تلخ و شیرین صنعت130ساله سوغات معروف خراسان شمالی

کر، سفیده تخم مرغ، جوهر لیمو، بلانکت، هل و بقیه افزودنی های مجاز را که طی فرآیندهایی مخلوط کنیم، محصولی تولید می شود که حجم روزانه تولید آن در استان به 22 تن می رسد.

شکر، سفیده تخم مرغ، جوهر لیمو، بلانکت، هل و بقیه افزودنی های مجاز را که طی فرآیندهایی مخلوط کنیم، محصولی تولید می شود که حجم روزانه تولید آن در استان به 22 تن می رسد. انواع ساده، هل دار، پسته ای، کنجدی و لیمویی دارد و اگر چه از دیرباز در بجنورد و دیگر شهرهای خراسان شمالی به آبنبات معروف بوده است اما اکنون در بسیاری از استان ها، لفظ «شکر پنیر» به آن اطلاق می شود. این محصول پر آوازه و 130ساله که البته همانند گز اصفهان و سوهان قم نتوانست آوازه اش را حفظ کند، این روزها روزنه امیدی را مشاهده می کند که به زعم فعالان صنعت آبنبات، خوشه صنعتی نام گرفته است.خوشه صنعتی آبنبات بجنورد از جمله معدود راهکارهای اقتصادی است که به واقع، در پی ارتقای صنعت زیر مجموعه خود است و آن چه در ادامه خواهید خواند، زوایای فعالیت این خوشه و نقطه نظرات تولیدکنندگان و مسئولان را بیشتر روشن خواهد ساخت.

ضربه مهلکی وارد کردند

61 سال سن دارد و این حرفه را میراث پدربزرگش می داند. «علی معمارزاده» از جمله آبنبات ریزان قدیمی و معروف بجنورد است و می گوید: از زمانی که به خاطر دارم، همراه آبنبات، محصولات دیگری مثل نقل، نبات گز و محصولی به نام محلی قرص تولید می شد و البته با وسعت اندک شهرهای استان در آن روزگار و همین طور تعداد محدود مسافرت ها و مراودات بین شهری، باز هم تمام محصولات به خوبی به فروش می رفت.وی با بیان این که در چند سال اخیر، صنعت تولید و توزیع آبنبات استان با رکود مواجه شده است، می افزاید: یکی از مشکلات عمده در رابطه با این رکود، به کنترل غیرعادلانه قیمت ها مربوط بود که اگر چه اکنون برطرف شده است اما در برهه ای خاص با وجود این که شکر را کیلویی 730 تومان خریداری می کردیم، ملزم به فروش آبنبات با قیمت 630 تومان در هر کیلو بودیم. وی اظهار می دارد: در گیرودار همین فشارهای ناعادلانه، تعداد بسیاری از آبنبات ریزان قدیمی و پر سابقه استان، از شغل خود کناره گیری کردند و البته ضربه مهلک نیز در همان دوران بر پیکره این صنعت وارد شد. «معمارزاده» یادآور می شود: در دوره یاد شده، مسئولان حتی افزودن هزینه بسته بندی به قیمت تمام شده محصول را هم قبول نداشتند و با این که مثال های فراوانی از شهرهای دیگر از تفاوت نرخ انواع سوهان، گز و امثال این سوغات با بسته بندی ها و افزودنی های متفاوت را شاهد می آوردیم، اما مرغ آن ها یک پا داشت! وی یادآور می شود: خوشبختانه از سال 89 و با تشکیل خوشه صنعتی آبنبات، حداقل گردآوری فعالان این صنف راحت تر شده است و توانسته ایم بسیاری از حقوق صنفی خود را که البته حقوق شهروندان نیز به شمار می رود، پی گیری کنیم. این فعال صنعت تولید آبنبات، پی گیری روال دریافت نشان استاندارد و اعمال هزینه بسته بندی بر قیمت نهایی محصول و هم چنین حمایت مسئولان را از جمله پیشرفت ها از زمان راه اندازی این خوشه صنعتی عنوان می کند و یادآور می شود: رابطه تجاری بین خریدار و فروشنده باید همواره رابطه ای برد – برد باشد و ما امیدوار هستیم تمام مسئولان با در نظر گرفتن این نکته مهم، حقوق افراد را به شکل برابر و نه یک طرفه پی گیری کنند.

نظارت بیش از حد روی قیمت آبنبات

مهم ترین مشکل آبنبات بجنورد، مشکل نرخ و قیمت محصول است. این موضوع را یکی دیگر از تولیدکنندگان با سابقه آبنبات عنوان می کند و می گوید: خوشبختانه از زمان ایجاد خوشه صنعتی وضعیت بهتر شده است، اما باز هم قیمت تمام شده آبنبات سود چندانی عاید تولیدکننده نمی کند. «رسول سبحانزاده» با بیان این که همین موضوع، رغبت تولیدکنندگان را برای ماندگاری در این صنعت کاهش داده است، می افزاید: متأسفانه قیمت بسته بندی نیز هنوز آن طور که باید، لحاظ نمی شود و تنها می توانیم برای بسته بندی محصولات صادراتی، تنوع تولید داشته باشیم چرا که نظارت بیش از حدی روی قیمت آبنبات در استان وجود دارد. وی نیز گرد هم آمدن تولیدکنندگان آبنبات به واسطه ایجاد خوشه صنعتی را مثبت ارزیابی می کند و اظهار می دارد: البته اکنون نیز از 100 عضو فعال به 21 عضو رسیده ایم که تنها تعداد انگشت شماری از این افراد، فعال واقعی هستند اما با توجه به حمایت های وعده داده شده، آینده بهتری را برای این صنعت خاص استان انتظار داریم.

خوشه صنعتی و امید تولیدکنندگان آبنبات

نوسان قیمت طی سال های اخیر ما را مجبور به آنالیزهای پی در پی کرده است به نحوی که طی یک سال ناچار هستیم تا 3 نوبت، فهرست آنالیز قیمت ها را به سازمان صنعت، معدن و تجارت تحویل دهیم.«رضا حسن زاده» از دیگر پیشکسوتان صنعت تولید آبنبات که به شکل موروثی در این صنعت فعال است، با بیان این مطلب می گوید: در شرایط کنونی و نوسان شدید قیمت مواد اولیه، قیمت نهایی آبنبات ساده حدود 2 هزار و 150 تومان تمام می شود، در حالی که ناچار هستیم یک کیلو آبنبات را 2 هزار و 200 تومان به فروش برسانیم.وی ادامه می دهد: با سود 50 تا 100 تومان برای هر کیلو آبنبات، هزینه های کارگاه و کارگران تأمین نمی شود و اگر این کارگاه را به شکل موروثی نداشتم، به طور حتم تاکنون به جمع کناره گیران از این صنعت پیوسته بودم.این فعال صنعت آبنبات تصریح می کند: ما به اقدام های خوشه صنعتی برای حمایت از این صنعت و سوغات اصلی استان امید بسته ایم و اگر از تعداد اندک فعالان باقی مانده در این صنعت حمایت و سیاست های کاربردی اعمال نشود، نسل آن در استان منقرض خواهد شد.

قیمت آبنبات باید آزاد شود

از آن جا که تمام فعالان نسبت به عملکرد خوشه صنعتی آبنبات اظهار امیدواری کرده اند، نقطه نظرات عامل توسعه این خوشه را جویا می شویم. «دانیال شمسیان» می گوید: رنج اصلی صنعت آبنبات استان از سطح پایین آگاهی فعالان این صنعت نسبت به نقاط ضعف و نقاط قوت شان است. وی با بیان این که بازار و اقتصاد روز منتظر کسی نمی ماند، خاطر نشان می کند: اگر قرار باشد تولیدات آبنبات را به دیده یک صنعت و نه تنها یک محصول سنتی نگاه کنیم، اولین قدم، همگام شدن با سلیقه بازار و مصرف کننده است. وی بیان می کند: مشکلات از آن جایی شروع شد که آبنبات همانند کالاهای ضروری مثل نان، به سبد خانوار وارد شد چون ورود به سبد خانوار به معنای کنترل مضاعف بر قیمت ها و ممانعت از افزایش قیمت متناسب با افزایش هزینه های تولید است. «شمسیان» با تأکید بر این موضوع که برای ترقی صنعت آبنبات استان در بازارهای کشور باید قیمت آن آزاد شود، می گوید: تا چند سال پیش روزانه 600 تن شکر برای تولید آبنبات در استان مصرف می شد اما با وجود افزایش جمعیت و رشد مراودات تجاری و هم چنین تأسیس استان، هم اکنون روزانه فقط 200 تن شکر برای این منظور مصرف می شود. وی در پاسخ به این پرسش که آیا این کاهش میزان تولید به تغییر ذائقه مصرف کننده مربوط نمی شود، اظهار می دارد: وقتی محصولی مانند آبنبات بجنورد را با گز اصفهان و نقل ارومیه مقایسه می کنیم، این ارتباط منتفی می شود. عامل توسعه خوشه صنعتی آبنبات به عنوان اولین خوشه صنعتی استان ادامه می دهد: متأسفانه در زمانی که صنعت آبنبات بجنورد رو به افول گذاشته است، استان های دیگر نسبت به تولید این محصول رغبت نشان می دهند. وی یادآور می شود: متأسفانه تا چندی پیش، آبنبات بجنورد به نام شکر پنیر مشهد از سوی عاملان پخش مواد غذایی در کشور توزیع می شد ولی از زمان ایجاد خوشه صنعتی خوشبختانه توانستیم شکر پنیر بجنورد را با برند خراسان شمالی در بسیاری از استان ها از جمله پایتخت عرضه کنیم.

از ماست که بر ماست!

وی با بیان این که این صنعت با کم توجهی ها به مظلومیت کشانده شده است، می گوید: به طور حتم مقصر دانستن صرف مسئولان صحیح نیست، چرا که در صورت وجود همبستگی بین فعالان این صنعت، چنین سیاست های ناعادلانه ای تحمیل نمی شد. «شمسیان» یادآور می شود: متأسفانه برخی فعالان این صنعت در برهه ای از زمان، آبنبات را با نرخ های پایین تری به فروش رساندند که در عمل، خیانت به هم صنفی ها بود و به همین منظور، تأکید می کنم که ضربه اصلی در صنعت آبنبات از سوی اعضای همین صنف بر این پیکره وارد شد.

با ارفاق 5 هم نمی گیرد!

عامل خوشه صنعتی آبنبات با بیان این که برای مقابله با تهدیدهای پیش روی این صنعت از خارج استان ابتدا باید مشکلات و مسائل درون خانواده فعالان این صنف برطرف شود، می گوید: در ابتدای کار باید ذینفعان خوشه دسته بندی شوند، به این معنا که افراد پیشرو از تولیدکنندگان ضعیف جدا شوند و حمایت های مناسب مادی و معنوی برای هر گروه اعمال شود.وی تلاش برای افزایش قیمت آبنبات متناسب با افزایش قیمت مواد اولیه و هزینه های تولید، عرضه محصول با بسته بندی زیاد و شکیل و برگزاری دوره های آموزشی در 2 مرحله مدیریت بازاریابی و فنون مذاکره و برگزاری تورهای صنعتی ویژه فعالان این صنعت را از جمله برنامه های آتی برای سر پا نگه داشتن و سپس ترقی صنعت آبنبات استان برمی شمرد. وی معتقد است: صنعت آبنبات بجنورد جای کار بسیاری دارد و می تواند با تلاش گسترده، تمام کشور را تحت پوشش قرار دهد اما در حال حاضر با ارفاق می شود نمره 5 از 100 را به این صنعت داد که جایگاه شایسته ای برای بجنورد به عنوان پیشکسوت صنعت آبنبات کشور نیست.

اعتبار بیشتر با نشان استاندارد

مدیرعامل شرکت شهرک های صنعتی خراسان شمالی به عنوان متولی ایجاد خوشه های صنعتی و حامی ذینفعان خوشه ها بیان می کند: دولت به چند روش می تواند از کسب و کار حمایت کند که یکی از بهترین اشکال آن، حمایت از آن ها در قالب خوشه های صنعتی است.«محمد رضا باقری» می افزاید: با توجه به مطالعات امکان سنجی در مورد صنعت آبنبات استان، ایجاد خوشه صنعتی آبنبات در دستور کار قرار گرفت که خوشبختانه محقق شد. وی آیین نامه درجه بندی واحدها، اصلاح روش قیمت گذاری و انجام مطالعات بازاریابی را که منجر به عقد قرارداد با فروشگاه های بزرگ پایتخت شده است، از جمله اقدام های انجام شده یا در حال انجام خوشه صنعتی آبنبات ذکر می کند و می افزاید: بحث دریافت نشان استاندارد نیز یکی از موارد در حال پی گیری است که هنوز به مرحله ابلاغ نهایی نرسیده است اما با کسب این نشان، اعتبار این صنعت در کشور بیشتر خواهد شد.وی یادآور می شود: در سفر مقام معظم رهبری به استان 4 میلیارد ریال برای 2 خوشه صنعتی آبنبات و فرش دست باف دریافت کردیم و تاکنون نیز 2 میلیارد ریال برای خوشه آبنبات هزینه شده است.وی تمرکز بر بحث محصولات جانبی آبنبات از جمله شکر پنیر رژیمی و شکر پنیر غنی شده را از دیگر برنامه های خوشه عنوان می کند و می گوید: یکی از عمده مشکلات این صنعت، مسئله فروش و بازاریابی است و در همین رابطه امکان سنجی احداث شهرک سوغات در حاشیه کمربندی تازه تأسیس و جنب شهرک صنعتی «بیدک» بجنورد در دستور کار قرار گرفت که هم اکنون در مرحله مذاکره برای دریافت زمینی از سازمان راه و شهرسازی قرار داریم. «باقری» ادامه می دهد: سعی بر این است که پس از دریافت زمین، در کمترین زمان ممکن، زیرساخت ها برای واگذاری واحدهای تولیدی و فروش محصول فراهم شود.وی هم چنین اصلاح و طراحی جدید بسته بندی و کسب دانش و تأکید بر مزیت های این اقدام را از دیگر اولویت های کاری این خوشه برمی شمرد و تأکید می کند: شرکت شهرک های صنعتی در پی کشاندن واحدهای تولیدی آبنبات به داخل شهرک های صنعتی نیست، بلکه سعی دارد با اصلاح قوانین مرتبط و حل مشکلات این صنعت، بسترها را برای شناسایی و ایجاد شبکه توزیع این محصول در سراسر کشور فراهم کند.

(پنج شنبه ۲۳ آذر ۱۳۹۱) ۱۰:۴۳