از چالشهای خاص این صنعت نیز می‌توان به آزادسازی نرخ یارانه‌‌‌ها در بخش اقلامی مانند آرد، شکر و روغن و نیز افزایش ارزش افزوده شکر اشاره کرد که این دو موضوع، در نهایت خواب سرمایه این صنعت را بالا برده و تاثیر منفی بر فعالیت فعالان این عرصه گذاشته است. در این میان به گفته فعالان صنعت شیرینی و شکلات، تمامی این موارد در کنار رشد صنعتی کشورهای اطراف، از بزرگ‌ترین تهدیدهایی است که در حال حاضر این صنعت با آن مواجه است و تبعات آن را می‌توان در بخش افت صادرات به طور محسوس مشاهده کرد، به طوری که در سال‌‌‌های اخیر آمار کاهش صادرات بیانگر حقانیت تاثیر موارد ذکر شده است.
چالشهای عمومی صنعت شیرینی و شکلات
در همین رابطه فرهاد تاجیک، مدیرعامل شرکت مدیریت تجارت بین‌الملل دانا سپند در برنامه ایران فود در پاسخ به اینکه اصلیترین چالش در حوزه صادرات در دولت سیزدهم و مهم‌ترین فرصت در دولت چهاردهم چیست؟ گفت: در هر دولتی چالش‌ها و فرصت‌هایی برای صنایع وجود دارد و به صورت انحصاری نمی‌توانیم بگوییم که در کدام دولت فرصت یا تهدید وجود دارد. اما به طور کلی مساله صادرات با توجه به پیوندی که با تحریم‌ها دارد و اتفاقاتی که در دنیا رخ می‌دهد، به‌ویژه جنگ روسیه و اوکراین که بر غلات تاثیر گذاشته بر این صنعت تاثیرگذار بوده است. البته در چند سال اخیر تاثیر این موارد بسیار پررنگ بوده و خاص یک دولت نیست و باید استراتژی کلی در حوزه صادرات اتخاذ شود.
وی با بیان اینکه در بخش صادرات در صنعت شیرینی و شکلات با چند دسته چالش اصلی مواجهیم، تشریح کرد: چالشهای عمومی که مربوط به کل صنعت است و چالشهای اختصاصی که برای صنایع خاص متفاوت است. در بخش چالشهای عمومی می‌توان به تحریم‌ها، عدم‌اجازه ورود کالاهای ایرانی به کشورهایی که در حوزه تحریم فشار می‌آورند و از طرف دیگر تامین مواد اولیه با توجه به تحریم‌ها، نوسانات نرخ ارز و تصمیم‌گیری‌های لحظه‌ای اشاره کرد.
نمی‌توانیم با رقبای خارجی رقابت کنیم
این فعال حوزه صادرات، درباره درد مزمن صنعت شیرینی و شکلات کشور بیان کرد: در بخش چالشهای عمومی، بزرگ‌ترین چالش ما این است که نمی‌توانیم با رقبای خارجی خود رقابت کنیم. قدرت رقابت و حاشیه سود تولیدکنندگان ایرانی در این صنعت بسیار پایین است. در این بخش می‌توان به دو علت اشاره کرد. یکی بحث تحریم‌هاست که باعث شده نتوانیم ارز را به راحتی وارد کشور کنیم. در حالی که در کشوری مثل ترکیه تبادل ارز به راحتی انجام می‌شود. اما ما حتی از کشور عراق هم نمی‌توانیم از طریق سیستم بانکی ارز وارد کشور کنیم. چون به هر حال بانک‌ها از تبعات تحریم هراس دارند و به ناچار باید ارز را از طریق صرافی‌ها و طرق دیگر وارد کشور کنیم که هزینه‌بر است. کمترین هزینه انتقال ارز به داخل ایران 5 تا 7درصد است. در همین جا نسبت به کشورهای رقیب و بازارهای هدف صادراتی، 5درصد عقب می‌افتیم.
وی ادامه داد: پس از این مرحله که ارز را وارد کشور می‌کنیم، اعلام می‌کنند که باید رفع تعهد ارزی انجام دهیم. با توجه به اختلاف بین ارز وارداتی و ارز نیمایی، در اینجا هم بین 8 تا 10درصد نسبت به سایر رقبا عقب می‌مانیم. بنابراین برای جبران این ضرر باید 15درصد به قیمت تمام شده کالای نهایی اضافه کنیم که تازه بتوانیم نه سود کنیم و نه زیان. بدیهی است که در چنین شرایطی نمی‌توانیم با کشوری مثل ترکیه رقابت کنیم.
چالشهای خاص صنعت شیرینی و شکلات
تاجیک در ادامه به چالشهای خاص این صنعت اشاره کرد و گفت: در کنار آن هر صنعتی چالشهای خاص خود را دارد که از جمله در صنعت شیرینی و شکلات می‌توان به نرخ آرد، آزادسازی قیمت شکر و اضافه کردن ارزش افزوده به شکر اشاره کرد. تصمیماتی که در این حوزه‌ها گرفته می‌شود باید از چند ماه پیش به اطلاع صادرکننده و تولیدکننده برسد؛ اما می‌بینیم که تا لحظه آخر پنهان می‌مانند و یک‌دفعه اعلام می‌کنند که چنین تصمیمی گرفته شده است.
به گفته این فعال صنعتی، مورد دیگری که به طور انحصاری در صنعت شیرینی و شکلات وجود دارد، این است که کشورهای هدف صادراتی که بیش از 70درصد محصولات ما به این کشورها صادر می‌شد ازجمله عراق، افغانستان، کشورهای حوزه CIS، تاجیکستان، ازبکستان و قزاقستان در حال رشد صنعتی هستند. به طور نمونه افغانستان که بازار صادراتی ما بوده، خط تولید راه‌اندازی کرده و محصولات شیرینی و شکلات به تاجیکستان صادر می‌کند. درنتیجه ما باید به فکر این باشیم که کالاهای جدید، باکیفیت و کالاهایی با قیمت تمام شده کمتر نسبت به تولید، در مبدأ تولید کنیم. کشورهای اطراف که اکنون در این صنعت رشد می‌کنند، به سبب اقتصاد ضعیفی که دارند، نمی‌توانند مواد اولیه را با قیمتی که در ایران تهیه می‌کنیم تهیه کنند و پتانسیل این کشورها مانند ایران نیست که بتوانند مواد اولیه تامین کنند. در نتیجه اگر با یک برنامه‌ریزی دقیق بتوانیم کاری کنیم که ماشین‌آلات پیشرفته‌تر وارد کشور کنیم و بهای تمام شده را کاهش دهیم؛ باز هم می‌توانیم رقابت کنیم.
نقش بسیار پررنگ تحریم‌ها در کاهش صادرات
بر اساس این گزارش، طی هفته‌های اخیر در جریان مناظره‌های انتخاباتی، دو رویکرد اصلی درباره تجارت وجود داشت؛ رویکرد اول که اعتقاد داشت بدون رفع تحریم می‌توان با بسیاری از کشورها تجارت کرد و نگاه دیگری که تحریم را مانع می‌دید. اما کدام یک از این دو رویکرد به واقعیت نزدیک‌تر است؟
تاجیک در پاسخ به این پرسش معتقد است: برای دید واقع‌بینانه بهتر است میزان صادرات دلاری و تناژی کالاهای ایرانی را به کشورهای هدف صادراتی بررسی و مقایسه کنیم که اکنون صادرات ما چه وضعیتی دارد. این مقایسه نشان می‌دهد که در یکی دو سال اخیر نقش تحریم‌ها بسیار پررنگ بوده است که کمترین آن، هزینه 5 تا 7درصدی انتقال ارز است. باید راهکاری پیش‌بینی شود که این هزینه را پرداخت نکنیم.
واردات هم درگیر تحریم‌ها است
وی ادامه داد: البته این مساله در بخش واردات هم وجود دارد. تولیدکنندگان مواد اولیه وارد می‌کنند، با آن کالا تولید می‌کنند و سپس می‌خواهند محصول نهایی را صادر کنند. انتقال ارز برای خرید این مواد اولیه بین 8 تا 10درصد هزینه درپی دارد. در واقع تولیدکنندگان به دلیل تحریم‌ها این اقلام را نسبت به رقبا گران‌تر می‌خرند و بازار بسیار وسیعی را از دست می‌دهند.
این صادرکننده اظهار کرد: یکی از مشکلاتی که تحریم‌ها ایجاد کرده این است که در بسیاری از کشورها فروشگاه‌های زنجیره‌ای، اجازه ورود کالاهای «ساخت ایران» را اصلا ندارند؛ صرف‌نظر از اینکه این کالاها چقدر باکیفیت و محبوب از دید مصرف‌کنندگان باشند. درنهایت کالاهایی از کشورهای عرب یا ترکیه را جایگزین کالاهای ایرانی می‌کنند.
فرصت از دست رفته در بخش تجارت
وی در پاسخ به اینکه در دولت سیزدهم در بخش تجارت چه فرصتی از دست رفت؛ تحریم‌های داخلی و خارجی را مانع فعالیت صادرکنندگان دانست و بیان کرد: در دولت سیزدهم بحث تجارت با اوراسیا و ارگان‌های خارجی مطرح شد و می‌شد از این فرصت‌ها استفاده کنیم. اما همین فرصت‌هایی که سیاست خارجی می‌توانست ایجاد کند به دلیل ناهماهنگی بین ارگان‌ها در داخل کشور باعث می‌شد که توان رقابتی خود را از دست بدهیم و متقابلا آن بستری که فراهم شده تا محصولات خود را به کشورهایی که در قوانین تجاری با ما همکاری دارند، صادر کنیم با توجه به تحریم‌های داخلی این فرصت‌ها را از دست دادیم.
تاجیک افزود: این در حالی است که این کشورها منتظر همکاری با ایران نمی‌مانند و با چند کشور دیگر همکاری‌های تجاری خود را ادامه می‌دهند و در این بین آن کشورهایی که از ثبات قانونی و اقتصادی بیشتری برخوردارند، بیشترین استفاده را از این فرصت می‌کنند.
مواد اولیه یارانه‌ای، مانع قیمت‌گذاری منطقی
بر اساس این گزارش، یکی از اصلیترین چالش‌هایی که دولت با تولیدکنندگان دارد، این است که دولت برای تولید یکسری از مواد اولیه یارانه پرداخت می‌کند؛ اما بخش خصوصی تمایل دارد که به جای قیمت‌های دستوری، محصول نهایی را با قیمت بازار به فروش برساند. آیا عرضه مواد اولیه با قیمت بازار می‌تواند جایگزین پرداخت یارانه به مواد اولیه شود تا تولیدکننده با دست بازتری در این زمینه فعالیت کند؟
این تولیدکننده صنعت شیرینی و شکلات در این زمینه توضیح داد: به طور کلی سیستم شفاف تک‌نرخی در همه موارد چه نرخ ارز، چه مواد اولیه و چه خدمات، جوابگو است. اگر تمامی اجناس از مواد اولیه گرفته تا ملزومات و... را به قیمت واقعی خریداری کنیم و محصول نهایی را با قیمت واقعی و یک سود منطقی به بازار عرضه کنیم؛ بازار راه خود را پیدا می‌کند. یعنی باعث می‌شود که کیفیت کالاها بالاتر برود و مردم برای کالای دارای کیفیت بالا پول پرداخت کنند. بنابراین تولیدکنندگان هم سعی می‌کنند کیفیت کالاها را افزایش دهند.
وی یادآور شد: البته طی چند سال اخیر یارانه مواد اولیه حذف شده و فقط برای تعداد انگشت‌شماری از کالاها ارائه می‌شود؛ اما به هر حال متاسفانه دولت در قیمت‌گذاری آن محصولی که با مواد اولیه یارانه‌ای تولید می‌شود، دخالت می‌کند. به طور مثال اگر کالایی با 20 قلم مواد اولیه تولید می‌شود و دولت برای یک قلم از آن یارانه می‌دهد، قیمت دستوری تعیین می‌کند، در حالی که با توجه به افزایش هزینه‌های 19 قلم باقی مانده، چنین چیزی شدنی نیست. از این رو تولیدکنندگان تاکید می‌کنند که دولت یارانه به مواد اولیه ندهد؛ اما اجازه دهد که محصول خود را به قیمت واقعی بفروشند. بنابراین این سیاست که تولیدکننده کالا را با قیمت غیرواقعی به بازار عرضه می‌کند، به یقین روی کاهش کیفیت تولیدات و چشم‌پوشی تولیدکنندگان از استانداردها تاثیر می‌گذارد تا بتوانند سودآوری داشته باشند، سرپا بمانند، حقوق کارکنان خود را بپردازند و به کار خود ادامه دهند.
تاجیک افزود: اگر تمام اجناس یارانه‌ای را با نرخ آزاد در اختیار تولیدکنندگان قرار دهند و قیمت‌گذاری را به عهده بازار بگذارند؛ این مسیر به درستی طی می‌شود. اما نبود توازن در شرایط تورمی، منجر به رکود، توقف تولید و افزایش نرخ بیکاری می‌شود.
مهم‌ترین انتظار از دولت جدید؛ بدنه صادراتی شکل بگیرد
این فعال بخش صنایع‌غذایی درخصوص مهم‌ترین درخواست‌های فعالان صنعت شیرینی و شکلات از دولت چهاردهم بیان کرد: اولین انتظاری که از دولت جدید وجود دارد این است که باید کارگروه تخصصی صادرات تشکیل شود و اتاق‌های بازرگانی در تهران و ایران با انجمن‌ها و تشکل‌های صنفی مرتبط و صادرکنندگانی از اقشار مختلف صنعت (از جمله صنعت شیرینی و شکلات، صنعت لبنیات، صنعت فولاد، صنعت سیمان و صنایع دیگر) ارتباط برقرار کنند و بررسی کنند که هر کدام از این صنایع چه چالش اختصاصی دارند.
تاجیک در پایان خاطرنشان کرد: در کنار آن، وظیفه دولتمردان این است که چالشهای عمومی را با کمک بخش خصوصی حل کنند. اما به طور کلی صادرات در کشور ما بسیار مهم است. بدنه صادرات باید شکل بگیرد و رایزنی سیاسی با کشورهای هدف صادراتی انجام شود تا موانع پیش رو از این مسیر برداشته شود. در عین حال تمامی اجزای این بدنه صادراتی باید همگام با هم پیش بروند که این حرکت رو به جلو اتفاق بیفتد.