براساس آمارهای اعلامی ایران تولیدکننده و تامین کننده بیش از ۹۰ درصد زعفران دنیاست که صادرات این محصول استراتژیک می تواند ارزآوری قابل توجهی برای کشور داشته باشد که متاسفانه برخی موانع سد راه صادرات بدلیل شرایط تحریم مشکلاتی ایجاد کرده و کار را به جایی رسانده است که بخشی از محصول تولیدی به آن سوی مرزها قاچاق می شود که این امر تهدید جدی برای زعفران ایرانی و بزرگترین تولیدکننده این محصول با ارزش محسوب می شود.
طبق آمار گمرک در ۶ ماهه نخست سال ۵۷ هزار و ۱۰۱ کیلوگرم (۵۷.۱تن) به ارزش ۴۹ میلیون و ۴۶۵ هزار و ۹۶۰ دلار صادر شده که این میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل از لحاظ وزنی ۴۱.۵ درصد و ارزش ۵۲.۲ درصد کاهش داشته است.
روح اللّه لطیفی مدیرکل اسبق دفتر مطالعه، پایش و توسعه بازار سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران و سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت گفت: با وجود حفظ سطح زیر کشت زعفران و تداوم تولید شاید بتوان گفت میزان قاچاق این محصول، به میزان کاهش صادرات رسمی زعفران از گمرکات کشور به بازار جهانی است.
لطیفی می گوید: تولیدکننده اصلی این محصول همجوار با افغانستان بوده و خروج آن از کشور از طریق شهروندان ایرانی و افغانستانی که گاهی اوقات نسبت قومی و فامیلی دارند راحت تر انجام می‌شود. موضوع دوم به مسئله رفع تعهد ارزی بر می‌گردد. تمایل به عدم بازگشت ارز، سبب شده تا فعالان این حوزه به سمت صادرات غیررسمی کشیده شوند. درحالیکه رفع چالش‌های تعهد ارزی هم می‌تواند به کاهش تجارت غیررسمی زعفران کمک کند.
در همین ارتباط محمد رضا طلایی سرپرست سازمان مرکزی تعاون روستایی در نشست خبری اخیر در پاسخ به سوال باشگاه خبرنگاران جوان، درباره آینده صادرات زعفران گفت: براساس آمار سال گذشته ۲۲۱ تن زعفران به بازارهای هدف صادر شد که امسال پیش بینی می شود صادرات زعفران به ۲۵۰ تن برسد.
طلایی با اشاره به علل کاهش صادرات رسمی زعفران افزود: مقداری زعفران در قالب سفرهای چمدانی و گردشگری انجام و بخشی به بازارهای هدف قاچاق می شود.
برآوردهای کارشناسان و مسئولان حاکی از آن است که ماهانه بیش از ۱۰ تن زعفران به آن سوی مرزها قاچاق می شود، درحالیکه با رفع موانع ارزی و مشکلات سدراه صادرات، رقمی معادل ماهانه ۱۶ میلیون دلار ارز وارد می شود.
علت کاهش صادرات رسمی زعفران در ۶ ماه نخست سال چیست؟
حسین زینلی مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد سطح زیر کشت زعفران را بیش از ۱۲۷ هزار هکتار اعلام کرد و گفت: بنابر آمار سال گذشته ۲۳۸ تن زعفران تولید شد که امسال پیش بینی می شود میزان تولید بیشتر از این میزان باشد. طبق آمار رتبه صادرات ماهانه ۲۰ تن زعفران در کشور را داریم که اگر هرماه این میزان زعفران صادر شود، شاهد ارزشمندی این محصول در ایران و جهان خواهیم بود. همچنین با افزایش درخواست جهانی برای خرید زعفران احتمال نوسان قیمت در بازار وجود دارد.
زینلی با اشاره به علل کاهش صادرات رسمی زعفران در ماه های اخیر افزود: علت کاهش صادرات رسمی زعفران در ۶ ماهه نخست سال ناشی از نبود زعفران نگین و سوپر نگین بوده است و از طرفی برخی افراد توطئه می کردند که با ورود زعفران نو و افزایش تولید، قیمت ارزان می شود که همه این عوامل منجر به کاهش صادرات نسبت به مدت مشابه سال قبل شد، درحالیکه بارها اعلام کردیم که مدیریت بازار زعفران و خرید محصول اجازه کاهش قیمت را نمی دهیم.
مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد با بیان اینکه بحث قاچاق زعفران و دیگر کالاها همه وجود دارد، گفت: گرچه دولت تلاش کرده تا موانع برطرف شود، اما قاچاق این محصول نگرانی‌هایی برای صادرکنندگان در برداشته که امیدواریم با اتخاذ برخی سیاست‌ها مرتفع شود.
او با بیان اینکه به طور متوسط پتانسیل حداقل تولید ۵۰۰ تن زعفران در کشور وجود دارد، افزود: بنابر آمار صادرات زعفران تولیدی به ۶۰ کشور دنیا انجام می‌شود، اما عمده آن به ۱۰ کشور است. هرچند طبق آمار سالانه حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد و در برخی مواقع ۹۰ درصد زعفران تولیدی صادر و مابقی در داخل مصرف می‌شود، هرچند ارزش واقعی مدنظر هیچ‌گاه به عنوان بزرگترین تولیدکننده زعفران وارد کشور نشده است.
آمارها حاکی از آن است که میزان صادرات سال گذشته نسبت به سال ۹۹، ۱۰۰ تن ناشی از رونق قاچاق کاهش داشته است که استمرار این روند می تواند به جایگاه بزرگترین تولیدکننده زعفران در بازارهای هدف آسیب بزند.
قاچاق ماهانه ۱۰ تن زعفران به بازارهای هدف
در ادامه غلامرضا میری نایب رئیس شورای ملی زعفران گفت: بنابر آمار گمرک صادرات زعفران نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش معناداری داشته است که این امر بدان معناست که به میزان کاهش صادرات رسمی و حتی بیشتر، زعفران از کشور قاچاق شده است. ضمن آنکه عمدتا زعفران های با کیفیت پایین توسط قاچاقچی ها از کشور قاچاق می شود که به رغم نامه نگاری و پیگیری های مکرر، ترتیب اثری داده نمی شود، اما به طور کلی تمامی این مشکلات ناشی از بازگشت ارز حاصل از صادرات است.
به گفته او، برآوردها حاکی از آن است که ماهانه ۱۰ تن زعفران به بازارهای هدف قاچاق می شود، درحالیکه اگر این میزان به صادرات رسمی اضافه شود با احتساب صادرات هرکیلو زعفران با نرخ ۱۵۰۰ دلار، ارزآوری قابل توجهی خواهیم داشت. این درحالی است که با استمرار روند فعلی بازگشت ارز حاصل از صادرات به کشور نه تنها قاچاق کاهش نمی یابد، بلکه میزان آن روز به روز افزایش می یابد.
میری با اشاره به اینکه بساط قاچاق زعفران با رفع موانع صادراتی به طور کامل برچیده می شود، افزود: با رفع موانع صادراتی دیگر انگیزه ای برای قاچاق زعفران به بازارهای هدف وجود ندارد، درحالیکه اکنون قاچاق هرکیلو زعفران ۱۰ تا ۲۰ میلیون تومان سود در بردارد که بدیهی است کشاورزان بدلیل منافع حاصل از قاچاق نه تنها دست از این موضوع بر نمی دارند، بلکه با اتخاذ برنامه مدون، میزان قاچاق و کشورهای هدف را افزایش می دهند.
نایب رئیس شورای ملی زعفران ادامه داد: گرچه صادرات چمدانی و سوغاتی در برابر قاچاق رقم چندانی نیست، اما از نظر قانونی اشکال دارد. هرچند میزان تجارت چمدانی نمی تواند بازار کشوری که ۳۰ تا ۴۰ تن واردات زعفران دارد، اثر بگذارد. اما قاچاق زعفران بدلیل عرضه با قیمت های پایین ۱۰۰ درصد بازار را تحت تاثیر قرار می دهد.
او با بیان اینکه ۸۰ درصد تا ۸۵ زعفران تولیدی صادر می شود، گفت: بنابر آمار ۱۵ تا ۲۰ درصد زعفران در بازار داخل مصرف داخل می شود که با رفع موانع، صادرکنندگان می توانند برنامه ریزی مدونی برای صادرات داشته باشند چراکه ظرفیت هزارتنی برای بسته بندی زعفران ایجاد شده است که براین اساس با رفع موانع در آینده نه چندان دور ارزآوری یک میلیارد دلاری خواهیم داشت.
ایران به عنوان بزرگترین تولیدکننده زعفران در دنیا می تواند ارزآوری قابل توجهی را از حیث صادرات این محصول ارزشمند داشته باشد که متاسفانه طی سال های اخیر، شرایط تحریم صادرات رسمی این محصول صادراتی را با چالش هایی روبرو کرد که استمرار قاچاق و تجارت چمدانی روند آینده تولید را دچار چالش می کند چراکه بخش اعظم زعفران به بازارهای هدف صادر می شود.