گرامی داشت این روز با توجه به آثار تغییرات اقلیم بر تولید محصولات کشاورزی و کاهش قدرت خرید مواد غذایی خانوار های ایرانی، بهانه ای شد برای بررسی بیشتر مشکلات پیش روی صنعت غذای کشور و سلامت جامعه.
در این رابطه با « قدیر رجب زاده»، رئیس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی گفتگویی داشته ایم که در ادامه می خوانید:
**آمارهای جهانی از کاهش 20 درصدی تولید جهانی غذا در سال های اخیر خبر می دهند. ضمن بررسی علل و عوامل این کاهش لطفا وضعیت تولید غذا را در کشور بررسی بفرمایید که آیا با این روند همراه بوده است.
به طور کلی کمیت و کیفیت تولیدات کشاورزی در کشور از عوامل بسیار مهم و تاثیرگذار در فراهمی و در دسترس بودن مواد غذایی در جامعه می باشد. بر اساس آمار رسمی منتشر شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی در بیست ساله منتهی به سال 1397 شاهد روند نسبتا با ثبات و صعودی در تولید محصولات کشاورزی در کشور بوده ایم. شایان ذکر است تولیدات محصولات کشاورزی از 65.2 میلیون تن در سال 1379 به 117.8 میلیون تن در سال 1397 رسیده است (رشد متوسط سالانه 3.34). در سال های اخیر (به ویژه دو سال اخیر) شرایط اقلیمی و آب و هوایی کشور و وضعیت بارش های آسمانی به گونه ای بوده است که باعث نوسانات قابل توجهی در تولید محصولات کشاورزی شده که این امر نیز باعث ایجاد تلاطم در قیمت این محصولات در بازار شده و آثار منفی در سفره مردم به دنبال داشته است. از سوی دیگر بخش قابل توجهی از مواد اولیه در کارخانجات صنایع غذایی، محصولات کشاورزی هستند. لذا این تلاطم ها و عدم توازن ها در تولید محصولات کشاورزی آسیب های جدی به صنایع غذایی وارد کرده است و به نوعی می توان گفت اثر این بی ثباتی ها در تولیدات این کارخانجات کاملا مشهود است.
** وضعیت تولید محصولات تراریخته در حال حاضر چگونه است؟ آیا می توان تولید این محصولات را به عنوان راهکاری برای رفع مشکلات ناشی از روند رو به کاهش غذا دانست؟
روند افزایش جمعیت جهان از یک سو و تقریبا ثابت بودن منابع طبیعی و کشاورزی از سوی دیگر باعث شده است بسیاری از دولت مردان و همچنین متخصصین و صاحب نظران، غیر از ارتقای بهره وری در تولید محصولات غذایی به روش های کشت جایگزین و یا محصولات جایگزین فکر کنند. از این رو می توان گفت ایده توسعه محصولات تراریخته می تواند به حل مشکل کمبود غذا و امنیت غذایی در دنیا کمک نماید. اما این موضوع نیازمند آن است که بتوانیم نسبت به سلامت یک محصول غذایی تراریخته در تمام ابعاد اطمینان حاصل کنیم. نکته مهم آن است در این خصوص در بین پژوهشگران نظرات متعددی وجود دارد و طبیتاً نتیجه علمی واحدی در این رابطه نمی توان گرفت.
** گرانی مواد غذایی و کاهش 30 درصدی تقاضا برای خرید مواد غذایی چه پیامدی برای نسل آینده کشور دارد؟
بر اساس آمار رسمی مرکز آمار ایران در سال 1398، سهم هزینه های خوراکی یک خانوار شهری و روستایی از هزینه های خالص سالانه به ترتیب 27 و 42 درصد بوده، در حالی است که در کشورهای توسعه یافته این نسبت بین 9 تا 14 درصد می باشد. ضمن اینکه این نسبت در دوسال گذشته به دلایل مختلفی شامل نرخ بالای تورم، خشکسالی، تحریم و پاندمی افزایش قابل توجهی داشته است. بالا بودن این نسبت و همچنین موضوع نگران کننده صعودی بودن آن در سال های اخیر نشان از کاهش قدرت خانوار در تأمین مواد غذایی مورد نیاز است که بایستی به صورت ویژه و فوری برای آن تدبیری اندیشید.
طبیعتا ادامه این روند و برخورد منفعلانه در مقابل آن آثار زیانباری بر سطح سلامت جامعه در سال های آتی به دنبال خواهد داشت. آثار سوء تغذیه و گرسنگی پنهان در جامعه، ضعف سیستم ایمنی بدن و ابتلا به بیماری‌ها، کوتاه قدی، چاقی یا لاغری مفرط، ناتوانی جسمی و کاهش بهره هوشی و کاهش قدرت یادگیری، تغییرات رفتاری به صورت بی‌حوصلگی، بی‌تفاوتی و انزواطلبی و در نهایت افزایش مرگ و میر خواهد بود. لذا تلاش برای ایجاد ثبات اقتصادی خانوار، تأمین نیازهای غذایی خانوار با نگاه بر نیاز های غذایی فرد و سبد غذایی مطلوب بسیار ضروری است.
** کاهش ضایعات و استفاده مجدد از ضایعات برای تولید محصولات جدید یکی از راهکارهای افزایش بهره وری در صنعت غذا و رفع مشکلات ناشی از کاهش تولید مواد غذایی به شمار می رود. ظرفیت سرمایه گذاری در این زمینه را چگونه ارزیابی می کنید؟
به طور کلی بررسی حجم و ارزش ضایعات مواد غذایی کشور در سال های گذشته نشان از اهمیت چشم گیر ضایعات در اقتصاد کشور و اقتصاد خانوار دارد. بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی سازمان فائو ارزش ضایعات مواد غذایی در ایران سالیانه بالغ بر 15 میلیون دلار بوده که بررسی این رقم در مقایسه با صادرات نفتی کشور از سهم چشمگیر این بخش از ضایعات حکایت دارد. بر اساس آمار رسمی فائو 2.7 درصد از ضایعات مواد غذایی در دنیا در ایران اتفاق می افتد در حالی که ایران تنها 1.14 درصد از جمعیت دنیا را در اختیار دارد و این امر متأسفانه بیانگر استفاده ناصحیح از مواد غذایی در کشور ماست. از این رو مقابله با پدیده ضایعات مواد غذایی امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.
علاوه بر تلاش برای کاهش ضایعات یکی از اقدامات مهم در این رابطه استفاده مجدد از این ضایعات و توسعه فرآیند های تولیدی مبتنی بر آنها در بخش صنعت و ایجاد ارزش افزوده از این ضایعات است. حجم بالای ضایعات مواد غذایی در کشور از یک سو، قیمت تمام شده بالای مواد غذایی وارداتی و همچنین افزایش قیمت مواد غذایی در کشور در دو سال گذشته سرمایه گذاری در توسعه فرایند های مبتنی بر بازگرداندن ضایعات مواد غذایی را بیش از پیش سودآور و مقرون به صرفه می نماید. از سوی دیگر ارزش افزوده بالای این بخش از صنایع از دیگر ویژگی های قابل ملاحظه آنهاست. نکته دیگر این است که با توسعه این صنایع و طراحی خطوط تولید بومی برای آنها عملا وابستگی این بخش از صنعت به مواد اولیه وارداتی بسیار پایین خواهد بود.
**چه برنامه ای برای پیشگیری از مشکلات ناشی از کاهش تولید غذا، ضایعات محصولات غذایی و کاهش خرید مواد غذایی به عنوان یک مرکز پژوهشی ملی فعال در این زمینه دارید؟
طراحی و توسعه محصولات جدید با ارزش غذایی بیشتر و استفاده از مواد اولیه با مصرف آب کمتر، افزایش بهره وری در تولید مواد غذایی با استفاده از فناوری های نوین، ایجاد و طراحی فرمولاسیون های جدید و بهینه غذایی با رویکرد اصلاح و بهبود وضعیت تغذیه در جامعه و تأمین بهتر نیازهای غذایی افراد، توسعه فرآیندها و محصولات جدید با رویکرد بازگرداندن ضایعات مواد غذایی به چرخه تولید، افزایش ماندگاری مواد غذایی و تمرکز بر بسته بندی مواد غذایی با هدف کاهش ضایعات و آموزش نیروی انسانی فعال در صنایع غذایی و ارتقای بهره وری آنها از جمله مهمترین اقدامات این موسسه برای پیشگیری از مشکلات ناشی از کاهش تولید غذا، ضایعات غذایی و کاهش قدرت خرید مواد غذایی می باشند.