همان‌طور که بیان شد، سرانه مصرف تخممرغ در کشور برای سال ۱۴۰۰ به میزان ۱۴ کیلوگرم است. این شاخص در سال ۱۳۹۹ برابر ۱۲.۱۴ کیلوگرم بوده است. این موضوع در ارتباط با تولید نیز مطرح است به گونه‌ای که میزان تولید تخممرغ در کشور برای سال ۱۴۰۰ (آخرین گزارش وزارت جهاد کشاورزی) ۱۱۷۶.۲۴هزار تن بوده که نسبت به سال ۱۳۹۹ رشد ۹ درصدی داشته است. البته به گفته کارشناسان این حوزه متاسفانه میزان مصرف این محصول به علت افزایش قیمت ناشی از تورم و افزایش نرخ نهاده‌های دامی با کاهش روبه‌رو شده است. به هر روی با توجه به اهمیت و جایگاه تخممرغ در تامین امنیت غذایی کشور، در این گزارش ضمن بررسی قیمت این محصول در گفت‌وگو با چند فعال به چرایی رشد صادرات تخممرغ و نکاتی در خصوص سیاستهای تنظیم بازار و توسعه صادرات پرداخته‌ایم.
روند قیمت تخممرغ در کشور
روند قیمتی این محصول طی ماه‌های اخیر نشان می‌دهد در مردادماه 1402 هر کیلو تخممرغ به طور متوسط 55956 تومان عرضه شده و به فروش رسیده است. از اردیبهشت ماه 1402 همزمان با کاهش نرخ ارز، روند قیمتی تخممرغ کاهشی بوده است (نرخ در این بازه زمانی بیش از 6درصد کاهش یافته است). تجربه تاریخی شش سال گذشته نشان از اعمال سیاست ممنوعیت صادرات همزمان با افزایش قیمت در فصل تابستان دارد. به عنوان مثال در سال 1399 به محض رشد 42 درصدی قیمت تخممرغ در تیرماه آن سال، ستاد تنظیم بازار اقدام به ممنوعیت صادرات کرد. در واقع اعمال ممنوعیت صادرات به عنوان یکی از سیاستهای تنظیم بازار با توجه به اهمیت تخممرغ به عنوان ارزان‌ترین پروتئین مورد استفاده مردم قرار گرفته است.
این در حالی است که صادرات یک روند بلندمدت است و اعمال ممنوعیت مقطعی و بدون هماهنگی و اطلاع قبلی منجر به تخریب بازارهای صادراتی کشور می‌شود. موضوعی که بسیار مورد گلایه فعالان این صنعت قرار گرفته است. این در حالی است که صادرات تخممرغ ضمن ارزآوری و متعادل‌سازی بازار داخل و جلوگیری از زیان تولیدکننده نقش مهم و اثرگذاری در زمان مازاد بر مصرف در داخل کشور داشته باشد.
نگاهی به وضعیت قیمتی تخممرغ در روزهای اخیر
احمد خانی‌نوذری، سرپرست معاونت توسعه بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی در نامه‌ای با استناد به نامه رئیس سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان درخصوص اعلام قیمت تخممرغ بستهبندیشده نوشت: قیمت هر کیلوگرم تخممرغ درب مرغداری معادل ۴۷۳هزار ریال و قیمت مصرف‌کننده هر عدد تخممرغ گرید B بستهبندیشده در احجام مختلف ۴۵هزار و ۸۰۰ ریال اعلام می‌شود. بر اساس این گزارش، با توجه به اینکه قیمت هر عدد تخممرغ گرید B بستهبندیشده ۴هزار و ۵۸۰ تومان اعلام شده، حال سوال این است که آیا قیمت مصوب تخممرغ تغییر کرده است؟
فروش تخممرغ بالای ۵۶هزار تومان گرانفروشی است
در همین حال رئیس هیات‌مدیره اتحادیه مرغداران میهن درباره قیمت تخممرغ گفت: قیمت مصوب هر کیلو تخممرغ درب مرغداری ۴۷هزار و ۳۰۰ تومان بوده و این مبلغ در بازار برای مصرف‌کننده ۵۶هزار تومان است. فروش هر کیلو تخممرغ بیشتر از ۵۶هزار تومان تخلف بوده و مصداق گرانفروشی است. حمیدرضا کاشانی با اشاره به افزایش قیمت تخممرغ در روزهای پایانی آذر ماه تصریح کرد: شب یلدا به دلیل افزایش مصرف و پخت شیرینی بین هزار تا دو‌هزار تومان قیمت این محصول پروتئینی افزایش یافت اما در ادامه به نرخ مصوب برگشته است. کاشانی گفت: شهر تهران روزانه به ۴۰۰ تن تخممرغ نیاز دارد که ۶۰درصد این نیازمندی از طریق فروشگاه‌‌‌های زنجیره‌‌‌ای و میادین میوه و تره‌بار تامین می‌شود و در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد؛ بقیه هم به وسیله خرده‌فروش‌های سطح شهر عرضه می‌شود.
کاشانی همچنین با اعلام اینکه نرخ کنونی هرکیلو تخممرغ درب مرغداری ۴۸ تا ۴۹هزار تومان است که به دلیل افزایش هزینههای تولید بعد از ۵ ماه کماکان پیگیر اصلاح قیمت تخممرغ هستیم، اظهار کرد: برآوردها حاکی از آن است که تولید تخممرغ در دی ماه به ۱۱۰هزار تن برسد که با احتساب سرانه مصرف، حداقل ۵هزار تن از این میزان مازاد بر نیاز کشور است. وی با تاکید بر اینکه در حال حاضر با مازاد تولید تخممرغ در کشور روبه‌رو هستیم، عنوان کرد: اتحادیه با صادرات سعی در مدیریت تولید و بازار تخممرغ دارد.
این فعال بخش خصوصی با بیان اینکه ظرفیت تولید یک میلیون و ۶۰۰هزار تن تخممرغ در کشور وجود دارد، گفت: در سنوات قبل تولید تخممرغ در دیگر کشورها افزایش یافته است، اما ارزان‌ترین تخممرغ در کشورما تولید می‌شود. رئیس هیات‌مدیره اتحادیه مرغداران میهن همچنین درباره آخرین وضعیت صادرات تخممرغ گفت. بنابر آمار از ابتدای سال ۱۰۵هزار تن تخممرغ صادر شده است و کماکان ماهانه ۴هزار تن تخممرغ صادر می‌شود.
قیمت مصوب تخممرغ تغییر نکرده است
همچنین رئیس اتحادیه مرغ تخم‌گذار تهران به عدم تغییر در قیمت مصوب تخممرغ اشاره کرد و گفت: قیمت مصوب هر کیلو تخممرغ درب مرغداری، همچنان ۴۷هزار و ۳۰۰ تومان و برای مصرف‌کننده ۵۶هزار تومان است. ناصر نبیپور به عدم تغییر در قیمت مصوب تخممرغ اشاره کرد و گفت: قیمتی که اخیرا برای تخممرغ اعلام شده، قیمت تخممرغ بستهبندی و شناسنامه‌دار است که بر اساس توافقات صورت‌گرفته میان انجمن تخممرغ شناسنامه‌دار با سازمان حمایت نرخ‌گذاری شده است. وی اضافه کرد: در حال حاضر میانگین قیمت فروش هر کیلو تخممرغ درب مرغداری از قیمت مصوب بالاتر رفته و حدود ۵۱هزار تومان است. علت آن نیز افزایش هزینههای تولید است، زیرا قیمت هر کیلو تخممرغ درب مرغداری برای مرغداران، کیلویی ۵۶هزار تومان تمام می‌شود. رئیس اتحادیه مرغ تخم‌گذار استان تهران با بیان اینکه قرار بود قیمت تخممرغ اصلاح شود، ولی هنوز تصمیمی در این خصوص گرفته نشده است، تصریح کرد: به‌رغم تغییراتی که در قیمت تخممرغ بستهبندی ایجاد شده است، قیمت مصوب تخممرغ فله‌‌‌ای تغییر نکرده است. نبیپور تاکید کرد: به‌رغم افزایش هزینههای تولید و پیگیری‌‌‌های مکرر، نرخ تخممرغ اصلاح نشده است.
این فعال صنفی از تولید روزانه ۳هزار و ۶۰۰ تن تخممرغ خبر داد و گفت: با ورود گله‌های جوان به چرخه، تولید تخممرغ در ماه‌های آبان و آذر افزایش یافت. رئیس هیات‌مدیره اتحادیه مرغ تخم‌گذار تهران همچنین گفت: برآوردها حاکی از آن است که تولید تخممرغ تا پایان سال‌جاری با رشد حداقل ۱۰۰هزار تنی، به یک میلیون و ۳۰۰ هزارتن برسد که با احتساب سرانه مصرف بالای ۱۴ کیلوگرم، حداقل ۱۵۰هزار تن از این میزان مازاد بر نیاز کشور است.
صادرات تخممرغ ادامه دارد؟
محصولات دامی و طیور به دلیل اهمیت آن در ارزش افزوده بخش کشاورزی، رشد اقتصادی کشور و ضرورت تامین نیاز پروتئین مصرف‌کنندگان جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد ملی دارند. از جمله تخممرغ یکی از منابع سرشار پروتئین است که تولید و مصرف آن روز‌به‌روز در جامعه افزایش می‌‌یابد. با این حال اخیرا در خبرها داشتیم که میزان صادرات تخممرغ نسبت به سال گذشته رشد فزاینده‌ای داشته و در 6ماه ابتدایی سال 105 میلیون دلار صادرات انجام شده است که بالاترین میزان در سال‌های اخیر است و نسبت به سال گذشته (6ماه ابتدایی سال 1401) رشد 1650 درصدی یعنی افزایش بیش از 17 برابری داشته است. نمودار وضعیت تجارت خارجی تخممرغ ایران را در 6ماه ابتدایی سال‌های مختلف نمایش داده است.
همان‌طور که ملاحظه می‌شود، کشور وابستگی چندانی به واردات تخممرغ ندارد و بیشتر واردات انجام شده مربوط به واردات تخممرغ بارور است که در 6ماه ابتدایی سال 15.2 میلیون دلار واردات انجام شده است. این در حالی است که در بخش خوراکی کشور به عنوان صادرکننده عمل می‌کند و میزان تولید بیش از مصرف کشور است. از مهم‌ترین دلایل رشد صادرات تخممرغ در 6ماه ابتدایی سال 1402 نسبت به سال گذشته، در کنار افزایش قیمت هر تن تخممرغ صادراتی از 616 دلار به 1241 دلار به دلیل افزایش قیمت جهانی ذرت و سایر مواد اولیه تولید تخممرغ، می‌توان به رفع ممنوعیت صادراتی توسط وزارت جهاد کشاورزی، اصلاح سیاستهای تجاری و تنظیم بازاری وزارت جهاد کشاورزی در هماهنگی و همکاری با بخش خصوصی (هر چند در اواخر مرداد ماه 1402 این همکاری تعلیق و ملغی اعلام شد) و واگذاری اختیارات تنظیم بازار مرغ و تخممرغ به استان‌ها به این صورت که چنانچه استان‌ها بتوانند نیازهای استان خود را رفع کنند اجازه صادرات بلندمدت خواهند داشت؛ اشاره کرد.
عزم دولت برای ایجاد تعادل در بازار
در این بین ذبیح‌الله اعظمی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس با اعلام اینکه عملکرد چند ماه اخیر وزارت جهاد کشاورزی باعث ایجاد تعادل بین صادرات و واردات در بازار گوشت، مرغ و تخممرغ شده است، گفت: در چند ماه اخیر شاهد تعادل بین صادرات و واردات هستیم، به طوری که مدیریت این بازار باعث صادرات ۱۳۰هزار تن تخممرغ شده است. وی اضافه کرد: در وضعیت فعلی نه‌تنها تعادلی در بازار داخلی برقرار شده که جلوی صادرات هم گرفته نمی‌شود، یعنی بعد از اشباع بازار داخلی، اقدام به صادرات مازاد آن می‌شود.
روسیه به دنبال واردات تخممرغ از ایران
تولیدکنندگان تخممرغ در حالی از مازاد تولید و امکان صادرات این محصول به کشورهای دیگر سخن می‌گویند که طی روزهای اخیر مقام‌‌‌های روسی از تصمیم خود برای وارد کردن تخممرغ از ترکیه و ایران خبر داده‌‌‌اند. بر اساس این گزارش در حالی که گران شدن تخممرغ در روسیه به یکی از مهم‌ترین مسائل روز در این کشور تحت تحریم تبدیل شده، روسیه از تصمیم خود برای واردات تخممرغ از ترکیه و ایران خبر داده است.
در این باره آندره اسلپنف، وزیر بازرگانی اتحادیه اقتصادی اوراسیا گفته است: انتظار می‌رود عمده تخممرغ از ترکیه و ایران به روسیه وارد شود چراکه در این دو کشور دوست روسیه، بهای تخممرغ حتی با توجه به هزینه حمل‌‌‌ونقل قابل رقابت است. بر اساس داده‌‌‌های رسمی، قیمت تخممرغ در روسیه از ابتدای ماه جاری میلادی ۴درصد و از آغاز سال‌جاری میلادی بیش از ۴۶درصد رشد داشته است. سینیافسکایا، بزرگ‌ترین تولیدکننده تخممرغ در روسیه اعلام کرده که به‌‌‌دلیل سربازگیری و مهاجرت پس از آغاز جنگ اوکراین، یک‌سوم نیروهای خود را از دست داده است.
علاوه بر این، کمیسیون اتحادیه اقتصادی اوراسیا اعلام کرده که از آغاز سال جدید میلادی، به مدت 6 ماه تعرفه‌‌‌های گمرکی برای واردات تخممرغ به روسیه، که تا همین اواخر ۱۵درصد بود، لغو می‌شود. بر این اساس مجموعه این عوامل باعث شده که روسیه به دنبال واردات تخممرغ باشد، اما نیکلای کولباکا، کارشناس مسائل اقتصادی واردات از ایران، تاکید کرده که هیچ یک از کشورهایی که روسیه آنها را دوست می‌‌‌داند، به دلیل چالش‌‌‌های ترابری و تدارکاتی و اختلاف نرخ ارز، نمی‌توانند تخممرغ ارزان‌قیمت به روسیه بفروشند. به گفته وی، ممکن است واردات از ایران به کاهش بهای تخممرغ در شهر بندری آستراخان روسیه در دریای خزر کمک کند، اما در سطح کشوری، این مانند یک قطره در اقیانوس است.
سخن پایانی
بی‌ثباتی در تصمیم‌‌‌‌‌‌ها و سیاست‌‌‌ها از اصلی‌ترین دلایل آسیب به صنعت طیور در کشور است. به عنوان مثال در تاریخ 12 اردیبهشت ماه 1402، 60 تریلی تخممرغ به دلیل ممنوعیت صادرات یک‌شبه پشت مرز متوقف ماند. در واقع اعمال سیاستهای سلیقه‌ای و شبانه منجر به تخریب بازارهای صادراتی کشور می‌شود. این در حالی است که انتظار می‌رود دولت و وزارت جهاد کشاورزی در همراهی و همکاری با بخش خصوصی بسترهای لازم را برای تولید و صادرات پایدار و مازاد بر نیاز داخلی فراهم کنند. در واقع از مهم‌ترین چالش‌‌‌های دستیابی به این هدف محدودیت منابع ارزی برای تامین مواد اولیه و نهاده‌های تولید تخممرغ است که با یک برنامه‌ریزی منسجم و مبتنی بر ظرفیت‌‌های تهاتر و توسعه تولید صادرات‌محور می‌توان از این چالش عبور کرد.
علاوه بر این پیشنهاد می‌شود سیاستهای تنظیم بازار داخلی از طریق ذخیره‌سازی و توزیع مناسب با دوره‌های مصرف و تولید دنبال شود تا از اعمال سیاستهای کوتاه‌مدت تجاری اجتناب شود. در اینجا لازم است در خصوص بازگشت ارز حاصل از صادرات حداکثری محصولات کشاورزی و همچنین اخذ ما‌به‌التفاوت ارزش ارز تخصیصی به واردات مواد اولیه و صادرات محصولات کشاورزی اقدام عاجل شود. زیرا ضعف در اجرای دقیق و کامل هر دو سیاست منجر به اتلاف و هدر‌رفت منابع ارزی کشور می‌شود.