کشاورزی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی و تأمین‌کننده امنیت غذایی هر کشور، همواره با مخاطرات و چالش‌های متعددی مواجه بوده است. در این میان، گندم به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین محصولات استراتژیک، نقش بسزایی در تأمین نیازهای غذایی جامعه دارد. ازاین‌رو، حمایت از گندمکاران و ایجاد بسترهای مناسب برای کاهش ریسک‌های مرتبط با تولید این محصول، از اولویت‌های اساسی دولت‌ها محسوب می‌شود.
تاریخچه بیمه محصولات کشاورزی در ایران
بیمه محصولات کشاورزی در ایران برای نخستین‌بار در سال ۱۳۵۸ با هدف حمایت از کشاورزان در برابر خسارات ناشی از حوادث طبیعی و غیرمترقبه آغاز شد. در سال‌های بعد، با توسعه بخش کشاورزی و افزایش نیاز به حمایت‌های بیمه‌ای، صندوق بیمه محصولات کشاورزی تأسیس شد تا پوشش‌های گسترده‌تری را به کشاورزان ارائه دهد. بااین‌حال، اجرای بیمه‌های فراگیر و مؤثر همواره با چالش‌هایی همراه بوده است.
چالش‌های پیشین در بیمه گندمکاران
یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی بیمه محصولات کشاورزی، تأمین منابع مالی و نحوه پرداخت حق بیمه توسط کشاورزان بوده است. در گذشته، برنامه‌ریزی شده بود که هزینه بیمه پرخطر گندم از حساب گندمکاران کسر شود. این موضوع باعث نارضایتی کشاورزان شد، زیرا معتقد بودند که با توجه به شرایط اقتصادی و مخاطرات موجود، پرداخت هزینه بیمه نباید بر عهده آنان باشد. علاوه بر این، عدم آگاهی کافی کشاورزان از مزایای بیمه و فرآیندهای پیچیده اداری نیز از دیگر موانع گسترش بیمه در بخش کشاورزی محسوب می‌شد.
ورود دولت و صندوق بیمه کشاورزی به حمایت از گندمکاران
با توجه به اهمیت استراتژیک گندم و لزوم حمایت از تولیدکنندگان این محصول، دولت با همکاری نهادهای مرتبط از جمله صندوق بیمه محصولات کشاورزی، اقدام به اجرای بیمه فراگیر و رایگان گندمکاران کرد. بر اساس گزارش‌ها، این بیمه در سطح بیش از شش میلیون هکتار از اراضی زیر کشت گندم اجرا شده و کشاورزان هیچ هزینه‌ای برای آن پرداخت نخواهند کرد. کل هزینه این بیمه توسط دولت تأمین شده است که نشان‌دهنده توجه ویژه به بخش کشاورزی و تولید ملی است.
عطالله هاشمی، رئیس بنیاد ملی گندمکاران، در این‌باره اظهار کرد: با پیگیری‌هایی که هم ما و هم مدیرعامل صندوق بیمه محصولات کشاورزی با همکاری سازمان برنامه، کمیسیون کشاورزی مجلس و مجموعه وزارت جهاد کشاورزی انجام شد، خوشبختانه بیمه پرخطر فراگیر گندم برای بیش از شش میلیون هکتار سطح زیر کشت گندم اجرا شده و کشاورزان هیچ هزینه‌ای برای آن پرداخت نخواهند کرد. یعنی نه پولی از کشاورز گرفته می‌شود و نه از پول گندم کم خواهد شد؛ بلکه کل هزینه را دولت پرداخت می‌کند.
تخصیص اعتبارات و اهمیت آن در اجرای بیمه فراگیر
برای اجرای موفقیت‌آمیز بیمه فراگیر گندمکاران، اعتباری بالغ بر ۱۲ هزار میلیارد تومان تخصیص یافته است. این میزان اعتبار، علاوه بر پوشش هزینه‌های بیمه، امکان جبران خسارات احتمالی را نیز فراهم می‌کند. تخصیص این اعتبار نشان‌دهنده عزم جدی دولت در حمایت از کشاورزان و تأمین امنیت غذایی کشور است.
هاشمی در این‌باره افزود: اعتباری که برای این کار در نظر گرفته شده، حدود پنج همت است و برای تکمیل آن، تا سقف ۱۲ همت تأمین اعتبار در نظر گرفته شده است. با این اقدام، ۳۰ درصد هزینه‌ای که قبلاً کشاورزان برای بیمه پرداخت می‌کردند، از محل این اعتبارات جبران خواهد شد.
فرصت بیمه تا ۲۰ اسفند؛ کشاورزان اقدام کنند
با توجه به اجرای بیمه فراگیر و رایگان گندمکاران، کشاورزان تا ۲۰ اسفند فرصت دارند برای بیمه محصولات خود اقدام کنند. این فرصت، امکان بهره‌مندی از حمایت‌های بیمه‌ای در صورت وقوع خسارت‌های احتمالی را فراهم می‌کند.
هاشمی در این خصوص تأکید کرد: از کشاورزان تقاضا دارم که حداکثر تا ۲۰ اسفند ماه به نزدیک‌ترین مراکز بیمه مراجعه و قرارداد بیمه محصولات خود را ثبت کنند تا در صورت وقوع خسارت، بتوانند از حمایت‌های بیمه‌ای بهره‌مند شوند.
پیشرفت‌های حاصل‌شده در بیمه گندمکاران
تا چند روز گذشته، حدود ۴.۵ میلیون هکتار از اراضی گندم بیمه شده بود که این رقم در تاریخ بیمه گندم بی‌سابقه است. با تداوم این شرایط تا امروز(۲۰ اسفند) امید است که تمام مزارع گندم بیمه شوند. این یک انقلاب در بحث بیمه گندم محسوب می‌شود.
شرایط اقلیمی و تأثیر آن بر کشت گندم
شرایط اقلیمی و میزان بارندگی‌ها تأثیر مستقیمی بر کشت و تولید گندم دارند. در مناطق جنوبی و گرمسیری، حتی اگر بارندگی‌های خوبی هم اتفاق بیفتد، وضعیت مزارع دیگر بهبود پیدا نخواهد کرد. اما در مناطق غربی، مرکزی و شمال غرب، بارندگی‌های اخیر تا حدی توانسته تأثیر مثبتی بر رشد محصول داشته باشد. بااین‌حال، خطراتی مانند سرمازدگی، تگرگ و خشکسالی همچنان تهدیدی جدی برای کشاورزان محسوب می‌شود که بیمه محصولات می‌تواند تا حدودی این نگرانی را کاهش دهد.
عطاالله هاشمی، رئیس بنیاد ملی گندمکاران ایران، در این خصوص می‌گوید:با وجود اینکه بیمه محصولات کشاورزی تمامی خسارات احتمالی را پوشش نمی‌دهد، اما اجرای طرح بیمه فراگیر گندم، موجب دلگرمی کشاورزان شده و به آن‌ها اطمینان داده که در صورت بروز خسارات عمده، دولت در کنار آن‌ها خواهد بود.
به طور کلی اجرای بیمه فراگیر و رایگان گندمکاران در سطح بیش از شش میلیون هکتار، اقدامی مهم در جهت حمایت از تولید ملی و تأمین امنیت غذایی کشور است. این بیمه که با حمایت کامل دولت و بدون دریافت هزینه از کشاورزان اجرا شده، می‌تواند دغدغه‌های کشاورزان را در برابر مخاطرات طبیعی کاهش داده و انگیزه آن‌ها را برای افزایش تولید تقویت کند.
بااین‌حال، برای موفقیت بیشتر این طرح، لازم است که دولت و صندوق بیمه کشاورزی به بهبود فرآیندهای اجرایی، افزایش شفافیت در پرداخت خسارات و اطلاع‌رسانی گسترده‌تر در میان کشاورزان توجه ویژه‌ای داشته باشند. در صورت اجرای صحیح و کامل این سیاست، می‌توان امیدوار بود که تولید گندم در کشور پایدارتر شده و وابستگی به واردات این محصول استراتژیک کاهش یابد.