تاریخچه
اهلی کردن گندم احتمالاً به ۱۲۰۰۰ تا ۱۸۰۰۰ سال قبل از میلاد برمی گردد و شاید شروع
آن با جمع آوری بذر اجداد وحشی گندم فعلی صورت گرفته باشد.
درباره
گندم تاریخچه کاملاً صحیح و روشنی در دست نمی باشد. عمرکشت و کار را برای گندم حدود
۱۰۰۰۰ سال تصور می کنند. برای گندم هایی که از حفاریهای ژارمو (Jarmo) نزدیک سلیمانیه در عراق به دست آمده است به کمک کربن رادیو اکتیور
توانسته اند در حدود ده هزار سال عمر تعیین کنند.
حدس
زده میشود که مبداء گندم جنوب غربی آسیا است در 10 تا 15 هزار سال قبل از میلاد مسیح
در این مناطق برای تغذیه انسانها از گندم استفاده می شده است . درسال 1948 ، باستان
شناسان دانشگاه شیکاگو در حفریات یکی از دهات های عراق که قدمت آن به 6700 سال قبل
می رسید توانستند دو نوع گندم به دست آورند که مشابه گندمهای امروزی بوده است .روی
تابلوهای برنزی قرن 19 قبل از میلاد که از سوریه بدست آمده است طریقه خرد کردن گندم
و تبدیل آن را به نان بدست آورده اند .
هرددوت
، تاریخ نویس یونانی در گزارشهای مربوط به قرن 5 قبل از میلاد خود به تهیه نان در مصر
اشاره کرده است .
گورهای
امتداد رودخانه نیل دیوارهایی دارد که طرز کشت وکار ، برداشت ، آسیاب کردن گندم و بالاخره
تهیه نان را در آن زمان نشان میدهد .چینی های قدیم ، کشت وکار گندم در 2700 سال قبل
از میلاد گزارش کرده اند. امروزه در بعضی از نواحی چین گندم را یک گیاه مقدس می دانند.
لینه
گندم را متعلق به کدههای اورال میداند و اودیسه آن را از سیسیل می داند . به هر حال
بیشتر پژوهشگران منشاء گندم را جنوب غربی آسیا دانسته اند و تا آنجا که به کشور عزیزمان
مربوط میشود نمونه های گندم در کاوشهای باستان شناسی دامغان کشف شده که نشان از قدمت
این گیاه در آن منطقه است .
همچنین
در قارهای نزدیک دریاچه خزر و همدان دانه های گندم بدست آمده است . باستان شناسان عقیده
دارند که گندم از حدود 5 تا 6 هزار سال قبل از میلاد در این مناطق کشت می شده است ،
در حال حاضر هم در بیشتر کوههای کشورمان نمونه های گندم وحشی دیده میشود و یکی از گونه
های گندم با پسوند اسم باستانی کشورمان Persia
نامگذاری شده است .
از
دیر زمان تا حال حاضر در ایران و بیشتر کشورها بخصوص در کشورهای اروپایی به علت احترامی
که برای نان قائل هستند اعتقاد دارند که اگر تکه نانی روی زمین بیفتد گناه است ، بدین
لحاظ ان رابر میدارند و درجای محفظی قرار میدهند . نان را در کشور ایران برکت خدا و
در کشورهای غربی مایه زندگی میدانند .
از
اواخر سال ۱۳۰۹ آزمایشهای مقدماتی غلات و ازدیاد بذر در مزارع آزمایشی باغ فردوس دانشکده
کشاورزی کرج انجام شد. سال۱۳۱۴، بنگاه اصلاح و تهیه بذر در ایران در کرج تأسیس گردید
و ابتدا مسئولیت آنرا دکتر شنیدر (Schneider) آلمانی برعهده گرفت که مدت ۶ سال از طرف اداره کل فلاحت وقت در این
قسمت باقی ماند. نامبرده از اواخر سال ۱۳۱۵ ، نسبت به تهیه واریته های مختلف گندم مناسب
با آب و هوای مناطق معتدل و گرمسیر اقدامات لازم بعمل آورد. واریته های گندم شاه پسند،
امید، روشن،چهار هزار و هشتصد و بیست و واریته جو کالیفرنیا برای منطقه کرج و واریته
های گندم ریحانی، ایتالیایی و طبسی برای منطقه ورامین ازدیاد و در بین کشاورزان توزیع
شد.
طبق
گزارش علی اصغرپور، در سال ۱۳۳۰وزارت کشاورزی با کمک اداره همکاریهای فنی ایران و آمریکا
به تهیه و توزیع واریته های اصلاح شده گندم شاه پسند، ایتالیاتی، ریحانی و جو کالیفرنیا
اقدام کرد.
بذرهای
مادری واریته های مذکور در مؤسسات اصلاح بذر کرج و وارمین تهیه شد و مراحل اولیه ازدیاد
بذر در کرج و ورامین انجام گرفت. پس از ازدیاد اولیه، بذرهای مزبور را با گندمهای نامرغوب
محلی در شهرستانها و بخشهای کشاورزی تعویض می کردند و گندم محلی را به اداره غله محل
می فروختند. ضرر و زیان حاصل از تعویض بذرهای مرغوب با بذرهای بومی از محل اعتبارات
اداره همکاریهای فنی ایران و آمریکا تأمین میشد. این روند از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۶ ادامه
داشت و دراین مدت حدود ۲۰۲۵ تن گندم و جو در نقاط مختلف کشور با گندمهای محلی تعویض
گردید.
از
سال ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۳ ، دکتر هرمن کوکوک ( Herman kukuck ) آلمانی، مسئول انجام آزمایشهای به نژادی غلات در ایران شد. درسال
۱۳۳۵، کمیته غله وزارت کشاورزی که باعضویت کارشناسان سازمان خواربار وکشاورزی سازمان
ملل متحد (FAO) و
اصل چهارتشکیل شده بود، تصمیم گرفت توزیع بذر مرغوب را بین کشاورزان به مقدار زیاد
توسعه دهد و برنامه ای برای تهیه بذر گواهی شده تنظیم کند.
از
سال ۱۳۳۳ تا ۱۳۴۷، پروفسور مودرا ( Mudra )
متخصص و کارشناس اصلاح غلات از طرف FAO مسـئول بررســیـهای به نژادی غلات
در ایران شد و از سال ۱۳۴۷ به بعد دکـتر روگـنـر( Rogner ) آلمانی متخصص و کارشناس غلات در مرکز اصلاح غلات مشغول انجام وظیفه
شد. واریته های گندم شاه پسند ، ریحانی، ایتالیایی ،طبسی و ۴۸۲۰ در سال های ۱۳۳۶ و
۱۳۳۷ به صورت بذر گواهی شده در بین کشاورزان توزیع شد.
واریته
شعله در سال های ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸به صورت بذر مادری و گواهی شده در آمد. واریته آذر در سال
۱۳۳۸ و ۱۳۳۹ و واریته روشن در سال های ۱۳۴۰ و ۱۳۴۱ بصورت بذر مادری و گواهی شده شناخته
شدند.
اولین
فرد ایرانی که در ایران شروع به اصلاح غلات کرد مرحوم احمد حسین عدل، وزیر سابق کشاورزی
بود. سپس مهندس منصور عطایی، استاد دانشگاه،بیش از سی سال روی گندمهای بومی نـقاط مخـتلف
کشـورتـحـقـیق کرد که بر اثر آن از بین توده های گندمهای مختلف واریته های پرمحصول
و مرغوبی مانند شاه پسند، عطایی و شاهی جهت توزیع و تکثیر، انتخاب و معرفی گردید و
در دسترس کشاورزان قرار گرفت. اولین واریته گندمی که در ایران اصلاح و در دسترس کشاورزان
گذاشته شد رقم شاه پسند بود که این کار توسط آقای مهندس منصور عطایی در دانشکده کشاورزی
کرج در سال هزار و سیصد و بیست و یک انجام شد.
از
سال ۱۳۲۵ ،کلیه فعالیت های به نژادی غلات در ایستگاههای کرج و ورامین متمرکز شد و آقای
مهندس اسماعیل قره باغی رئیس بنگاه اصلاح وتهیه بذر به فعالیتهای تحقیقاتی خود در خصوص
انتخاب واریته های مرغوب و پرمحصول گندم پرداخت و در همین سال برنامه دورگ گیری واریته
های گندم آغازشد. .
حسین
زحمتکش / فودنا