مساله واردات خوراک‌دام و طیور، در شرایط تحریمی، دو جنبه دارد. نخست از آن‌‌‌‌‌رو که مستقیما به غذای مردم کشور، چه کیفیت غذا و چه قیمت آن گره‌خورده است، بحثی حساس به‌شمار می‌رود و از طرف دیگر وابستگی به واردات آن با مصرف کنونی بنا به برآوردهای فعالان بازار سالانه ۱۲میلیارد دلار ارزبری دارد، از همین‌رو بحث بر سر چگونگی تامین آن باید کارشناسی، دقیق و با محاسبه همه‌جوانب باشد. برخی مسوولان جهادکشاورزی غذای روتین دام و طیور، یعنی ذرت، جو و کنجاله سویا را که سالانه ۱۲میلیارد دلار ارزبری دارد، قابل‌تغییر و جایگزینی می‌دانند؛ در مقابل برخی متخصصان این کار را نخست با محدودیت‌های فراوان روبه‌رو می‌دانند که در نهایت نیز باید برای خوراک جایگزین بار دیگر دست به دامان واردات شد، اما هستند رسانه‌‌‌‌‌ها و کارشناسانی که به ذرت، جو و کنجاله سویا برچسب «آمریکایی» می‌زنند و استفاده گاوها، گوسفندان و مرغ‌‌‌‌‌های کشور را از این محصولات به فشار این کشور منتسب می‌کنند. مقامهای دولتی و فعالان بازار هرکدام در این مطلب در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» بخشی از ماجرا را آشکار می‌کنند، اما حقیقت ماجرا چیست؟ تجویز علمی تعیین‌کنندگان غذای دام و طیور؟ یا منافع هنگفت برخی فعالان بازار؟ یا تحریم‌هایی که برخی هنوز هم آن را بی‌اثر می‌دانند؟
صرفه‌جویی ارزی از غذای گاو و گوسفند
به‌تازگی از سوی مسوولان جهادکشاورزی، بحثی در زمینه جایگزینی خوراک‌دام و طیور مطرح شد. روز دوشنبه ۲۲ آبان، سید‌احمدرضا سیدعلیان، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه و جایگاه دام معاونت امور تولیدات دامی عنوان کرد: زیرساخت ورود حدود ۱۳قلم انواع کنجاله و علوفه کم‌‌‌‌‌آب برای عرضه در سامانه بازارگاه نهادههای کشاورزی در راستای تنوع‌‌‌‌‌بخشی، ارزان‌‌‌‌‌سازی و بومیسازی خوراک‌دام و طیور کشور فراهم شده‌است.
او ادامه داد: در سامانه بازارگاه نهادههای دام و طیور تنها ۳ قلم جو، ذرت و کنجاله سویا با ارز ۴۲۰۰تومانی یا ارز نیمایی ۲۸هزار و ۵۰۰تومانی عرضه می‌شد و اکنون برای تنوع‌‌‌‌‌بخشی به خوراک‌دام و طیور حدود ۱۳ قلم نهاده از جمله کنجاله کلزا، کنجاله پنبه دانه، کنجاله آفتابگردان، ذرت خوشه‌‌‌‌‌ای یا سورگوم و چند قلم گیاهان کم‌‌‌‌‌آب‌‌‌‌‌بر را به معاونت توسعه بازرگانی وزارت جهادکشاورزی برای ورود و عرضه در سامانه بازارگاه نهادهها معرفی کرده‌‌‌‌‌ایم.
این مقام مسوول علاوه‌بر این سخنان اظهار کرد: در حال‌حاضر برای عرضه و جایگزینی کنجاله‌‌‌‌‌های کلزا، پنبه دانه، آفتابگردان و ذرت خوشه‌‌‌‌‌ای در سامانه بازارگاه، علاوه‌بر معادل‌‌‌‌‌سازی غذایی، مجوز تخصیص ارز نیمایی را با دستور وزیر جهادکشاورزی گرفته‌‌‌‌‌ایم و در سامانه بازارگاه نیز کارسازی شده و دامداران می‌توانند این اقلام را خریداری کنند.
نسخه آمریکایی؟
اما خبر‌‌گزاری فارس با بازنشر به نسبت دیرهنگام این خبر، از آن استقبال کرد و نوشت: در حالی پیش از این تغذیه دام و طیور با ۳ قلم نهاده ذرت، کنجاله سویا و جو معروف به نسخه آمریکایی انجام می‌شد که سید‌احمدرضا سیدعلیان مدیرکل دفتر بهبود تغذیه تولیدات دام از کنارگذاشتن این نسخه و اضافه‌کردن نهادههای جدید ایرانی خبر می‌دهد.
خبر‌‌گزاری فارس در ادامه اظهارات یک کارشناس را نیز در تایید این مطلب اضافه می‌کند و می‌نویسد: آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده این نهادهها است و این نسخه را به کشورهای واردکننده تحمیل کرده است؛ درحالی‌که می‌توان به‌جای این «نسخه آمریکایی» از نهادههای دیگری هم استفاده کرد. این گزارش ادامه‌می‌دهد: وزارت جهادکشاورزی به‌تازگی می‌خواهد «نسخه آمریکایی» را در صنعت دام و طیور کنار بگذارد و نهادههای تولید د اخل را هم اضافه کند.
اما این مطالب تا چه حد با واقعیت مطابقت دارد؟ برای پاسخ به این سوال، با یک کارشناس مسائل مربوط به نهادههای دام و طیور، گفت‌وگوی زیر انجام گرفت که در ادامه خواهد آمدو همچنین درخصوص امور مربوط به ارز با معاونت سابق بازرگانی وزارت جهادکشاورزی به صحبت نشستیم، اما در نهایت توضیحات احمدرضا سیدعلیان، منبع اصلی این خبر در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» بخشی دیگر از این ماجرا را آشکار می‌کند.
۱۲میلیارد دلار خوراک‌دام
یکی از کارشناسان که نخواست نامش فاش شود، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»، نخست و در پاسخ به این پرسش که ارزبری واردات نهادههای دام وطیور به کشور چه حجمی دارد، می‌گوید: واردات نهادههای دامی سالانه ۱۲میلیارد دلار ارزبری دارد، اما در توضیحات خود درباره اصل موضوع و ارزش هریک از مواردی که در این خبر ذکر شده‌است، بیان می‌کند: نمی‌شود به شکل کلی در این‌باره سخن گفت و باید هرکدام از این موارد را جداگانه و تک‌‌‌‌‌تک مورد بررسی قرارداد.
او ادامه می‌دهد: برای نمونه درخصوص پنبه‌‌‌‌‌دانه، کلزا و آفتابگردان، این محصولات کنجاله‌‌‌‌‌های دانه‌‌‌‌‌های روغنی هستند و بخشی از کنجاله سویای مصرفی را می‌شود با این محصولات جایگزین کرد، اما باید اضافه کرد که این محصولات محدودیت مصرف دارند؛ برای نمونه از آفتابگردان برای تغذیه گاو شیری نمی‌توان استفاده کرد؛ یا کنجاله تخم‌‌‌‌‌پنبه را نمی‌توان در تغذیه مرغ تخم‌‌‌‌‌گذار و گله‌‌‌‌‌های مادر استفاده کرد. این کارشناس نهادههای دامی ادامه‌می‌دهد: اما به‌طور کلی خوب است اشاره شود که جایگزینی این محصولات نهایتا بین ۵ تا ۱۰درصد است و در همه‌جای دنیا نیز استفاده می‌شود و ما نیز سابقا سال‌ها سابقه استفاده از این دسته غذاهای دام و طیور را داشته‌‌‌‌‌ایم.او توضیح می‌دهد: برای نمونه کنجاله آفتابگردان را هم در داخل تولید می‌کردیم و هم وارد می‌کردیم. همچنین کنجاله کلزا را به شکل محدود تولید می‌کردیم و وارد نیز می‌کردیم، اما مثلا درباره پنبه دانه به دلیل قرنطینه گیاهی خاص این محصول، تنها در استان گلستان کشت می‌شد که متاسفانه سال‌ها است دیگر تولید نمی‌شود و تولید آن با افت شدید مواجه شده‌است. وی اضافه می‌کند: در نهایت نیز می‌شود نتیجه گرفت که این موارد با محدودیت‌هایی، جایگزین خوراک‌دام و طیور هستند، اما اگر بحث ارزبری مطرح است که خوب است بدانید خود این محصولات باید وارد شوند، یعنی برای نمونه اگر شما سالانه ۴میلیون‌تن مصرف کنجاله سویا داشته باشید، می‌‌‌‌‌توانید یک‌میلیون تن آن را با آفتابگردان و کلزا جایگزین کنید، اما ما در کشور این مقدار کلزا و آفتابگردان تولید نمی‌کنیم و باید مقدار عمده‌ای از این خوراک‌‌‌‌‌های جایگزین را نیز وارد کنیم.
محدودیت خوراک جایگزین
او با برشمردن یک نمونه دیگر تشریح می‌کند: برای نمونه شما می‌‌‌‌‌توانید سالی ۲۰۰ تا ۳۰۰هزار‌تن کنجاله تخم پنبه برای گاو شیری، گاو پرواری و گوسفند مصرف کنید که باز این مورد نیز باید به شکل عمده وارد شود و تولید داخل آن به این میزان وجود ندارد. در مورد گندم خوشه‌‌‌‌‌ای یا سورگوم، باید دانست كه این کالا محدودیت مصرف دارد؛ یعنی برای طیور گوشتی در مقدار ناچیز می‌شود استفاده کرد و نیز برای خوراک‌دام تاحدی قابلیت استفاده دارد.
این کارشناس امور دام می‌افزاید: اما حتی این محصول نیز در ایران به اندازه مورد‌نیاز کشت نمی‌شود و همه این موارد نیز در نهایت محدودیت مصرف دارد و نمی‌توان آنها را با ذرت یا جو به شکل کامل جایگزین کرد. وی می‌گوید: در تمام دنیا نیز این مساله وجود دارد و دلیل این مساله که در جهان برای دام به شکل عمده از جو استفاده می‌شود این است که محدودیت مصرف آنها بسیار ناچیز است و دست جیره‌‌‌‌‌نویس و کسی که دارد خوراک‌دام را فرموله می‌کند برای تجویز خوراکی که راندمان خوبی داشته‌باشد باز است.
او در نهایت بیان می‌کند: در جمع‌‌‌‌‌بندی؛ اینکه ما می‌توانیم برای کاهش ارزبری از این خوراک‌‌‌‌‌ها استفاده کنیم، بله می‌توانیم، اما با محدودیت‌هایی که اشاره شد و نکته دیگر اینکه چنانچه گفته شد خود این محصولات نیز باید وارد شوند و در نهایت نیز استفاده از آنها دارای محدودیت است و ما همچنان نیازمند واردات ذرت، جو و سویا هستیم.
۱۵درصد کاهش مصرف
اما محسن شیراوند که سابقا معاونت بازرگانی وزارت جهادکشاورزی را برعهده داشت، درباره پیشینه این بحث می‌گوید: بحث تخصصی در این زمینه به معاونت امور دام و طیور مربوط است و ترکیب جیره دام و طیور را آنها مشخص می‌کنند؛ اما تا جایی‌که به مسائل ارزی مربوط می‌شود این بحث مسبوق به‌سابقه است. او به تجربه دوران معاونت خود اشاره کرده و می‌گوید: برآورد ما در آن زمان به واسطه مطالعه در نمونه‌‌‌‌‌های مشابه در دنیا این بود که اگر چنانچه دام و طیور را به سمت خوراک آماده دام و طیور سوق دهیم، چیزی حدود ۱۵درصد کاهش مصرف خوراک خواهیم‌داشت. او نتیجه این کاهش را چنین برمی‌‌‌‌‌شمرد: اگر چنین کاهشی رخ دهد هم به صرفه‌جویی ارزی منجر می‌شود و هم بهره‌‌‌‌‌وری بالاتر خواهد رفت.
تهدید منفعت برخی در بازار؛ مشکلات تحریم
اما احمدرضا سیدعلیان، در پاسخ به این سوال که جایگزینی خوراک‌دام و طیور تا چه اندازه با محصولاتی جز خوراک روتین ممکن است، می‌گوید: در وهله اول ما هدف ۱۰درصدی را مدنظر داریم و به مرور آن را افزایش خواهیم داد. به گفته او این کار را می‌توان با ۴۵۰هزار تن از ۴.۵میلیون تن واردات نهادههای دام و طیور، با واردات یا تولید داخل جایگزین کرد. او درباره امکان جایگزینی صد در صد این نهادهها عنوان می‌کند. مساله این است که ما امروز باید براساس شرایط خود و بر اساس دانایی عمل کنیم. این مقام دولتی در بخش دیگری از سخنان خود مساله‌ای جدید را مطرح کرده و می‌گوید: تجربه ما می‌گوید نباید مساله را ناگهانی مطرح کرد؛ چون برخی بازرگانان که منافعی در برخی حوزه‌‌‌‌‌ها دارند که هنگفت و گزاف است، این کار راعقیم می‌کنند. سیدعلیان به نکته مهم دیگری نیز اشاره کرده و عنوان می‌کند: اکنون ما سویا را از آرژانتین و برزیل وارد می‌کنیم که هم مسافت بسیار زیادی دارند و ما به دلیل تحریم مشکلات ارزی زیادی در این کشورها داریم و این در حالی است که می‌توانیم پنبه‌‌‌‌‌دانه را از پاکستان، آفتابگردان را از روسیه و کلزا را از قزاقستان و دیگر کشورهای سی‌‌‌‌‌آی‌‌‌‌‌اس وارد کنیم.