دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های
مجلس اعلام کرد: ایران با واردات بیش از یک میلیون تن برنج در سال‌های اخیر، پس از
کشورهای فیلیپین، نیجریه و عربستان سعودی در رده چهارم واردات برنج جهان قرار
گرفته است. این در حالی است که عملکرد تولید برنج ایران به تقریب با متوسط عملکرد
جهان برابری می‌کند و میزان واردات کشور حدودا 2 برابر میزان نیاز مصرف کشور است.
پیشی
گرفتن میزان واردات برنج از میزان تولید این محصول در کشور، مسئله ای است که کسب و
کار کشاورزانی را که به گونه مستقیم از این راه امرار معاش می کنند به خطر انداخته
است؛ به ویژه آن که در برخی از سال ها دیده شده واردات برنج در فصل برداشت قوت می
گیرد و برنج‌کاران را با مشکلات بیشتری مواجه می سازد.
بررسی آمار واردات برنج طی
سال های 1380 تا 1391 حاکی از آن است که طی این دوره میزان واردات این محصول از
699 هزار تن در سال 1380 با سیر صعودی
به 1289 هزار تن در سال 1391 رسیده که نشان‌دهنده افزایش 45
درصدی در این دوره است.لازم به ذکر است به‌طور کلی اگر مصرف
سرانه برنج برای هر ایرانی 40 کیلوگرم در نظر گرفته شود، سالیانه سه میلیون تن
برنج مورد نیاز است که با احتساب تولید 2 میلیون و 400 هزار تن در داخل، نیاز به واردات
600 هزار تن برنج است و اگر 200 هزار تن هم به منظور ذخیره‌سازی این محصول در نظر
گرفته شود سالیانه نهایتا باید 800 هزار تن برنج خارجی وارد شود تا هم تامین کننده
بازار مصرف باشد و هم به دسترنج کشاورزان لطمه نزند، ولی هم اکنون با واردات یک‌میلیون
و 289 هزار تن برنج، 489 هزار تن بیش از آنچه مورد نیاز است به کشور وارد می شود
که این مقدار مازاد، تولیدکنندگان داخلی را با مشکلات بیشتری مواجه می سازد.آمار و
ارقام موجود نشانگر آن است که با گذشت زمان، درصد خوداتکایی کاهش پیدا کرده به‌طوری
که از 61 درصد در سال 1380 به 44 درصد در سال 1391 رسیده است. مسئله فوق نشان‌دهنده
این واقعیت است که در مورد خودکفایی برنج، به برنامه تولید برنج توجهی نشده است و
دولت باید برای حفظ سرمایه های داخلی و جلوگیری از خروج ارز از کشور، حامی برنج‌کاران
باشد.واردات بی‌رویه، نبود نظارت دقیق و کافی بر واردات و تنظیم بازار برنج،
همواره کشاورزان را برای فروش محصولات خود با مشکلات زیادی مواجه ساخته است.
همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهند که واردات برنج متاثر از دو عامل تولید داخل و نرخ
تعرفه تعیین شده بر برنج وارداتی است.در بخشی از این گزارش آمده است: در تولید
محصول برنج، مشکلات زیادی وجود دارند که بخشی از آنها مربوط به ساختار و مراحل
مختلف تولید و بخش دیگر مربوط به مراحل پس از تولید تا تبدیل شدن آن به برنج سفید
می شود.
کوچک بودن
قطعات زمین های زیرکشت، هزینه بالای تولید، عدم مزیت نسبی درتولید برنج، ضایعات
زیاد کارخانه های شالی‌کوبی و عدم استفاده مناسب از محصولات جانبی از این گونه
موارد به شمار می روند.از سوی دیگر مصرف برنج در کشور نیز دارای مشکلاتی است که از
مهمترین آنها می توان به‌اختصاص یارانه به مصرف به جای تولید، الگوی نامناسب مصرف
و مجزا بودن بازار برنج داخلی و وارداتی از لحاظ کیفیت و قیمت اشاره کرد. همچنین
تجارب برنج به دلیل شرایط موجود در بخش بازرگانی کشور دارای مشکلاتی است که از
مهمترین آنها می توان به انحصاری و دولتی بودن واردات، عدم هماهنگی های لازم بین
نهادها و ارگان های مربوطه، واردات بیش از اندازه، اخلال در نرخ ارز و نبود سیستم
تعرفه ای مناسب اشاره داشت.
سیاست های تعرفه ای کنونی در مورد برنج در کوتاه مدت باعث
ضرر کشاورزان و کاهش درآمد آنان است و در میان مدت با تغییر ذائقه به تغییر الگوی
مصرف و در بلندمدت الگوی کشت را متاثر کرده و تولید محصول استراتژیکی مانند برنج
را به مخاطره خواهد انداخت و تولیدکنندگان سنتی داخلی را با حاشیه سود پایین در
مقابل دنیای مکانیزه کشاورزی در بازار جهانی قرار خواهد داد مشکلات و اخلال های
فوق الذکر آثار فراوانی را بر تولید، مصرف و واردات برنج داشته‌اند.به‌طوری که در
حال حاضر یکی از مهمترین نقاط ضعف اساسی بازار برنج اطلاعات تنظیم بازار آن است.
تا زمانی که شبکه دقیقی از مولفه های بازار شکل نگیرد، دولت نمی‌تواند در تنظیم بازار
آن با موفقیت عمل کند. عدم برآورد دقیق میزان تولید همواره دولت را در تعیین میزان
دقیق واردات با مشکل مواجه ساخته است.
متاسفانه دولت تاکنون به‌رغم مداخلات فراوان
در بازار برای این مهم چاره ای نیندیشیده است و اغلب مبادلات بازار، چه از بعد نرم
افزاری و چه از بعد سخت افزاری در فضایی سنتی صورت می گیرند. واضح است که با توجه
به رشد و توسعه بازار مصرف و تولید این محصول، روش های سنتی، دیگر پاسخگوی نیازهای
بازارهای جدید و گسترده نیستند.
تسنیم