آغاز «جنگ نرخ‌ها» بین بانک‌های کشور

موضوع نرخ سود اوراق مشارکت منتشره از سوی بانک مرکزی با سود ۲۳ درصد، منجر به آن شده که بانک‌ها عملا ‌چراغ خاموش نرخ سود تسهیلات بانکی را تا ۲۶ درصد افزایش دهند.

این امر که بر خلاف سیاست‌های بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار بود، منجر به آن شد که سرانجام نمایندگان مجلس در برابر آن ‌موضع‌گیری کنند، به گونه‌ای که روز گذشته، ولی‌الله سیف، رئیس کل بانک مرکزی به همراه وزیر اقتصاد علی طیب نیا روانه مجلس شدند تا به پرسش‌های نمایندگان در این باره پاسخ دهند. 

البته ولی‌الله سیف در این دیدار موضوع افزایش نرخ سود بانکی توسط بانک‌ها را رد کرد، ولی در عین حال گفت، بانک مرکزی از این پس نظارت خود را بر بانک‌های تجاری کشور افزایش خواهد داد. 

مدیرعامل بانک ایران‌زمین در نشست خبری در پاسخ به اینکه این بانک در مسابقه جذب نقدینگی وارد شده و آیا سود ۲۶ درصدی می‌دهند یا خیر گفت: ما بنا بر نرخ اعلام شده در بانک مرکزی به حساب‌ها سود می‌دهیم؛ اما نباید فراموش کرد که نرخ سود بانکی باید آزاد شود تا نرخ تورم کاهش یابد. 

وی ابراز عقیده کرد، تا هنگامی که نرخ سود بانکی و تورم به تعادل نرسد، کاهش در نرخ تورم نخواهیم داشت. 

ابراهیم مقدم توضیح داد، اگر نرخ تورم بالای ۳۰ درصد باشد و بانک تنهاد سود ۲۰ درصدی بدهد آیا در بانک سرمایه‌گذاری می‌کنیم؟ بنابراین نباید نرخ را دستوری نگه داشت، چرا که نرخ دستوری محدودیت ایجاد می‌کند و هرجا ‌محدودیت باشد، مشکل پدید می‌آید.

وی گفت: در همه جای دنیا نرخ را در اختیار بازار قرار می‌دهند و میزان تقاضاست که می‌تواند بهای کالا را بالا و یا پایین بیاورد؛ بنابراین، اگر بتوانیم عرضه و تقاضا را متعادل کنیم و حتی کم کنیم، رقابتی برای کاهش به وجود می‌آید. 

حسین عبده تبریزی، کار‌شناس بازار پول و سرمایه و عضو شورای عالی بورس کشور از اولین منتقدان انتشار اوراق مشارکت با نرخ سود ۲۳ درصد از سوی بانک مرکزی بود. وی در‌‌ همان اوایل انتشار این اوراق در یادداشتی نوشته ود: در فضایی که انتظارات تورمی نسبتا تعدیل شده است و کمبود نقدینگی هم در سطح اشخاص و هم در سطح بنگاه‌ها احساس می‌شود، فروش اوراق به ‌منظور جذب نقدینگی بیشتر، به آسانی توجیه ‌پذیر نیست و قربانی عمده اجرای سیاست‌های ضد تورمی، کوچک‌ شدن اقتصاد و کاهش نرخ اشتغال است. 

وی با انتقاد از این کار بانک مرکزی نوشته بود: در شرایطی که حساب اغلب بانک‌ها نزد بانک مرکزی به ‌اصطلاح قرمز است، استفاده از این ابزار و جمع ‌آوری نقدینگی از اقتصاد فشار زیادی بر سپرده‌های بانک‌ها وارد می‌کند و با کمبود منابع مالی در دسترس بانک‌ها، اشتغال و رشد اقتصادی با مشکل جدی روبه‌‌رو می‌شود. 

اما وی در همین رابطه و در خصوص اقدام بانک‌ها برای افزایش چراغ خاموش نرخ سود تسهیلات بانکی تا ۲۶ درصد در گفت‌وگوی خود با «تابناک» موضوع انتشار‌ این امر را به مثابه جنگ نرخ‌ها در بین بانک‌ها عنوان کرد. 

عبده تبریزی این جنگ را ‌اجتناب‌ناپذیر دانسته و نتیجه اقدام بانک مرکزی را خلق سود غیر عملیاتی از سوی بانک‌ها با انتقال ضربدری دارایی‌ها دانست. 

عبده تبریزی گفت: ‌قابل پیش‌بینی بود که با اقدامات دولت جدید در جهت کنترل پایه پولی و خلق کمتر پول پر قدرت، جنگ نرخ‌ها بین بانک‌ها رخ دهد؛ یعنی‌ در گذشته با افزایش نقدینگی حاصل از پول پر قدرت، همه بانک‌ها سهم مناسبی دریافت کرده و از آن سهم ارتزاق می‌کردند. 

اما در ‌چند ماه اخیر که دیگر تورم کنترل ‌و پول پر قدرت تولید نمی‌شود و نقدینگی محدود شده است، بانک‌ها ناچارند برای رفع مشکلات نقدینگی جاری خود، طمع به سهم یکدیگر بدوزند. وقتی بانک‌ها می‌خواهند از یکدیگر سهم ببرند، طبیعتا جنگ نرخ‌ها به وقوع می‌پیوندد. 

اکنون درست است که گفته شود بانک‌ها برای ادامه حیات خود و حفظ تعادل نقدینگی چنین جنگی را آغاز کرده‌اند،‌ اقداماتی چون انتشار اوراق ۲۳ درصدی بانک مرکزی که نهایتا از تتمه کاسه نقدینگی بانک‌ها وجوه را بیرون می‌کشد، باعث در تنگنا قرار گرفتن بیشتر بانک‌ها می‌شود. 

به این ترتیب، می‌بینیم که چرا جنگ نرخ‌ها شروع می‌شود و چرا انتشار اوراق بانک مرکزی این جنگ را تشدید کرده است. این جنگ ‌اجتناب‌ناپذیر است و مشکل نقدینگی و اخذ سپرده‌های با نرخ بالا، نهایتا بر سود‌آوری بانک‌ها فشار می‌آورد. 

بی‌گمان در این ماه پایانی سال، حسابداران بانک‌ها سخت در تکاپو هستند که صورت‌های مالی خود را آرایش دهند. سودهای عملیاتی بسیار محدود است و باید انتظار داشت که بانک‌ها با انتقال دارایی از یک شرکت به شرکت دیگر خود و یا انتقال ضربدری دارایی‌ها با سایر بانک‌ها، بکوشند تا با خلق سود غیر عملیاتی، صورت‌های سود و زیان خود را تزیین کنند.

تابناب