از شیرینی عسل تا تلخی مشکلات زنبورداران

خوزستان یکی از استان‌های تولیدکننده عسل و پرروش‌دهنده زنبورعسل است و ظرفیت‌های فراوانی برای توسعه زنبورداری و افزایش تولید در این استان وجود دارد، اما به‌دلیل مشکلاتی هنوز به آن جایگاه مطلوب نرسیده است.

عسل یک محصول غذایی مفید و یک اکسیر پرارزش است. از قرن‌ها پیش به عنوان عالی‌ترین و مقوی‌ترین غذاها شناخته شده و همچنین به‌واسطه برخی ویژگی‌های شفابخش خود، به عنوان دارو در درمان اکثر بیماری‌ها کاربرد دارد.

عسل آخرین محصول زنبور است. متاسفانه اکثر ما ایرانی‌ها از بین تمام محصولات زنبور، فقط عسل را می‌شناسیم و از آن استفاده می‌کنیم و از دیگر محصولات زنبور اطلاع چندانی نداریم.

زنبورها چه‌کار می‌کنند؟

زنبورعسل موجودی است که فواید بسیار زیادی برای انسان دارد و به‌گونه‌ای که خداوند در قرآن به زنبورعسل دستور داده تا ماده‌ای درست کند که شفای انسان در این ماده نهفته است.

زنبور عسل حدود 6 تا هفت محصول تولید می‌کند که ژله رویال اولین و با ارزش‌ترین محصول آن است، به خاطر این‌که این مده به عنوان غذای ملکه مورد استفاده قرار می‌گیرد، به آن ژله سلطنتی نیز می‌گویند. گران‌ترین داروهای قلبی و عصبی و بهترین لوازم آرایشی جهان از ژله رویال ساخته می‌شود.

ملکه زنبورها به‌خاطر مصرف این ژله می‌تواند روزی 2 هزار تخم بگذارد و 40 برابر عمر یک زنبور عادی عمر کند.

دومین محصول با ارزش زنبورعسل بعد از ژله رویال، گرده‌گل است. زنبور این گرده را از گیاهان جمع‌آوری کرده و برای تغدیه نوزادان خود از آن استفاده می‌کند. گرده‌گل غنی از پروتئین است که برای تولید انواع قرص‌ها و داروهای با ارزش مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بره‌موم نیز یکی‌دیگر از محصولات تولیدی زنبورعسل است. بره‌موم ماده‌ای است که برای مومیابی کردن مورد استفاده قرار می‌گیرد. مصریان باستان مومیایی کردن را از زنبور فرا گرفته‌اند، یعنی موادی که در مومیایی کردن به‌کار می‌برند، همین بره‌بوم زنبور است.

زنبور موجود تمیزی است و وقتی موجودی مثل موش در کندو وارد می‌شود، زنبور این موجود را مومیایی می‌کند و اگر دو هزار سال این مومیایی باقی بماند هیچ تغییری در موجود مومیایی شده صورت نمی‌گیرد. بره‌موم‌ها از نظر دارویی با ارزش هستند و یک نوع آنتی‌بیوتیک طبیعی محسوب می‌شوند.

موم زنبور یکی‌دیگر از محصولاتی است که خواص مثبتی برای دستگاه گوارش انسان دارد. همچنین درباره زهرزنبور نیز در کتاب‌های علمی زنبورداری عنوان شده که زنبورداران به دلیل مجاورت نزدیک با زنبورها، بسیار کمتر از دیگر افراد بر اثر سکته قلبی یا سرطان فوت می‌کنند، زیرا نیش زنبور از رسوب کلسترول در عروق جلوگیری می‌کند.

عسل در خوزستان

در استان خوزستان سه نوع عسل تولید می‌شود. در بهار عسل بهاره از شهد درخت اوکالیپتوس و کهورک به‌دست می‌آید و در خردادماه زنبورداران به مناطق سردسیر همچون چهارمحال‌وبختیاری، کهگلویه و بوبراحمد، لرستان و اصفهان کوچ می‌کنند. در این مناطق عسل کوهستان برداشت می‌شود که این نوع عسل تحت عناوین عسل سردسیر یا ییلاقی، کوهرنگ و یا چهل‌گیاه در بازار به‌فروش می‌رسد. این عسل‌ها از گیاه گون تولید می‌شود. در پاییز نیز زنبورداران خوزستانی عسل درخت کنار را برداشت می‌کنند.

علی کریمی، رییس اتحادیه زنبورداران خوزستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا در‌باره تولید عسل استان گفت: عسل تولیدی خوزستان جزء بهترین عسل‌های تولیدی کشور است و عسل‌های اوکالیپتوس و کنار استان طرفداران زیادی در دیگر استان‌ها دارد. به دلیل کیفیت بالا، عسل‌های خوزستان با عسل‌های دیگر استان‌ها ترکیب شده و در بازار عرضه می‌شود.

وی افزود: در خوزستان می‌توان 9 ماه از سال زنبورداری کرد؛ اغلب مردم فکر می‌کنند استان‌های شمالی برای زنبورداری مناسب هستند اما این‌گونه نیست. زنبور به گرما علاقه دارد و شرایط خوزستان برای آن مناسب است، به همین دلیل خوزستان به دلیل نوع اقلیمش یکی از مهاجرپذیرترین استان‌های کشور در صنعت زنبورداری است.

کریمی ادامه‌داد: جایگاه شغل زنبورداری هنوز شناخته شده نیست و جایگاهی در شان خودش ندارد. آخرین درآمدهای زنبورداران در کشورهای پیشرفته به عسل اختصاص دارد، اما درآمدهای اصلی آن‌ها از تولید محصولات دیگر زنبور به دست می‌آید. در برخی کشورها گرده‌افشانی زنبورها در باغات کشاورزان مهمترین منبع درآمدی محسوب می‌شود و درآمد عسل بیشتر صرف تامین هزینه‌های تولید خواهد شد، اما در کشور ما متاسفانه تنها گزینه زنبوردار، تولید عسل است.

زنبورداران به نبود فرهنگ استفاده از زنبور در مزارع کشاورزی اشاره دارند و این‌که اکثر باغداران فکر می‌کنند زنبورها محصول آن‌ها را خراب می‌کند، اما به اعتقاد زنبوردارها چنین دیدگاهی اشتباه است و زنبور می‌تواند تناژ محصولات کشاورزی را بالا ببرد.

ریس اتحادیه زنبورداران خوزستان با بیان این‌که زنبور نه‌تنها لطمه‌ای به مزارع نمی‌زند، بلکه موجب افزایش محصول می‌شود، گفت: کشاورز نمی‌داند، اگر در مزرعه زنبوری وجود نداشته باشد، کشت آن‌ها آن‌طور که باید رشد نمی‌کند. از سوی دیگر سمپاشی کشاورزان بدون اطلاع قبلی باعث تلفات زنبوران می‌شود.

وی افزود: عدم شناخت جایگاه زنبورداری یکی از مشکلات ما است. در کشور هیچ تلاشی به ویژه در وزارت جهاد کشاورزی برای این شغل انجام نمی‌شود، نه اعتبار خاصی برای آن در نظر می‌گیرند و نه فرهنگ‌سازی برای آن انجام شده است.

کریمی با بیان این‌که استان خوزستان در سال‌های اخیر با پدیده گرد و غبار روبه‌رو بوده است، خاطرنشان‌کرد: گرد و غبار در صنعت زنبورداری اثرگذار است اما از نظر علمی هنوز هیچ نهادی تحقیقی در این خصوص انجام نداده است، البته مقایسه عملکرد زنبورداری در سال‌های قبل و بعد از گرد وغبار، کاهش تولید را نشان داده و زنبورها نیز بسیار ضعیف‌تر شده‌اند.

به گفته وی همچنین براثر گرد و غبار بیماری‌های بسیار جدید و شایعی بین زنبورها به‌وجود آمده که تلفات زیادی را به‌دنبال داشته است، درصورتی که این تلفات در سال‌گذشته وجود نداشت.

از سوی دیگر زنبورداران از وضعیت بیمه رضایت ندارند و از نظر آن‌ها قانون بیمه زنبورداری دارای اشکال است و انتظار دارند که مشکلات زنبورداران درخصوص بیمه تامین اجتماعی حل شود.

رییس اتحادیه زنبورداران خوزستان درباره بیمه این صنف تصریح‌کرد: اعتباری از محل طرح هدفمندی یارانه‌ها به بیمه زنبورداری اختصاص یافت، اما متاسفانه بیمه تبصره‌ای برای بیمه زنبورداران لحاظ کرد که این تبصره تنها شامل 20 درصد زنبورداران می‌شود. این تبصره مانع از بیمه شدن زنبورداران شده و در این زمینه هیچ همکاری با زنبورداران نمی‌شود.

وی ادامه‌داد: براساس قانون بیمه تامین اجتماعی تنها زنبوردارانی می‌توانند از بیمه برخوردار شوند که سابقه حتی یک روز بیمه تامین اجتماعی نداشته باشند، در غیر این‌صورت مشمول بیمه نخواهند شد. مثلا اگر کارگر کارخانه‌ای با داشتن بیمه تامبن اجتماعی از کار بیکار شود، آیا نمی‌تواند وارد صنف زنبورداری شده و تحت پوشش بیمه قرار گیرد؟ این یک قانون عجیبی است و با وجود پیگیرهای ما هنوز نتیجه‌ای دریافت نشده است.

کریمی از مردم ‌خواست عسل را از مراکز مطمئن و مراکز تحت نظارت تعاون روستایی و جهادکشاورزی خریداری کنند و با بیان این‌که در هر شهرستانی چنین مراکز مطمئنی وجود دارد، درباره عسل‌های تقلبی موجود در بازار اظهارکرد: متاسفانه تقلب زیادی در بازار عسل وجود دارد که این موضوع نه‌تنها مفیدبودن عسل را زیر سوال می‌برد، بلکه مضر هم هست. تقلب در ساخت عسل عموما شامل تولید عسل با مواد قتدی بسیار خطرناک و افزودن موادشیمیایی می‌شود که این نوع عسل‌ها با قیمت گران و تحت عنوان عسل خالص به فروش می‌رسد.

وی افزود: هیچ نهادی نیست که از زنبوردار حمایت کند و در هیچ دستگاه یا اداره‌ای دید مثبتی درباره صنف زنبورداری وجود ندارد و آن‌گونه که باید و شاید برای زنبوداران ارزشی قائل نیستند.

در ادامه شاهپور پرندیان، یکی از زنبورداران خوزستانی بیمه را بزرگترین مشکل زنبورداران دانست و در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا عنوان‌کرد: براساس قانون سازمان بیمه تامین اجتماعی، زنبوردارانی که از سال 88 به بعد تحت پوشش بیمه نبوده‌اند می‌توانند تحت پوشش بیمه قرار بگیرند. هم‌اکنون تنها یک زنبوردار در اهواز توانسته حائز شرط بیمه زنبورداری شود. زنبورداری اگر چه شغلی پرریسک از نظر مالی و جانی است، اما عملا بیمه‌ای ندارد.

وی با اشاره به ورود زنبورداران مهاجر به خوزستان گفت: هیچ نظارتی بر این زنبورداران وجود ندارد. وقتی ما به استان‌های دیگر می‌رویم از زنبورهای ما نمونه‌گیری کرده و سلامت زنبورها سنجیده می‌شود اما در خوزستان این‌گونه نیست و چنین نظارتی وجود ندارد. امیدورایم این مساله توسط اداراتی همچون دامپزشکی و واحدهای قرنطینه مورد بررسی قرار بگیرد. نظارت بر وضعیت زنبورداران مهاجر از شیوع بیماری‌ها در زنبورستان‌ها جلوگیری می‌کند.

پرندیان اظهارکرد: تهیه داروی ضدکنه نیز از دیگر مشکلاتی است که امسال کمکی در این زمینه به زنبورداران نشده است، درحالی که امسال آلودگی کنه در کل زنبورستان‌های کشور به بالاترین سطح خود رسیده و کنه به شدت افزایش یافته است. ما با گرانی و کمبود دارو مواجه هستیم و انتظار داریم دولت در این زمینه کمک کند.

این زنبوردار خوزستانی ادامه‌داد: از سوی دیگر جایی برای بسته‌بندی عسل در استان نداریم و باید به صورت سنتی عسل تولیدی را به دست مردم بدهیم. نبود امکانات بسته‌بندی و فرآوری دست ما را از عرضه محصول، چه در داخل و چه در خارج کشور کوتاه کرده است.

وی بیان‌کرد: برای دریافت کد بهداشتی هم مشکلات زیادی وجود دارد، در حالی که در استان‌های دیگر برای اخذ کد بهداشتی سخت‌گیری زیادی صورت نمی‌گیرد. به دلیل عدم دریافت کد بهداشتی نمی‌توانیم محصول خود را در واحدهای صنفی بازار و یا سوپرمارکت‌ها عرضه کنیم و فقط می‌توانیم محصول خود را در نمایشگاه‌های عرضه مستقیم کالا و مراکز ویژه عرضه محصولات تعاون روستایی و جهادکشاورزی به فروش برسانیم.

پرندیان افزود: پیشنهاد ما این است که صنایع غذایی استان که مجهز به امکانات بسته‌بندی هستند به ازای دریافت مبالغی، عسل تولیدی ما را با نام و برند خودمان بسته‌بندی کند تا ما بتوانیم محصول خود را به‌صورت مستقیم به بازار عرضه کنیم.

سالانه بیش از 900 تن انواع عسل در خوزستان تولید می‌شود. براساس پیش‌بینی‌ها و با توجه به اجرای طرح‌های کشاورزی در سطح استان تولید عسل در سال‌های آتی افزایش حداقل 20 درصدی خواهد داشت.

در حال حاضر جدای از فروشندگان و تامین‌کنندگان لوازم جانبی، بیش از 1800 زنبوردار با بیش از 140 هزار کلنی زنبور عسل در استان در حال تولید عسل هستند. به اعتقاد دست‌اندرکاران این صنعت ایجاد اشتغال از طریق زنبورداری به‌راحتی امکان‌پذیر است و در این صنعت می‌توان با فراهم کردن امکانات و بستر لازم، زمینه را برای تولید محصولات کشاورزی، صادرات و اشتغال بیشتر فراهم کرد.

گزارش از: مونا چراغی، خبرنگار ایسنا، منطقه‌خوزستان

(شنبه ۸ تیر ۱۳۹۲) ۰۹:۴۶