بحث
در ادامه علاوه بر رینگ کشاورزی به حوزه‌های کلان‌تر از جمله نقش بورس کالا در فاز
دوم هدفمندی یارانه‌ها، بهبود فضای کسب‌وکار از کانال بورس کالا و توسعه رقابت‌پذیری
و جذب سرمایه‌های خارجی نیز کشیده شد که در ذیل شرح آن آمده است.
فودنا: برای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها
چه وظایفی به بورس کالا محول شده است؟ اثرات ناشی از اجرای فاز دوم بر مکانیسم معاملات
رینگ‌های مختلف چیست؟
در
زمینه اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها از نظر اداری وظیفه‌ای به بورس کالا محول نشده
است و این موضوع تاثیر خاصی بر مکانیسم معاملات گروه‌های کالایی در بورس کالا ندارد.
نکته مهمی که باید به آن توجه کرد، آن است که هدف اصلی اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها
اصلاح قیمت‌های نسبی در اقتصاد است و این در حالی است که بورس کالا به عنوان نهاد ملی،
از لحاظ کارکردی با فراهم آوردن یک محیط شفاف و نظام‌مند، به کشف قیمت بهتر و کاراتر
کالاها کمک کرده و در نتیجه تاثیر هدفمندی یارانه‌ها در صورت‌های مالی شرکت‌ها به صورت
آشکار نمایان خواهد شد. به عبارت دیگر، از آنجا که در بورس کالا قیمت‌ها به صورت رقابتی
و عادلانه و با توجه به مکانیسم عرضه و تقاضای بازار تعیین می‌شود، در صورت بروز هر
گونه تغییری در عوامل بنیادی بازار نظیر اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها، تاثیرات
مربوطه بلافاصله در قیمت‌ها آشکار شده و بدین ترتیب به فعالان و تصمیم‌گیران اقتصادی
در اتخاذ تصمیمات بهینه کمک خواهد کرد. این موضوع خود به خود به اصلاح قیمت‌های نسبی
در اقتصاد که هدف اصلی طرح است منجر خواهد شد. علاوه بر این بورس کالا، نه‌تنها اطلاعات
به‌روز و دقیقی از وضعیت کنونی بازار و همچنین جهت‌گیری‌های بازار در آینده منتشر می‌کند،
بلکه با پایش کارآمد بازار، می‌تواند مشکلات موجود را در کوتاه‌ترین زمان ممکن به اطلاع
مراجع ذی‌ربط و سیاستگذاران جهت انجام اقدامات مقتضی منتقل کند. با توجه به اینکه کالاهایی
که در بورس کالا مورد مبادله قرار می‌گیرند از جمله کالاهای اساسی و استراتژیک اقتصاد
است که تغییر قیمت آنها سایر کالاهای دیگر را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد، ارائه چنین
اطلاعاتی از بازار کمک بسیار زیادی به سیاستگذاران جهت کاهش اثرات تورمی اجرای این
طرح خواهد کرد.
فودنا: بحث بعدی پتانسیل بورس کالا برای
بهبود فضای کسب‌وکار کشور است، در این خصوص و با توجه به دوره رکود عمیقی که اقتصاد
ایران دچار آن بوده، نقش بورس کالا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با
تامین مالی 202 هزار میلیارد ریالی واحدهای تولیدی در بورس کالای ایران در سال 92،
این بورس در سال گذشته نقش بسزایی را در بهبود فضای کسب‌وکار کشور ایفا کرده است.
بدین
صورت که یکی از ابزارهای بسیار مهم بورس کالا برای به حرکت درآوردن منابع مالی به سمت
بخش‌های تولیدی، استفاده از قراردادهای سلف است. این نوع قراردادها ضمن کمک به تامین
مالی واحدهای تولیدی، امکان برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت و بلند‌مدت را برای آنها فراهم می‌سازد
و بر این مبنا، واحدهای تولیدی کشور در قالب قرارداد سلف در سال 1392 حدود 202 هزار
و 863 میلیارد ریال در بورس کالای ایران تامین مالی شده‌اند که حاکی از رشد 14درصدی
نسبت به مدت مشابه سال قبل است.
در
واقع طی سال 92، بورس کالا در مقایسه با سال ماقبل حدود 24 هزار و 679 میلیارد ریال
منابع مالی بیشتری برای بخش تولید تامین کرده که رشد 14درصدی داشته است. ضمن آنکه
در این سال، حدود 47 درصد ارزش کل معاملات بورس کالا از طریق قراردادهای سلف صورت پذیرفته
است.
لذا
مشاهده می‌شود در بورس کالا ساختاری را مهیا کرده‌ایم که بر اساس آن اگر عرضه‌کننده
نیاز به تامین مالی برای سه ماه آینده داشته باشد بتواند منابع را دریافت کند، البته
بورس هم ضوابطی دارد که شرکت‌هایی که تازه به بورس کالا وارد می‌شوند باید این ضوابط
را داشته باشند و پس از جلب اعتماد در روند معاملات، افزایش فعالیت‌ها و انعطاف‌پذیری،
این شرایط برای آنها سهل‌تر خواهد شد.
این
در شرایطی است که واحدهای تولیدی فعال در کشور در بخش‌های فلزی، معدنی، پتروشیمی، فرآورده‌های
نفتی و کشاورزی، همواره نیاز به سرمایه در گردش داشته در حالی که سیستم بانکی محدودیت‌ها
و قوانین دست‌وپاگیر و ضوابط خودش را دارد، لیکن این تامین مالی از طریق ابزارهای ارزان،
راحت و مطمئن از سوی بورس کالا انجام می‌شود.
فودنا: برنامه بورس کالای ایران در‌باره
ورود محصولات کشاورزی به بورس کالا و خرید تضمینی آنها چیست؟ آیا وزارت کشاورزی، بورس
کالا و در نهایت معامله‌گران از شیوه‌های فعلی راضی‌اند؟
بورس
کالای ایران با همکاری وزارت جهاد کشاورزی در برخی استان‌های منتخب شامل گلستان، همدان،
تهران، مازندران، فارس، خوزستان، اصفهان و کرمانشاه در حال آماده‌سازی بسترهای لازم
برای اجرای ماده 33 قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی است؛ که بر اساس
این ماده قانونی، وزارت جهاد کشاورزی باید به تدریج سیاست قیمت تضمینی را جایگزین سیاست
خرید تضمینی کند. به این صورت که محصولات کشاورزان در بورس کالا عرضه و معامله خواهند
شد و مابه‌التفاوت قیمت تابلوی بورس و قیمت تضمینی اعلام‌شده از سوی دولت، توسط وزارت
جهاد کشاورزی به آنها پرداخت خواهد شد. بر این اساس برای سال جدید، شش محصول در هشت
استان انتخاب شده‌اند که وارد این فرآیند شوند و در این راستا برس کالا در حال پذیرش
انبارهای حائز شرایط در این استان‌هاست. این محصولات در انبارهای پذیرش‌شده توسط بورس
وارد شده و با صدور قبوض انبار از طریق سامانه الکترونیکی بورس کالا، در بورس کالا
عرضه و در نهایت معامله خواهند شد. در صورتی که قیمت کشف‌شده در بورس کمتر از قیمت
تضمینی باشد، کشاورزان مابه‌التفاوت را از وزارت جهاد کشاورزی دریافت خواهند کرد. خریداران
نیز با دریافت قبض انبار و مراجعه به انبار مورد نظر و ارائه قبض انبار، محصول مورد
نظر را تحویل خواهند گرفت.
البته
تعاملات بورس کالا و وزارت جهاد کشاورزی تداوم دارد و امور مربوط به توسعه این بخش
با مشورت طرفین پیش می‌رود.
فودنا: کارایی معاملات محصولات کشاورزی
چگونه بوده است؟ بدین مفهوم که بورس کالا تا چه میزان در کوتاه کردن دست دلالان حوزه
کشاورزی موثر بوده است؟
اساساً
معاملات در بورس‌های کالایی به دلیل ویژگی‌های ذاتی این بورس‌ها از جمله فرآیند شفاف
کشف قیمت، فراهم کردن بازار رقابتی و... کارا هستند. اما در پاسخ به اینکه بورس کالای
ایران در حذف واسطه‌های غیرضرور تا چه حد موثر بوده است، باید گفت معاملات محصولات
کشاورزی در بورس کالا تاکنون سهم چندانی از کل معاملات محصولات کشاورزی کشور را به
خود اختصاص نداده است؛ از این رو در این خصوص نمی‌توان به خوبی اظهار نظر کرد.
اما
آنچه مسلم است رویارویی مستقیم خریداران و فروشندگان در بورس کالای ایران، سبب حذف
واسطه‌های غیرضرور خواهد شد. تلاش‌های بی‌وقفه بورس کالای ایران بر این بوده است که
به عنوان یک مسوولیت ملی، توسعه و گسترش معاملات محصولات کشاورزی و انتفاع هرچه بیشتر
کشاورزان را در دستور کار خود قرار دهد. شاهد این موضوع اینکه ارزش معاملات محصولات
کشاورزی بورس کالا در سال 1392 نسبت به سال 1391 رشد 100درصدی را تجربه کرده است و
سهم 8/0درصدی محصولات کشاورزی از مقدار معاملات بازار فیزیکی بورس کالا در سال
1391، به 1/1 درصد در سال 1392 افزایش یافته است.
فودنا: ورود محصول تخم مرغ به تابلوی
بورس کالا در چارچوب الزامات ماده 33 قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی چه تاثیری
در بازار این محصول برای تولیدکنندگان و خریداران خواهد داشت؟
تخم
مرغ یکی از کالاهای اساسی سبد خانوار است و به دلیل تغییر الگوی مصرف آن طی فصول مختلف
و سایر عوامل همچون نوسان هزینه‌ها و نهاده‌های تولید، شاهد نوسان قیمت آن هستیم. مشکلی
که اکنون اتحادیه‌ها و تولیدکنندگان تخم مرغ با آن مواجه هستند این است که بهای تمام‌شده
تخم مرغ بسیار بالاتر از قیمت آن در بازار است. ورود تخم مرغ به بورس کالا سبب کشف
صحیح قیمت آن شده و از آنجا که تخم‌مرغ از کالاهای مشمول قانون خرید تضمینی است، در
صورتی که این محصول مشمول سیاست قیمت تضمینی شود و نیز اجرای الزامات ماده 33 قانون
افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی، تولیدکنندگان قادر خواهند بود مابه‌التفاوت قیمت تابلوی
بورس و قیمت تضمینی اعلامی از سوی دولت را، به عنوان ضرر و زیان خود، از وزارت جهاد
کشاورزی دریافت کنند. از طرفی رینگ صادراتی بورس کالا نیز می‌تواند مجرایی برای صادرات
تخم مرغ باشد.
فودنا: برخی معتقدند ورود تخم‌مرغ به
بورس کالا در نهایت به افزایش قیمت تخم‌مرغ در بازار می‌انجامد.تا چه حد با این برداشت
موافقید؟
اگر
منظورتان این است که ورود تخم مرغ در بورس کالا به افزایش قیمت منجر خواهد شد این اظهار
نظر دقیقی نیست و عوامل متعددی از جمله هزینه‌های تولید و قیمت نهاده‌های طیور، الگوی
مصرفی جامعه و... در نوسان قیمت تخم مرغ تاثیرگذار هستند و بورس صرفاً محل کشف نرخ
بر اساس میزان عرضه و تقاضاست و اتفاقاً تجربه بورس در سایر کالاها نشان می‌دهد عرضه
متوالی کالا در بورس کالا باعث ثبات نسبی قیمت آنها در بازار می‌شود. البته برای پوشش
ریسک می‌توان از ابزارهای مالی همچون قراردادهای آتی خوراک و نهاده‌های طیور استفاده
کرد که بورس کالای ایران در حال برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی این قراردادهاست. ورود
تخم مرغ به بورس کالا علاوه بر اینکه کشف صحیح قیمت آن را به دنبال خواهد داشت، آمار
و اطلاعات دقیقی از مقدار عرضه و تقاضای بازار را ارائه خواهد کرد که این امر در تصمیم‌گیری‌های
مسوولان از جمله تعیین نرخ تعرفه صادرات و... نقش مهمی خواهد داشت.
فودنا: مکانیسم معاملات تخم مرغ چگونه
خواهد بود؟
مکانیسم
معاملات تخم‌مرغ همچون سایر محصولات پذیرش‌شده در بورس کالا بر مبنای عرضه و تقاضا
خواهد بود و تفاوتی وجود ندارد.
فودنا: آیا امکان قرار‌گیری محصولات
کشاورزی از جمله تخم مرغ در تالار صادراتی هست؟ اگر تاکنون بوده حجم معاملات در چه
میزان است؟ آغاز معاملات تخم مرغ در بورس کالا می‌تواند زمینه‌ساز صادرات آن شود و
بازپس‌گیری بازار کشورهای همسایه را فراهم آورد؟
در
صورتی که تولید کشور مازاد بر تقاضای داخلی باشد و وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولی
بازار محصولات کشاورزی مجوز آن را صادر کند، امکان صادرات این محصول از طریق رینگ صادراتی
بورس کالا وجود خواهد داشت و مانعی در این مسیر وجود ندارد و خوشبختانه در سال جاری
طی روزهای اخیر این امکان فراهم شده است اما تاکنون صادراتی از این طریق انجام نشده
است.
لذا
در حال حاضر، بستر صادرات این محصول از طریق رینگ صادراتی بورس کالا فراهم است و به
نظر می‌رسد با وجود رتبه بالای ایران در تولید تخم مرغ در خاورمیانه، قادر خواهیم بود
حداقل بازار کشورهای همسایه از جمله عراق، افغانستان، ترکمنستان، تاجیکستان، آذربایجان
و... را به دست آوری.
فودنا: در خصوص محصول زعفران و زیره
چه اقداماتی در پیش دارید؟ برنامه ورود چه کالاهای دیگری را به بورس کالا خصوصاً در
حوزه کشاورزی دارید؟
در
برنامه‌های سال جاری جایگاه ویژه‌ای برای راه‌اندازی قراردادهای آتی محصولات کشاورزی
پذیرش‌شده و نیز پذیرش قرارداد آتی محصولات جدید در نظر گرته شده ات. رارداد آتی
زیره سبز در هیات پذیرش مورد پذیرش قرار گرفته است و راه‌اندازی این قرارداد در بهار
93 در دستور کار ورس کالاست. همچنین در بین سایر محصولات کشاورزی نیز قرارداد آتی
کنجاله سویا مورد پذیرش قرار گرفته و قرارداد آتی ذرت نیز در نوبت پذیرش است.
فودنا: برنامه‌های دیگر بورس کالا برای
سال 93 چیست؟
تعمیق
کارکردهای بورس در اقتصاد ملی، افزایش ظرفیت بورس کالا در تعامل اقتصاد بین‌الملل و
تعامل با نهادهای تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز از جمله رویکردهای بورس کالا در سال 93 به
شمار می‌رود. همچنین راه‌اندازی معاملات برخط قراردادهای آتی، ارتقای سامانه‌های بازارهای
فیزیکی و مشتقه به همراه گسترش سامانه پذیرش انبارها و صدور قبض انبار در این راستا
عملیاتی می‌شود. ما راه‌اندازی قراردادهای آتی روی دارایی‌های پایه جدید، گسترش بازارگردانی
در قراردادهای مشتقه، راه‌اندازی معاملات اختیار و معاملات سلف موازی را هم در دستور
کار خود داریم.
فودنا: برنامه‌های بورس کالا برای توسعه
رقابت‌پذیری و جذب سرمایه‌های خارجی چیست؟
توسعه
ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری خارجی به یکسری الزامات اولیه و زیرساخت‌ها احتیاج دارد که
یکی از مهم‌ترین آنها بحث مزیت رقابتی است، هرچند بورس کالا از همان ابتدای شکل‌گیری
بر پایه رقابت‌پذیری شکل گرفته اما در زمینه فرهنگ‌سازی و آشنایی با کارکردهای این
نهاد مالی باید بیشتر کار کنیم تا بازیگران صحنه اقتصاد نیز با وظایف و برنامه‌های
ما بیشتر آشنا شوند. یکی از بحث‌های ما این است که ما صرفاً یک شرکت سهامی عام صرف
نیستیم زیرا ساختار سهامداری ما به گونه‌ای طراحی شده که هیچ سهامداری قدرت نفوذ در
عملکرد بورس کالا را به این دلیل که نمی‌تواند بیش از 5/2 درصد از سهام این شرکت را
در مالکیت خود داشته باشد، ندارد و این به خاطر استقلال نقشی است که برای بورس کالا
از قبل در نظر گرفته شده است، پس در مجموع باید بگویم با فرهنگ‌سازی کارکردهای این
نهاد مالی ما می‌توانیم بهره‌وری هر یک از بخش‌های اقتصادی را افزایش داده و رقابت‌پذیری
را در عرصه اقتصاد ملی بهبود ببخشیم زیرا یکی از مهم‌ترین فاکتورهای اثرگذار بر سرمایه‌گذاری
خارجی در هر کشوری این مساله است که آیا آن کشور خاص توانسته در جهت پرورش مزیت‌های
رقابتی خود به خوبی عمل کند یا خیر.
ما
معتقدیم بر اساس ذات شکل‌گیری بورس کالا می‌توانیم بهره‌وری، کارایی و مزیت‌های رقابتی
هر بخش را به دست‌اندرکاران آن بخش نشان دهیم تا پس از آن در جهت جذب سرمایه‌های خارجی
هم موفق عمل کنیم.
مهدی
جاوید پور
سردبیر
اقتصادی فودنا