قیمت خرما در حالی ابتدای ماه رمضان در برخی مناطق روند صعودی یافت که بررسی‌های ایرنا از مناطق خرما خیز کشور نشان می‌دهد کمبودی در انبارها و بازار وجود ندارد و تولیدکنندگان، علاوه بر تامین بازار داخلی در ماه مبارک رمضان، آماده صادرات صدها هزار تن خرمای مازاد به بازارهای خارجی هستند.
بیشترین مصرف خرمای کشور به ماه مبارک رمضان تعلق دارد به طوری که بر اساس آمار حدود ۴۰ درصد مصرف کل خرمای کشور مربوط به این ماه است؛ هر ایرانی به طور میانگین سالانه ۸ تا ۱۰ کیلوگرم خرما مصرف می‌کند که بخشی از آن در رمضان است.
با توجه به صعودی شدن مصرف خرما، نوسان قیت این محصول در ماه رمضان در مرکز توجه رسانه‌ها قرار می گیرد و هر گونه افزایش بی رویه آن با واکنش مواجه می شود. در روزهای اخیر نیز همزمان با فرارسیدن ماه مبارک رمضان شاهد افزایش قیمت خرما در تهران و برخی مراکز استان ها بودیم که بخشی از آن به افزایش تقاضا مربوط بوده، اما در برخی مناطق، دلالان سعی در سوءاستفاده از شرایط بازار را داشتند.
ایران در جایگاه سومین تولیدکننده بزرگ خرما در جهان
ایران با تولید یک میلیون و ۲۵۰ هزارتن خرما در سال ۱۴۰۰ در جایگاه سومین تولیدکننده بزرگ خرما در جهان قرار دارد به طوری که نزدیک ۳۰ درصد خرمای تولیدی صادر و ۷۰ درصد نیز به مصرف داخلی می‌رسد. طبق آمارها سالانه حدود ۳۰۰ میلیون دلار صادرات خرما انجام می شود که بیانگر سهم ۲۰ درصدی ایران از بازار جهانی این محصول است.
در ۱۴ استان کشور ۲۶۸ هزار هکتار نخیلات خرما وجود دارد که ۹۰ درصد تولید خرما در ایران مربوط به ۶ استان کرمان، خوزسـتان، سیسـتان و بلوچسـتان، بوشهر، فارس و هرمزگان است. از نظر میزان تولید، استان کرمان با تولید ۲۰۰ هزار تن در جنوب و ۱۵۰ هزار تن در شرق استان، استان سیستان و بلوچستان با تولید سالانه بیش از ۲۰۳ هزار تن، فارس با ۱۶۲ هزار تن، بوشهر با ۱۵۰ هزار، خوزستان با ۱۴۸ هزار و هرمزگان با ۱۴۰ هزار تن در جایگاه های برتر قرار دارند.
رشد قیمت‌ها در بازارهای مصرفو ثبات در مراکز تولید
با وجود اشباع انبارها و سردخانه ها در استانهای تولیدکننده خرما و اذعان تولیدکنندگان به وجود خرمای مازاد با قیمت مناسب، اما در برخی مناطق تهران و شهرهای بزرگ بخصوص در هفته نخست ماه مبار رمضان روند افزایشی قیمت خرما محسوس بود؛ اگرچه بخشی از این رشد قیمت به افزایش تقاضا باز می گشت اما اختلاف بالای قیمت ها بین استانهای تولیدکننده با مراکز مصرف، گویای سوءاستفاده دلالان از تقاضای مردم است.
بررسی میدانی خبرنگار ایرنا در تهران نشان می‌دهد که نرخ هر کیلوگرم خرما مضافتی بین ۴۰ تا ۶۰ هزار تومان، خرما خاسویی بین ۶۵ تا ۹۰ هزار تومان، خرما پیارم بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ هزارتومان و خرما زاهدی بین ۳۸ تا ۵۰ هزار تومان است. اگرچه مراکز توزیع عمده، خرما را با نرخ مناسب و حاشیه سود پایین عرضه می کنند، اما برخی مراکز خرده‌فروشی، با قیمت بالاتری به فروش می‌رسانند. نرخ فروش خرما در برخی فروشگاه رشد ۳۰ درصدی را در یک ماه گذشته نشان می‌دهد.
در سایر شهرها نیز گزارش‌هایی مبنی بر فروش به نرخ سلیقه‌ای و گران‌فروشی خرما منتشر شد؛ برای نمونه، مرکز ایرنا در ساری در گزارشی از تعدد قیمت این کالا در فروشگاهها خبر داد و نوشت: به طور مثال در یک فروشگاه زنجیره‌ای، قیمت خرمای خشک بسته‌ای۶۵۰ گرمی ۴۶ هزار و ۸۰۰ هزار تومان است اما همین کالا در دیگر نقطه شهر به قیمت هر کیلو۳۰ هزار تومان فروخته می‌شود.
با وجود افزایش بهای خرما در برخی شهرها، بررسی قیمت‌ها در استان های تولیدکننده نشان می دهد که قیمت ها با قیمت بازارهای مصرف، فاصله قابل توجهی دارد. برای نمونه احمد جهانگیرلو سرپرست معاونت بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر در گفت وگو با خبرنگار ایرنا قیمت خرمای فله را ۱۷ تا ۱۹ هزار تومان اعلام کرد در حالی که در زمان برداشت ۱۲ تا ۱۳ هزار تومان و تا پیش از آغاز ماه مبارک رمضان ۱۴ تا ۱۵ هزار تومان خرید و فروش می شد.
وی ادامه داد: همچنین خرمای بسته بندی شده نیز بستگی به نوع خرما و بسته بندی از ۲۷ تا ۳۴ هزار تومان تعیین شده در حالی که تا پیش از این قیمت این نوع خرما ۲۲ هزار تومان بوده است. استان بوشهر با دارا بودن ۶ میلیون اصله نخل در سطحی معادل ۳۴ هزار هکتار و تولید ۱۷۴ هزار تن خرما جایگاه مهمی در تولید خرمای کشور دارد.
محمدحسین اکبری رییس اتحادیه سردخانه داران شرق استان کرمان به عنوان قطب تولید خرمای کشور که خرمای مضافتی آن بیشتر مصرف داخلی دارد، بر این نکته تاکید کرد که خرمای مورد نیاز بازار به میزان کافی در انبارها وجود دارد؛ وی قیمت معمول خرمای بم را در مبدا کیلویی ۳۸ هزار تومان اعلام کرد. سطح زیر کشت خرما در شهرستان‌های شرقی استان کرمان ۳۰ هزار هکتار است و خرمای شرق استان کرمان به ۷۰ کشور صادر می شود.
آمادگی استانهای تولیدکننده برای تامین بازار
وضعیت تولید و ذخیره استانهای تولیدکننده خرما در شرایط مطلوبی است به طوری که آنها علاوه بر آمادگی برای تامین مصرف همه استان ها در ماه مبارک رمضان، خود را برای صادرات نیز آماده می کنند. در این راستا، سرپرست معاونت بازرگانی سازمان جهادکشاورزی استان بوشهر به خبرنگار ایرنا اعلام کرد: ۱۹ هزار تن خرما و رُطَب نخلداران این استان برای تعادل بخشی در قیمت آماده عرضه به بازارهای مصرف است.
جهانگیرلو افزود: در زمان حاضر میزان ذخیره خرما از نوع کبکاب در سردخانه های استان بوشهر ۱۶هزار تن و رُطَب ۲هزار تن است.
رییس اتحادیه سردخانه‌داران شرق استان کرمان در گفت وگو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه کمبود و مشکلی برای تامین خرمای مصرفی کشور در ماه مبارک رمضان وجود ندارد، گفت: اینک حدود ۳۰ هزار تُن خرما در سردخانه های بم موجود است.
اکبری اضافه کرد: حدود ۴۰ درصد خرمای مصرفی کشور، در ماه رمضان وارد بازار می شود و نزدیک به ۸۰ درصد مردم نیز در این ماه خرمای مضافتی بم را مصرف می کنند.
وی با اشاره به افزایش هزینه های تولید، برداشت و نگهداری خرما طی سال های اخیر گفت: خرما تنها محصولی است که طی ۲ سال گذشته نسبت به سایر کالاهای مصرفی افزایش قیمت نداشت و افزایش قیمت نیز به دلیل همزمانی با ماه مبارک رمضان است.
اکبری با بیان اینکه درصدی از افزایش قیمت این محصول به دلیل همزمانی با آغاز ماه مبارک رمضان است، افزود: به احتمال بعد از ماه مبارک با کاهش قیمت این محصول مواجه شویم.
هرمزگان نیز با برداشت سالانه ۱۵۰ هزار تن خرما آماده تامین بازار است. هرمزگان با ۳۷ هزار هکتار نخلستان رتبه چهارم تولید و سوم سطح زیرکشت خرما در کشور را دارد. ۵۵ نوع خرما در این استان تولید می‌شود که ۲۰ نوع آن تجاری داخلی و خارجی است و سه نوع پیارم، خاسویی و مضافتی به کشورهای استرالیا، کانادا، روسیه و کشورهای آسیای میانه صادر می‌شود. برداشت خرما در هرمزگان با خرمای آل مهتری از اول خرداد ماه آغاز می‌شود و با برداشت پیارم پایان می‌یابد.
عنایت‌الله وکیلی‌پور رییس کمیته تولید انجمن خرمای کشور و از تولیدکنندگان خرما در هرمزگان یکی از دلایل افزایش قیمت این محصول را در بازار افزایش تقاضا در بازار دانست و به ایرنا توضیح داد: مضافتی بیشتر در ماه مبارک رمضان به مصرف می‌رسد که در شهرستان‌های بم، جیرفت استان کرمان و شمال هرمزگان تولید می‌شوند و طرفدارهای بسیاری دارند.
وکیلی‌پور افزود: میزان تولید خرمای مضافتی در سال ۳۵۰ هزار تن، مجموع تولید سالانه پیارم ۲۰ هزار تن و میزان تولید مجول در کشور شاید به ۲۰۰ تن هم نرسد، بنابراین اگر از مضافتی استقبال می‌شود تولید بالایی هم دارد.
وی به این نکته اشاره کرد که هزینه‌های تولید محصولات کشاورزی بالا رفته است؛ چنانچه کارگر تا سه سال قبل در ماه مبارک رمضان ۳۰ میلیون ریال برای یک ماه کار دستمزد می‌گرفت اکنون ۶۰ تا ۸۰ میلیون ریال دستمزد می‌گیرد؛ هر نخلستان حداقل هفت تا ۱۰ کارگر دارد که اگر ماهانه به هر کدام ۷۰ میلیون ریال دستمزد در ماه پرداخت می‌شود یعنی به عبارتی تولید کننده بایستی ماهانه ۷۰۰ میلیون ریال دستمزد بپردازد در صورتی که سه سال قبل ماهانه ۳۰۰ میلیون ریال به عنوان دستمزد کارگری می‌پرداخت.
به گفته وی، مساله دیگر، افزایش قیمت نهاده‌های تولید مانند سم، کود و ادوات کشاورزی که هزینه تولید را افزایش داده است در حالی که خرما خرما کمترین نرخ تورم و افزایش قیمت را در سال های گذشته داشته است به عنوان مثال نرخ خرمای مضافتی در پنج سال قبل کیلویی ۱۵۰ هزار ریال بود که امسال به ۳۵۰ هزار ریال رسید.
رییس کمیته تولید انجمن خرمای کشور افزود: این درحالی است که هزینه‌های تولید پنج تا ۶ برابر شده و هزینه‌های حمل و نقل نیز افزایش چشمگیری یافته اما قیمت خرما در طول پنج سال تنها ۲ و نیم برابر بیشتر شده است.
عرضه مستقیم خرما با هدف تنظیم بازار
با توجه به اینکه استانهای تولیدکننده خرما تاکید دارند کمبودی در عرضه این محصول به بازار وجود ندارد، به نظر می رسد که مشکل این روزهای بازار خرمای کشور، همانند سایر محصولات کشاورزی، دلالانی هستند که از ضعف زنجیره تولید و مصرف در کشور سوءاستفاده کرده و اقدام به افزایش قیمت ها کرده‌اند که این افزایش قیمت در خرماهای بسته‌بندی شده، بیشتر است.
مشکل این روزهای بازار خرمای کشور، همانند سایر محصولات، دلالانی هستند که از ضعف زنجیره تولید و مصرف در کشور سوءاستفاده کرده و اقدام به افزایش قیمت ها می کنند که این افزایش قیمت در خرماهای بسته‌بندی شده، بیشتر است.در این راستا، محسن رشیدفرخی رییس انجمن ملی خرما ایران می گوید: هر ساله در ماه مبارک رمضان قیمت خرما دارای نوسان بین ۵ تا ۱۰ درصدی می شود اما گران فروشی این محصول، ورود ستاد تنظیم بازار و دستگاه های نظارتی را می طلبد.
وی با بیان اینکه قیمت خرما در استانهای مبدا تغییر چندانی نداشته است، اضافه کرد: در صورتی که خرما با قیمت‌هایی خارج از عرف عرضه شود، باید ستاد تنظیم بازار و دستگاه‌های نظارتی ورود کنند.
وی گفت: اکنون خرمای مورد نیاز ماه مبارک رمضان با قیمت‌های مناسب در میادین میوه و تره بار و فروشگاه‌های زنجیره‌ای عرضه می‌شود، اما برخی کسبه در سطح بازار اقدام به گران فروشی می‌کنند؛ بنابراین به نظر می‌رسد با ورود ستاد تنظیم بازار در بحث قیمت گذاری و دستگاه‌های نظارتی از تخلف این افراد جلوگیری شود.
رییس انجمن ملی خرما ایران تصریح کرد: به همین منظور جلساتی با معاونت های تنظیم بازار جهاد کشاورزی و میادین میوه و تره بار شهرداری برگزار شد و آمادگی خود را برای عرضه مستقیم کالا اعلام کردیم و مقرر شد به کسانی که ستاد تنظیم بازار معرفی می کند به هر میزان که بخواهند خرما ارایه شود.
در این رابطه، مدیرعامل سازمان مدیریت میادین شهرداری تهران با هدف تنظیم بازار از فروش ویژه انواع خرما به مناسبت ماه مبارک رمضان در میادین میوه و تره بار خبر داد. نظیر این اقدام در استان خراسان رضوی نیز انجام شد به طوری که به گفته سرپرست مدیریت تعاون روستایی خراسان رضوی با عرضه مستقیم خرما ویژه ماه رمضان در مشهد با قیمتی در حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد ارزان‌تر از بازار، نرخ ها متعادل شده است.
یا در استان سیستان و بلوچستان نیز با هدف کنترل بازار، غرفه‌های ویژه عرضه خرما آماده شده است تا با ارتباط و تعامل با سردخانه داران، خرما به صورت مستقیم و با واسطه کمتری به مردم عرضه شود.
گام دیگر برای تعادل بخشی به بازار و جلوگیری از افزایش قیمت‌ها، تعیین قیمت برای ارقام مختلف این محصول در ماه رمضان بود که وزارت جهادکشاورزی اقدام به این کار کرد در این ارتباط محمد مهدی برومندی معاون امور باغبانی وزیر جهاد کشاورزی با تاکید بر اینکه عرضه این محصول با قیمت بیش از نرخ مصوب قابل قبول نیست و برخورد می‌شود، گفت: کمبودی در تولید خرما در کشور وجود ندارد، اکنون ۷۰ هزار تن خرما در سردخانه‌ها باقی مانده که در این ایام روانه بازار می‌شود.
براساس تصمیم دولت، قیمت هر کیلوگرم خرمای مضافتی ۴۸ هزار تومان و قیمت این محصول در بسته‌های ۵۵۰ گرمی و ۷۰۰ تا ۷۳۰ گرمی به ترتیب ۳۲ تا ۳۴ هزار و ۹۰۰ تومان تعیین شده است که مردم می‌توانند این محصولات را با قیمت‌های مصوب در میادین میوه و تره بار تهیه کنند.
عباسعلی ارفع سرپرست معاونت امور فنی و بازرگانی سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران نیز با اشاره به ورود این سازمان برای تنظیم بازار خرما در ماه مبارک رمضان اعلام کرده است که خرمای مضافتی طرح تنظیم بازار ماه مبارک رمضان محصول خرما در جعبه‌های ۶۵۰ تا ۸۰۰ گرمی با قیمت ۳۱ تا ۳۷ هزار تومان عرضه می شود.
به گفته وی، سازمان تعاون روستایی، در راستای اجرای سیاست های تنظیم بازار محصولات کشاورزی و ایجاد تعادل به مناسبت ماه مبارک رمضان و افزایش مصرف این محصول، اقدام به خرید و عرضه با قیمت مناسب خرما کرده است.