برنجکاران تقریباً هر سال از اوایل فروردین ماه آستین همت بالا می زنند و زمین های شالیزاری را برای کاشت برنج آماده و با صرف نیمی از سال و مشقت های فراوان و سختی های کاشت و کمبود آب و هزاران مشکل دیگر محصول برنج را برداشت می کنند، محصولی که قرار است امورات معیشتی خانواده طی نیمه دوم سال با ماحصل اقتصادی آن بگذرد اما وضعیت بازار و چرخه توزیع و حلقه ای تحمیلی به نام دلالان ماجرا را به شکل دیگری رقم می زند.
آنچه در صنعت برنج کشور و بخصوص استان گیلان که بخش قابل توجهی از تولیدات برنج کشور را در اختیار دارد، رنج هزینه های بسیار بالای کشت، نگهداری و برداشت و زمان طولانی بدست آمدن این طلای سفید را مضاعف می کند، تفاوت فاحش قیمت خرید برنج از کشاورز با بهایی است که بدست مصرف کننده می رسد.
همین مسئله باعث شده تا تقریباً بخش قابل توجهی از کشاورزان بخصوص خرده مالک ها طی یک دهه اخیر خودشان به طور مستقیم دست به فروش محصول خود زده و ارتباط مستقیم با مصرف کننده بگیرند که البته همین امر نیز باعث شده برخی از این کشاورزان به دلیل فقدان مشتری با زیان هایی مواجه شوند.
در حالیکه شالیکاران معتقد هستند قیمت برنج باید بیش از بهای کنونی خرید از آنها باشد، در بازار عمومی روی دیگری مشاهده می شود، به گونه ای که تفاوت فاحش قیمت خرید از کشاورز و فروش آن توسط دلالان در بازار مصرف در کنار برخی مشکلات همچون سلیقه گرایی در نرخ های برداشت توسط دروگرها، قیمت های سنگینن سموم کشاورزی ، بهای کارگر و موارد دیگر کشاورز را دلسرد از تولید میکند.
بر اساس گزارش های دریافتی از برخی شهرستان های گیلان، اکنون هر کیلو برنج درجه یک از نوع طارم در بازار برنج فروشان استان به طور میانگین ۳۳ تا ۳۸ هزار تومان از کشاورز خریداری می شود و به قیمت بالاتر از ۴۵ تا ۵۰ هزار تومان در داخل استان و یا استان های دیگر به فروش می رسد.
هر کیسه جو «شلتوک برنج» نیز بین ۱۶ تا ۱۷ هزار تومان از کشاورز خریداری می شود، در انبارها نگهداری و بعد از مدتی تبدیل به برنج شده و با قیمت بالاتر به فروش می رسد.
صورتی که با سیلی سرخ می شود
در حال حاضر برداشت برنج در شالیزارهای گیلان تقریباً روزهای پایانی خود را طی می کند و بیشتر کشاورزان در گیلان به دلیل وضعیت نامناسب اقتصادی در همان روزهای اول پس از برداشت نسبت به فروش محصول برنج اقدام می کنند که به دلیل قیمت پایین فروش نسبت به هزینه های انجام شده، بهره ای نمی برند و حتی خرج سالانه آنان تامین نمی شود.
جمعی از برنجکاران شهرستان های مختلف گیلان با اشاره به سختی های کار کشاورزی در کنار عدم حمایت از کشاورزان گفتند: کشاورز با سیلی صورتش را سرخ نگه می دارد، چاره ای جز این ندارد باید خرج و مخارج زندگی را تامین کند.
صفری از شالیکاران شهرستان آستانه اشرفیه با بیان اینکه برنجکاری بسیار هزینه بر شده است، می گوید: امسال به نسبت سال گذشته مراحل برنجکاری شامل کاشت و برداشت، هزینه های زیادی را بر ما تحمیل کرده است و اگر همراه خانواده در کنار سایر کارگران کار نمی کردیم از فروش برنج چیزی باقی نمی ماند.
این شالیکار با اشاره به افزایش چند برابری کود برای استفاده در شالیزارها اضافه کرد: سال گذشته هر عدد کود را ۵۰ هزار تومان می خریدم اما امسال ۵۰۰ هزار تومان خریداری کردم، و همین قیمت چند برابری را نمی توانم در محصول نهایی بازگردانم.
وی با بیان اینکه هزینه های کارگر برای کاشت و برداشت برنج بسیار بالا رفته است، بیان داشت: برای هر کارگر در نشاء دستی ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار تومان و در برداشت ۳۰۰ هزار تومان پرداخت کردم ضمن اینکه هزینه های جانبی همچون غذا و حمل و نقل را نیز باید به آن اضافه کنیم.
صفری ادامه داد: البته موارد گفته شده تنها بخشی از هزینه های برنجکاری شالیکاران است اما در نهایت بهره ای از مشقت برنجکاری نمی بریم و به ناچار باید در ابتدا با قیمت تعیین شده بازار «عرضه و تقاضا» محصول را به فروش برسانیم.
درودی یکی دیگر از کشاورزان شهرستان رشت چند سالی است در مزرعه ای که از پدر به او ارث رسیده برنجکاری می کند. او نیز از هزینه های زیاد کاشت و برداشت محصول برنج و فروش پایین آن گلایه دارد و می گوید: اگر علاقه به این کار نداشتم زمین هایم را می فروختم.
وی با اشاره به قیمت پایین فروش هر کیلو برنج میانگین ۳۷ تا ۳۸ هزار تومان با توجه به هزینه های شالیکاری گفت: پس از چندین ماه رنج و زحمت در گرمای سوزان تابستان اراضی شالیزاری را آباد می کنیم اما در نهایت از کاشت محصول برنج سودی نمی بریم حتی خرج سالانه ما تامین نمی شود و باز بدهی های زمستانه و فصل کشاورزی بر روی دستمان می ماند.
این شالیکار با بیان اینکه هزینه ها برای کاشت و برداشت برنج امسال بسیار بالا رفته اضافه کرد: دستمزد ۱۰۰ هزار تومانی سال گذشته به ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان سال جاری افزایش یافته ضمن اینکه قیمت هر گونی خالی برنج از ۶۰۰ تومان پارسال به چهار هزار تومان برای امسال رسیده است.
درودی اظهار داشت: سال گذشته نشاء برنج با دستگاه در یک هکتار ۶۰۰ تا ۷۰۰ تومان هزینه داشت اما امسال به یک میلیون تومان رسیده است.
به گفته او کشاورز نیاز به حمایت دارد تا محصول خود را به قیمت مناسب در بازار بفروشد، با این هزینه ها اگر هر کیلو برنج را ۶۰ هزار تومان هم به فروش برسانیم باز هم سودی برای کشاورز ندارد.
وی گفت: به دلیل مشکلات اقتصادی بسیاری از کشاورزان هنگام برنجکاری برای کاشت و برداشت محصول، اقدام به قرض پول می کنند که این قرض باید در پایان فصل برداشت تسویه شود، به همین دلیل به محض برداشت محصول برای پرداخت مبلغ، به ناچار نسبت به فروش محصول شان اقدام می کنند.
گلایه شالیکاران از سود حاصل از فروش برنج و قیمت آن در حالی است که مصرف کنندگان نیز از افزایش قیمت برنج در بازار عمومی گلایه دارند و این نشان می دهد برنج عرضه شده در چرخه توزیع و رسیدن به بازار مصرف فرایندی را طی می کند که تفاوتی در خور بین قیمت عرضه توسط برنج کار و ارائه به مشتری را نشان می دهد.
حال سوال اینجاست آیا این تفاوت فاحش از نظر بازار و کشاورز منطقی است یا خیر؟ اگر منطقی نیست پس چگونه با وجود سالها اطلاع رسانی و آگاه سازی رسانه ای تاکنون راه حلی برای آن ارائه نشده و همچنان سود واقعی را کسانی می برند که حتی قدم در شالیزارها نگذاشته اند؟
خرده مالکی؛ ناهمخوانی هزینه و درآمد
کارشناس مسئول آمار و اطلاعات سازمان جهاد کشاورزی گیلان گفت: هزینه تولید یک هکتار شالیکاری در گیلان در سال زارعی ۹۹ - ۹۸ برای ارقام بومی استان از جمله هاشمی و علی کاظمی در روش سنتی ۳۴ میلیون و ۳۷۸ هزار تومان و روش مکانیزه ۲۶ میلیون و ۹۰۵ هزار تومان برآورد شد.
محمد برزگر افزود: این اعداد در برآوردهای انجام شده برای سال زراعی ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ برای ارقام بومی گیلان نیز در روش سنتی حدود ۴۵ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان و روش مکانیزه نزدیک به ۳۷ میلیون تومان است که البته برآورد نهایی یک هکتار شالیکاری گیلان بعد از انجام مراحل آماری و محاسبات نهایی آن حدود ۳ تا ۴ ماه دیگر انجام می گیرد.
وی افزود: پایین بودن سطح زیرکشت برای هر بهره بردار «خرده مالکیتی»، قیمت بالای هزینه های کارگری و سایر هزینه های کاشت، داشت و برداشت محصول و بالابودن قیمت نهاده های کشاورزی «کود، سم و غیره» از جمله دلایل بالابودن هزینه تولید است.
وی بیان داشت: به این ترتیب در یک هکتار اراضی شالیزاری حدود ۲ هزار کیلو برنج سفید به دست می آید، اگر هر کیلو به طور میانگین ۳۸ هزار تومان به فروش برسد، ۷۶ میلیون تومان نصیب کشاورز می شود که اگر هزینه های کاشت، داشت و برداشت محصول از آن کم شود، کمتر از نصف برای او باقی می ماند، البته به شرطی که کشاورز یک هکتار زمین برنجکاری داشته باشد.
وی با بیان اینکه خرده مالکیتی یکی از مشکلات شغل کشاورزی در گیلان است، اضافه کرد: میانگین سطح زیرکشت هر بهره بردار در این استان حدود ۶ تا هفت دهم هکتار است، به این ترتیب پایین بودن سطح زیرکشت هر بهره بردار موجب افزایش هزینه ها و خدمات می شود به این ترتیب از برنجکار سودی نمی برد.
محمد حسن زاده از برنج فروشان منطقه لشت نشاء از توابع شهرستان رشت گفت: روز گذشته از یک معامله گر برنج کیلویی ۴۱ هزار و ۵۰۰ تومان خریداری کردم و امروز ۴۲ هزار و ۵۰۰ تومان به فروش می رسانم که در زمان حاضر این میزان فروش با توجه به هزینه های جانبی، منطقی است البته ممکن است روزهای آینده کمتر یا بیشتر از این میزان به فروش برسانم.
وی با بیان اینکه قیمت برنج در بازار بستگی به عرضه و تقاضا دارد، اظهار داشت: روزهای اخیر فروش برنج از سوی کشاورزان کاهش یافته بنابراین شاهد افزایش قیمت برنج در روزهای آینده خواهیم بود.
وی بیان داشت: اکنون تنها کشاورزانی که نیاز فوری به پول دارند، نسبت به فروش برنج یا دانه های شلتوک اقدام می کنند، که تقریبا بسته به کیفیت برنج بین ۳۸ تا ۴۱ هزار تومان خریداری می شود.
کشاورز از برنج فروشان رشت با اشاره به قیمت برنج هاشمی طی هفته جاری در اکثر مغازه های برنج فروشی در گیلان گفت: برنج خالص و درجه یک هاشمی را ۴۱ هزار تومان خریده ام و اکنون به قیمت امروز ۴۳ هزار تومان به فروش رسانده ام.
وی با بیان اینکه معمولا برنج گیلان از کشاورزان به قیمت ۳۸ تا ۴۱ هزار تومان خریداری و در استان های دیگر با مخلوط کردن با سایر برنج ها به قیمت ۴۵ تا ۵۰ هزار تومان به نام برنج هاشمی به فروش می رسانند، گفت: اهرم های نظارتی در این زمینه نیز کارساز نیست همه چیز بستگی به وجدان کاری برنج فروشان دارد.
این برنج فروش بیان داشت: متاسفانه اینگونه نیست که هر زمان کشاورز بخواهد از موقعیت کار خود بهره ببرد، اهرم های دیگر در بالادست اجازه بهره برداری از کشاورزان را نمی دهند.
ضرورت خرید تضمینی ارقام محلی برنج گیلان
کارشناس کشاورزی گیلان نیز درباره تفاوت قیمت برنج خریداری شده از کشاورز به نسبت بازار گفت: این تفاوت قیمت ها تنها برای محصول برنج نیست بلکه سایر محصولات را شامل می شود که خرید تضمینی ارقام محلی برنج می تواند، راهگشا باشد.
مسعود اسدی پرور با بیان اینکه هم اکنون تنها ارقام پرمحصول برنج از سوی تعاون روستایی تضمینی خرید می شود، اظهار داشت: در استان گیلان بیشتر ارقام محلی از جمله علی کاظمی و هاشمی کشت می شود، بنابراین نیاز است تا برای جلوگیری از تفاوت قیمت ها دولت خرید تضمینی این ارقام را نیز انجام دهد.
مدیر جهادکشاورزی شهرستان رشت ادامه داد: دولت برای حمایت از کشاورزان برنجکار می تواند اعتباری را به صورت یارانه در اختیار جهاد کشاورزی قرار دهد.
وی اراضی شالیزاری را از ثروت های گیلان عنوان کرد و افزود: با حمایت از شالیکاران باید مانع تغییر کاربردی اراضی شالیزاری و یا فروش آن توسط کشاورزان شویم.
با توجه به هزینه های بالای برنجکاری در گیلان و سود پایین، برخی از کشاورزان رغبتی برای انجام این کار ندارند و نسبت به فروش زمین هایشان اقدام کرده اند تا سود بیشتری البته در کوتاه مدت عایدشان شود، برای حفظ زمین های کشاورزی باید کشاورزان را مورد حمایت قرار داد و چاره ای جز این نیست.
گیلان بزرگترین تولیدکننده ارقام بومی و با کیفیت برنج در کشور به شمار می آید که با ۲۳۸ هزار هکتار اراضی شالیزاری، رتبه اول کشور را از لحاظ سطح زیرکشت و همچنین رتبه دوم تولید برنج را به خود اختصاص داده است.
ارقام هاشمی، علی کاظمی، صدری، حسنی و دیلمانی جزو رقم های کیفی و ارقام گوهر و سپیدرود جزو رقم‌های پرمحصول است که در شالیزارهای گیلان کشت می‌شود، بیشترین رقم های کشت شده برنج در این استان، رقم‌های کیفی هاشمی و علی کاظمی است که افزون بر ۸۵ درصد محصول برنج گیلان را شامل می‌شود.
برداشت خوشه‌های برنج از اواخر خرداد در گیلان آغاز شده که تاکنون ۹۸ درصد از شالیزارهای استان به میزان ۲۳۳ هزار هکتار درو شده است، سال گذشته شالیکاران ۱۸۰ هزار هکتار از اراضی شالیزاری را به روش مکانیزه برداشت کردند که امسال نیز برداشت این میزان به روش مکانیزه با کمباین پیش بینی می شود.
پیش بینی می شود که امسال یک میلیون و ۱۵۰ هزار تن شلتوک برنج تولید شود که افزایش پنج درصدی تولید نسبت به سال زراعی گذشته را شامل می شود.
•