حال خوش برنجکاران با برداشت "رتون"/ طلای دوباره‌زاد چیست؟

در دل شالیزارهای مه‌گرفته مازندران، کشاورزان زحمتکش با دستانی پر از گل و امید، محصولی دوباره از زمین برداشت می‌کنند؛ رتون، برنجی که بدون نیاز به شخم‌زنی و بذرپاشی دوباره، از دل ساقه‌های برنج قبلی می‌روید و برای کشاورزان مازندرانی نه‌تنها کاهش هزینه‌ها، بلکه افزایشی محسوس در سودآوری به ارمغان آورده است؛ این روش نوین، با بهره‌برداری از 40 هزار هکتار از اراضی مازندران، افقی روشن برای آینده کشاورزی و معیشت کشاورزان شمالی گشوده است.

 

مازندران به عنوان قطب کشاورزی برنج کشور، این روزها با نوآوری‌هایی در حوزه کشاورزی سنتی به ویژه کشت "رتون" یا "دونوج" در مسیر توسعه اقتصادی گام برمی‌دارد؛  کشت و برداشت دومین محصول برنج که بدون نیاز به کاشت دوباره و تنها با استفاده از ساقه‌های باقی‌مانده از محصول اول انجام می‌شود، در چند سال اخیر به یکی از روش‌های موفقیت‌آمیز در میان کشاورزان مازندرانی تبدیل شده است.

 

این شیوه که نه تنها به افزایش بهره‌وری کشاورزان کمک می‌کند، بلکه کاهش چشمگیری در هزینه‌های تولید و مصرف منابع آب دارد، در مناطقی مانند ساری، بابل، آمل و دیگر شهرستان‌های شمالی به شدت مورد استقبال قرار گرفته است.

 

 

صبحی آرام و مه‌آلود در روستای کمانکرگلا، وقتی نسیم ملایم پاییزی روی برگ‌های خیس شالیزارها می‌وزد، کشاورزان با دستانی پینه‌بسته و چهره‌هایی خسته از کار مداوم، مشغول برداشت محصول دوم یا همان رتون هستند؛ زمین‌های سبز شالیزار با ساقه‌های جوان برنج که از دل خاک سربرآورده‌اند، تصویر زیبایی از تلاش و زحمت کشاورزان شمالی را به نمایش می‌گذارد و در این میان، کشاورزان کمانکرگلا که اولین برداشت رتون در منطقه را آغاز کرده‌اند، از تجربه و احساساتشان درباره این کشت می‌گویند.

 

رضا صمدی‌ کشاورز 45 ساله با بیش از دو دهه تجربه کار با دستانی خیس از آب و گل، دسته‌ای از علف‌های هرز را از دل زمین بیرون می‌کشد، به ما لبخندی می‌زند و می‌گوید: "رتون یه جور نعمت دو برابریه. هر سال که فصل برداشت اول تموم می‌شه، فکر می‌کردم دیگه کارمون تمومه، ولی وقتی رتون دوباره از دل خاک درمیاد، انگار زمین باهامون حرف می‌زنه که هنوز تموم نشده."

 

 

این برنجکار مازندرانی با اشاره به مزایای این کشت ادامه می‌دهد: "کار ما کشاورزا همیشه سخت بوده، اما وقتی می‌بینیم بدون اینکه مجبور باشیم زمین رو دوباره شخم بزنیم یا بذر بکاریم، محصول دوم درمیاد، کلی از زحمتامون کم میشه. هرچند که رتون هم نیاز به مراقبت داره، اما با هزینه‌های کمتر و زمان کمتری که می‌گیره، برای ما خیلی به‌صرفه‌تره."

 

او به سختی‌های تأمین آب هم اشاره می‌کند و می‌گوید: "تو این چند سال اخیر، همیشه نگران آب بودیم. اما رتون به آب خیلی کمتری نیاز داره. این باعث می‌شه بتونیم تو فصل خشک هم برداشت داشته باشیم و از بیکار شدن تو زمستون جلوگیری کنیم."

 

کمی آن طرف‌تر فاطمه مرادی‌ کشاورز 38 ساله به همراه خانواده‌اش در شالیزار کار می‌کند، او که چهره‌ای آفتاب‌سوخته و دستانی پر از پینه دارد، با نگاهی به زمین‌های اطراف می‌گوید: "ما خانوادگی تو این شالیزارها کار می‌کنیم. سال‌هاست که با سختی برنج می‌کاریم و همیشه به دنبال راهی بودیم که بتونیم در هزینه‌ها صرفه‌جویی کنیم. رتون خیلی کمک کرده. دیگه نیازی به صرف هزینه‌های زیاد برای کود و سم و بذر نداریم."

 

وی ادامه می‌دهد: "البته مراقبت از رتون هم سختی خودش رو داره. مثلاً باید حواسمون به زمان آبیاری و برداشت باشه تا محصول خراب نشه. اما هر وقت که با کمترین زحمت محصول دوم رو می‌بینیم، کلی دلگرم می‌شیم. این محصول برای ما یعنی زندگی، یعنی ادامه دادن."

 

مرادی که بیشتر وقت خود را در شالیزار سپری می‌کند، درباره سود حاصل از این کشت می‌گوید: "رتون درسته که نسبت به کشت اول محصول کمتری می‌ده، اما همین که بدون هزینه‌های اضافی دوباره می‌تونیم برنج برداشت کنیم، کمک بزرگی به درآمد خانواده‌هامون می‌کنه. حتی اگه برداشت کمتر باشه، چون هزینه‌ها خیلی کمه، سودش برای ما بیشتره."

 

در میان گفت‌وگو با این کشاورزان، همگی یک نکته مشترک را تأکید می‌کردند؛ کشت رتون امیدی تازه به زندگی آن‌ها بخشیده است. از کاهش هزینه‌ها گرفته تا جلوگیری از بیکاری در فصل‌های سرد سال، همه معتقدند که این روش می‌تواند آینده کشاورزی مازندران را متحول کند.

 

زمینی که سال‌ها در زیر دستان پینه‌بسته این کشاورزان به برکت و روزی تبدیل شده، حالا با کشت رتون، مسیر جدیدی برای افزایش بهره‌وری و کاهش سختی‌های کار فراهم کرده است؛  آینده‌ای که این کشاورزان برای رتون می‌بینند، پر از امید و رونق است؛ هرچند که با چالش‌هایی نیز همراه است، اما رتون نماد دوباره رشد کردن و از نو آغاز کردن است.

 

برای درک بهتر جوانب فنی و تخصصی کشت رتون و تأثیرات آن بر اقتصاد کشاورزی مازندران، گفت‌وگویی با دکتر عرب‌زاده عضو هیئت علمی معاونت موسسه تحقیقات برنج  کشور داشتیم؛ او با تأکید بر اهمیت این روش در مدیریت منابع و افزایش بهره‌وری، اطلاعات جامعی را در اختیار ما قرار داد.

 

عرب‌زاده ابتدا در مورد تعریف رتون توضیح داد: "رتون، یا به قول محلی‌ها دونوج، به فرایندی گفته می‌شود که پس از برداشت محصول اول، ساقه‌های برنج مجدداً شروع به رشد می‌کنند و نیازی به بذرپاشی یا شخم‌زنی دوباره نیست. این یکی از دلایل اصلی جذابیت رتون است؛ چرا که باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌های آماده‌سازی زمین می‌شود."

 

وی در ادامه افزود: "کشت رتون در مناطقی که شرایط آب‌وهوایی مناسبی دارند، به کشاورزان این امکان را می‌دهد که با حداقل هزینه به محصول دوم دست یابند. این کشت می‌تواند نقش موثری در کاهش فشار بر منابع طبیعی مانند آب و خاک داشته باشد، که این امر از دیدگاه زیست‌محیطی نیز بسیار مهم است."

 

وی با اشاره به مزایای اقتصادی کشت رتون تأکید کرد: "یکی از بزرگترین مزایای این روش، کاهش هزینه‌های تولید است. کشاورزان معمولاً برای کشت اول باید زمین را شخم بزنند، بذر بپاشند و آبیاری گسترده‌ای انجام دهند. اما در کشت رتون این مراحل حذف می‌شود و ساقه‌های باقی‌مانده از محصول اول، خودبه‌خود رشد می‌کنند."

 

این کارشناس می‌افزاید: "این کاهش هزینه‌ها می‌تواند بین 30 تا 40 درصد در مقایسه با کشت اول باشد. علاوه بر این، کشاورزان می‌توانند در یک بازه زمانی کوتاه‌تر (حدود 45 تا 60 روز) محصول دوم خود را برداشت کنند. این زمان کوتاه‌تر باعث می‌شود که درآمد کشاورزان در همان فصل زراعی بیشتر شود."

 

با وجود مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی، این کارشناس به برخی چالش‌های کشت رتون نیز اشاره کرد؛ وی گفت: "یکی از چالش‌های اصلی کشت رتون، مدیریت صحیح منابع آب است. هرچند این روش نسبت به کشت اول به آب کمتری نیاز دارد، اما اگر در زمان‌های حساس مانند شروع رشد دوباره ساقه‌ها، آبیاری به درستی انجام نشود، ممکن است عملکرد محصول کاهش یابد."

 

او افزود: همچنین، برخی از کشاورزان هنوز به طور کامل با تکنیک‌های مدیریت این کشت آشنا نیستند. به همین دلیل آموزش‌های تخصصی و راهنمایی‌های فنی برای کشاورزان بسیار ضروری است.

 

عرب‌زاده در بخش دیگری از گفت‌وگو به تأثیرات زیست‌محیطی مثبت کشت رتون اشاره کرد و گفت: یکی از جنبه‌های مثبت کشت رتون این است که نیازی به شخم‌زنی مجدد ندارد. این مسئله از فرسایش خاک جلوگیری می‌کند و به حفظ ساختار خاک کمک می‌کند. همچنین، کاهش مصرف آب در این نوع کشت، تأثیرات مثبتی بر منابع آبی منطقه خواهد داشت.

 

وی ادامه داد: از دیدگاه کاهش مصرف انرژی نیز، چون ماشین‌آلات کشاورزی کمتر استفاده می‌شوند، آلودگی‌های ناشی از سوخت فسیلی کاهش می‌یابد که این نیز یک نکته مثبت زیست‌محیطی است.

 

عرب‌زاده با اشاره به چشم‌انداز آینده کشت رتون در مازندران اظهار داشت: با توجه به افزایش آگاهی کشاورزان نسبت به مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی این روش، انتظار می‌رود که در سال‌های آینده سطح زیر کشت رتون در استان به طور قابل توجهی افزایش یابد. این مسئله نه تنها به بهره‌وری بیشتر در کشاورزی منجر می‌شود، بلکه به پایداری کشاورزی در استان نیز کمک می‌کند.

 

 

در ادامه بررسی وضعیت کشت رتون در استان مازندران، به سراغ رمضانی، رئیس اداره برنج جهاد کشاورزی مازندران، رفتیم تا از جزئیات بیشتری در رابطه با وضعیت تولید و برنامه‌های آینده جهاد کشاورزی در این خصوص مطلع شویم. 

 

رمضانی با اشاره به اهمیت کشت رتون و اقدامات صورت گرفته، اطلاعات دقیقی از وضعیت کنونی این کشت در استان مازندران ارائه داد.

 

رمضانی در ابتدا درباره وضعیت کنونی کشت رتون گفت: "در حال حاضر، 40 هزار هکتار از اراضی کشاورزی مازندران به کشت رتون اختصاص یافته است. اولین برداشت این محصول در روستای کمانکرگلا آغاز شده و تا کنون در سطح 35 هکتار از اراضی شالیزار این منطقه، برداشت محصول صورت گرفته است."

 

وی با تأکید بر اینکه استقبال کشاورزان از این روش در سال‌های اخیر افزایش یافته است، افزود: "کشاورزان مازندرانی به دلیل مزایای اقتصادی و زمانی کشت رتون، در چند سال گذشته به این روش توجه بیشتری نشان داده‌اند. ما در جهاد کشاورزی نیز با ارائه آموزش‌ها و حمایت‌های لازم، سعی در افزایش آگاهی کشاورزان و توسعه این کشت داریم."

 

رمضانی با اشاره به مزایای اقتصادی این کشت گفت: رتون یک روش کم‌هزینه و پر بازده برای کشاورزان است. چون در این روش، کشاورز نیازی به شخم‌زنی مجدد، بذرپاشی و دیگر مراحل آماده‌سازی زمین ندارد. همین موضوع باعث می‌شود که هزینه‌های تولید به میزان قابل توجهی کاهش یابد.

 

وی ادامه داد: در روش کشت رتون، کشاورزان می‌توانند در یک دوره زمانی کوتاه‌تر، محصول دوم خود را برداشت کنند و این امر به معنای افزایش سود و کاهش فشارهای مالی برای آن‌هاست. در حال حاضر کشاورزان در مناطقی که از شرایط آب مناسبی برخوردارند، می‌توانند در هر هکتار به طور متوسط 4 تن محصول برداشت کنند.

 

رمضانی به وضعیت منابع آبی استان اشاره کرد و افزود: "در برخی از شهرستان‌های مازندران که از وضعیت آبی خوبی برخوردار هستند، مثل شهرستان‌های ساری، بابل، آمل و قائم‌شهر، امکان برداشت بالاتر محصول وجود دارد. این مناطق به دلیل وجود منابع آبی پایدار و مدیریت بهینه آبیاری، بهترین شرایط را برای کشت رتون دارند."

 

وی افزود: "در مجموع، بالای 70 هزار هکتار از اراضی مازندران به کشت مجدد برنج اختصاص یافته و انتظار می‌رود که بخشی از این زمین‌ها به تولید رتون نیز بپردازند. ما در جهاد کشاورزی با برنامه‌ریزی دقیق و همکاری کشاورزان، سعی داریم سطح زیر کشت رتون را در این شهرستان‌ها بیشتر کنیم."

 

رمضانی در ادامه صحبت‌های خود به حمایت‌های جهاد کشاورزی از کشاورزان اشاره کرد و گفت: "جهاد کشاورزی با همکاری نهادهای مربوطه، برنامه‌های حمایتی متعددی برای افزایش بهره‌وری در کشت رتون ارائه داده است. این برنامه‌ها شامل ارائه تسهیلات مالی، تجهیزات کشاورزی و همچنین برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای کشاورزان است تا آن‌ها با روش‌های بهینه مدیریت کشت رتون آشنا شوند."

 

وی تأکید کرد: "در کنار این اقدامات، ما با همکاری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی، در حال مطالعه روش‌های بهینه برای افزایش عملکرد محصول و کاهش مصرف آب هستیم. این تحقیقات به ما کمک می‌کند تا در سال‌های آینده بتوانیم نتایج بهتری از کشت رتون به دست آوریم."

 

رمضانی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به چالش‌های پیش‌روی کشت رتون اشاره کرد و گفت: "یکی از چالش‌های اصلی، مدیریت صحیح منابع آب است. هرچند رتون به آب کمتری نیاز دارد، اما اگر آبیاری به موقع و به اندازه انجام نشود، عملکرد محصول کاهش می‌یابد. بنابراین نیازمند برنامه‌ریزی دقیق‌تر و همکاری بیشتر کشاورزان در این زمینه هستیم."

 

وی همچنین به برنامه‌های آینده جهاد کشاورزی اشاره کرد و گفت: در آینده نزدیک، برنامه‌های ویژه‌ای برای افزایش سطح زیر کشت رتون داریم. همچنین می‌خواهیم با توسعه زیرساخت‌های کشاورزی و ارائه تجهیزات مناسب، به کشاورزان کمک کنیم تا بتوانند بهترین عملکرد را در برداشت محصول رتون داشته باشند.

 

رمضانی در پایان صحبت‌های خود به زمان پایان برداشت رتون اشاره کرد و گفت: "برداشت رتون در مازندران معمولاً تا اوایل آبان‌ماه ادامه دارد. این دوره کوتاه برداشت به کشاورزان این امکان را می‌دهد که پیش از شروع فصل سرد، محصول خود را به بازار عرضه کنند و از مزایای اقتصادی آن بهره‌مند شوند."