بسته
سیاستی خروج غیرتورمیاز رکود مجموعه ای از راهکارهای خروج از رکود است و زمان اجرای
آن محدود به سالهای 93 و 94 می‌‌باشد. دولت در اوایل مرداد ماه راه حل خود برای خروج
از وضعیت رکود تورمی‌اقتصاد کشور را تحت عنوان «بسته خروج غیرتورمیاز رکود » ارائه
کرد و از همه متخصصان و دانشگاهیان خواست تا نظرات کارشناسی خود را ظرف مدت ده روز
مطرح کنند تا دولت بتواند از تمامی‌ظرفیت‌های اقتصادی کشور برای این امر خطیر بهره
ببرد. در همین راستا بزرگ‌ترین همایش اقتصادی کشور با موضوع «تبیین سیاستهای اقتصادی
دولت برای خروج از رکود» با حضور رئیس‌جمهور و تیم اقتصادی دولت در محل سالن اجلاس
نیز برگزارشد که در این همایش دکتر حسن روحانی در آستانه ۲۶ مردادماه، سالروز شروع
به کار دولت یازدهم در جمع کارآفرینان، صاحب‌نظران و مدیران اقتصادی تصریح کرد: راهکار
ایجاد رونق نه افزایش پایه پولی کشور و استقراض دولت از بانک مرکزی بلکه افزایش صادرات
غیرنفتی و بازگشت نظام مالی و بانکی کشور به انجام وظایف مشخص شده برای آنها در قانون
است. بدین منظور آرمان در گفت‌وگویی با محمد حسین ادیب، استاد دانشگاه و عضو هیات
علمی‌دانشکده اقتصاد دانشگاه اصفهان به نقد و بررسی بسته خروج از رکود غیر تورمی‌دولت
پرداخت که این گفت و گو در ادامه از نطرتان خواهد گذشت.
فودنا:
لایحه دولت در غلبه غیر تورمی‌بر رکود را چگونه ارزیابی می‌‌کنید ؟
محمد حسین ادیب : در
وهله نخست باید عرض کنم که آمارها نشان می‌‌دهد
صادرات نفت از 2 میلیون بشکه در سال 90 به یک میلیون بشکه در سال جاری کاهش یافته است.
اما صادرات میعانات گازی 250 هزار بشکه، صادرات فرآورده نفتی 220 هزار بشکه و 500 میلیون
دلار ماهانه در چارچوب موافقتنامه 1+5 به ایران پرداخت میشود که معادل صادرات
200 هزار بشکه نفت در روز است. در مجموع با لحاظ بقیه موارد، صادرات انرِِژی در سال
جاری نسبت به سال 90 فقط 11 درصد کاهش داشته است. این عدد قابل راستی آزمایی است. این
در حالی است که واردات در سال 90 و اوج درآمدهای نفتی 61 میلیارد دلار و در سال جاری
بر اساس عملکرد 4 ماهه ابتدای سال 53 میلیارد دلار است. به عبارت دیگر واردات 13 درصد
کاهش داشته است. لذا رکود در کشور به سبب تحریم نیست به دلیل سوء اداره است. دولت به
جای ارائه بسته برای مقابله با رکود نیاز به بسته‌‌ای برای مقابله با سوء اداره دارد.
به طوری که هم‌اکنون مهم‌‌ترین عامل رکود در روستاهای ایران، کاهش منابع آب است در
تهران منابع آب پشت سدها بدون بارندگی آتی، کفایت 50 روز تهران را دارد، تهران در آستانه
جیره بندی آب است، در 70درصد ایران ذخایر آبی در حد تهران است تمام شدن آب عامل رکود
در بخش کشاورزی است.
فودنا: نقش
و تاثیر سیاستهای مالی را چگونه می‌‌بینید؟
محمد حسین ادیب : افزایش
قیمت محصولات زراعی در خرداد 93 نسبت به خرداد 92 فقط 4 درصد بوده است در حالی‌‌که
نرخ سود در عقود مبادله‌‌ای برای بخش کشاورزی 21درصد تعیین شد. اختلاف نرخ سود و تورم
17 درصد است. لذا نرخ سود برای بخش کشاورزی خود عامل رکود است.
فودنا:
همانطور که می‌‌دانید در حال حاضر ما در بخش مسکن دچار رکود هستیم، بروز رکود در
این بخش را چگونه ارزیابی می‌‌کنید؟
محمد حسین ادیب : بر
اساس کد رهگیری و بر اساس معاملات مسکن در تیر ماه1393، قیمت واحدهای مسکونی مبادله
شده فقط یک درصد نسبت به تیر 1392 افزایش داشته است، در تیر ماه 92 نیز نسبت به تیر
ماه 1391 قیمت املاک مسکونی به همین شیوه بر اساس مبایعه نامه مبادله شده 70 درصد افزایش یافته است. در عمل کسانی که طی یک‌‌سال گذشته تسهیلات مسکن دریافت
کرده، 27 درصد بهره پرداخت کرده‌‌اند و قیمت مسکن فقط یک درصد افزایش داشته است. لذا
26 درصد زیان کرده‌‌اند. اگر چه ظاهرا فقط
12درصد تسهیلات جدید در سال 1392 به بخش مسکن پرداخت شده اما در عمل احتمالا 40 درصد
تسهیلات دریافتی در عمل وارد بخش مسکن شده است
به نظر من به عناوین مختلف تسهیلات دریافت میشود اما در عمل حداقل 40 درصد
آن وارد بخش مسکن میشود به بیان صریح‌‌تر در حالی که تورم در بخش مسکن یک درصد بوده
است 40 درصد تسهیلات با نرخ 27 تا 30 درصد وارد بخش مسکن شده است البته اگر با نگاهی
دو ساله تعامل بانک‌‌ها و بخش مسکن ارزیابی شود، دریافت کنندگان تسهیلات، زیان 12 ماه
گذشته را از سود سال 1391 پرداخت میکنند، در مجموع طی دو سال دریافت کنندگان تسهیلات 60درصد بهره پرداخت
میکنند ( تا پایان سال جاری) و 71 درصد نیز از طریق افزایش قیمت مسکن منتفع می‌‌شوند
لذا تا پایان سال جاری هنوز دریافت‌‌کنندگان مسکن 11 درصد منتفع شده‌‌اند، بالابودن
نرخ بهره بانکی نسبت به بازده بخش مسکن، عامل رکود در این بخش است. در واقع بانک‌‌ها سود سال 1391 در بخش مسکن را از دریافت
کنندگان تسهیلات پس می‌‌گیرند. واکنش بازار هم نسبت به این شیوه تعامل کاهش سرمایه‌‌گذاری
در بخش مسکن است. پروانه ساختمانی صادر شده در بهار 1393 حدود 53 درصد نسبت به سال
گذشته کاهش نشان می‌‌دهد و کارخانجات سیمان اکنون 14 میلیون تن سیمان دپو شده دارند.
فودنا: البته ما همین مشکل رکود را در بخش صنعت هم داریم،
ارزیابی شما از رکود بوجود آمده در این بخش چیست؟
محمد حسین ادیب : تولیدات
صنعتی در ایران دو دسته است تولید قابل مبادله با خارج ( تولیدی که در معرض رقابت با
خارج است ) و تولید غیر قابل مبادله با خارج ( تولیدی که در معرض رقابت نیست مثل آجر
) در حوزه تولید قابل رقابت با خارج طی یک‌‌سال گذشته تورم کالاهای صادراتی در جهان
فقط 2 درصد بوده است در حالی که دلار در ایران 9 درصد کاهش داشته است. در عمل کالاهای
خارجی 7 درصد ارزان‌‌تر وارد کشور میشود یعنی تورم در بخش کالاهای وارداتی منفی
7 درصد بوده است. این در حالی است که نرخ بهره در عقود مبادله‌‌ای به 21 درصد افزایش
یافته است. اختلاف نرخ بهره و تورم 28 درصد است. لذا تولید قابل مبادله با خارج قادر
به رقابت نیست و در حال تعطیل شدن است. عامل رکود در این بخش را میتوان درآمدهای
نفتی عنوان کرد، به کمک درآمدهای نفتی ارز لازم برای واردات فراهم میشود و واردات
جایگزین تولید داخلی میشود. آنچه مشاهده میشود این است که صنایع مبادله پذیر
با خارج، آخرین نفس‌‌های خود را می‌‌کشند و در بسته سیاستی دولت این مسئله به عنوان
یک ارزش مورد پذیرش قرار گرفته است. البته
تولید داخل یا باید تعطیل شود یا باید بتواند با خارج رقابت کند و این نقطه
ضعف لایحه دولت نیست.
فودنا: آیا شاهد چنین مشکلاتی در بخش کشاورزی نیز هستیم؟
محمد حسین ادیب : در
سال 1381 واردات مواد کشاورزی 5/1میلیارد دلار بود و در سال 1391 به 10 میلیارد دلار
افزایش یافت. واردات مواد کشاورزی در سال 1392 باز هم افزایش یافت و به 14 میلیارد
دلار رسید. در عمل ارز ناشی از صادرات نفت،
تولید کشاورزی در ایران را حذف می‌‌کند. لذا
میتوان
گفت عامل رکود در بخش کشاورزی درآمد نفت است
لذا کاهش درآمد نفت پس از یک دوره گذار به رشد اقتصادی می‌‌انجامد. در این حالت
از کاهش وصولی درآمد نفت نباید نگران بود. بالا بودن درآمد نفت فقط واردات را جایگزین
تولید داخلی می‌‌کند.
فودنا:
نرخ بهره موجود از بازده در سه بخش کشاورزی، مسکن و تولید قابل مبادله با خارج بیشتر
است، پس میتوان نتیجه گیری کرد که نرخ بهره باید کاهش یابد؟
محمد حسین ادیب : عامل
رکود بالا بودن هزینه تولید در سه بخش یاد شده است. البته هزینه تولید فقط نرخ بهره
نیست، اقتصاد در سال جاری بابت 600 هزار میلیارد تومان تسهیلات، 150 هزار میلیارد تومان
بهره پرداخت می‌‌کند، در کنار آن مالیات‌‌ها
در سال جاری 49 درصد افزایش یافته است. به طوری که اقتصاد امسال 60 هزار میلیارد
تومان مالیات پرداخت می‌‌کند و اگر 29 هزار میلیارد حق بیمه به آن افزوده شود. اقتصاد
در سه حوزه بهره، مالیات و حق بیمه 240 هزار میلیارد تومان پرداختی دارد که از بضاعت
آن بیرون است. با 700 هزار میلیارد تومان تولید ناخالص ملی پرداخت 240 هزار میلیارد
تومان مالیات، حق بیمه و بهره از تحمل اقتصاد عبور کرده است رکود به بالابودن هزینه
تولید به سبب سه عامل یاد شده مربوط میشود.
فودنا: سیاستهای
مالیاتی دولت را چگونه ارزیابی می‌‌کنید ؟
محمد حسین ادیب : دولت
در اوج رکود مالیات را 50 درصد افزایش داده است. چرا که دولت در اوج رکود سیاست تشدید
فشار مالیاتی را در پیش گرفته است. البته این فقط شامل مالیات نیست و نرخ بیمه نیز
به شدت افزایش یافته است.
فودنا: در لایحه دولت برای خروج غیر تورمی‌از رکود، بالا
بودن نرخ بهره را عامل اصلی می‌‌دانید ؟
محمد حسین ادیب : عامل
اصلی تورم در ایران تأمین کسری منابع نسبت به مصارف بخش عمومی‌از محل رشد پایه پولی
بود. دولت جدید استفاده از منابع بانک مرکزی برای جبران کسر بودجه واحدهای دولتی را
خط قرمز خود اعلام کرد و نتیجه طبیعی کاهش تورم بود. در همه دنیا برای مهار تورم از
دو شیوه استفاده میشود. عدم استفاده از منابع بانک مرکزی برای جبران کسری بودجه و
بالابردن نرخ بهره، این دولت نیز از این دو شیوه استفاده کرد. لذا تورم به شدت کاهش
یافت. موفقیت دولت در مهار تورم قابل تقدیر است و در عمل هم کار بیشتری نمی‌‌شد انجام
داد. کاهش نرخ بهره باید زمانی انجام شود که
در گام نخست تورم مهار شود و در گام دوم تورم انتظاری کاهش یابد. اکنون تورم کاهش یافته
اما تورم انتظاری هنوز بالاست لذا هنوز برای کاهش دادن نرخ سود سپرده و نرخ بهره چند
ماهی زود است. پس از سرکوب شدن انتظارات تورمی، کاهش نرخ بهره توصیه میشود. اکنون تورم در بخش مسکن که 80 درصد دارائی فعالین
اقتصادی را تشکیل می‌‌دهد، یک درصد است و تورم در مورد کالاهای صنعتی وارداتی منفی
است. همچنین تورم در بخش کشاورزی یک درصد است. وقتی بانک مرکزی می‌‌گوید؛ تورم 25درصد
است متوجه نمی‌‌شوم از چه چیزی حرف می‌‌زند. دولت قبل تورم را کمتر از میزان واقعی
اعلام می‌‌کرد و اکنون بانک مرکزی تورم را بالاتر اعلام می‌‌کند.
فودنا: چرا ؟
محمد حسین ادیب : بانک
مرکزی می‌‌داند که جامعه انتظار دارد بین نرخ بهره و تورم تناسبی وجود داشته باشد اگر
تورم یک درصد اعلام شود و نرخ بهره 30 درصد، این به اعتراض مردم می‌‌انجامد. در عمل
تورم در بخش مسکن یک درصد است که 70 درصد دارایی مردم را شامل میشود. به طوری که
24 میلیون نفری که در روستاها زندگی میکنند، قیمت محصولات آنها تنها 4درصد رشد کرده
است. اما شورای پول و اعتبار، نرخ بهره کشاورزی را از 14 درصد به 21 درصد افزایش می‌‌دهد. البته این
سیاست تا سرکوب انتظارات تورمی‌باید ادامه یابد. لذا کاهش نرخ بهره چند ماهی زود است.
فودنا: استدلالتان برای این‌‌که می‌‌گوید چند ماهی زود است
که نرخ بهره کاهش یابد، چیست؟
محمد حسین ادیب : فعالین
اقتصادی تصور میکنند که دولت مجددأ به سیاستهای تورمی‌باز می‌‌گردد. لذا در انتظار
نتیجه سیاستهای دولت در مهار تورم نشسته‌‌اند. نرخ بهره بالا تنها عاملی است که می‌‌تواند
انتظارات تورمی‌بالا را سرکوب کند.
فودنا: آیا
دولت بر استفاده از تسهیلات صندوق توسعه ملی به منظور خروج از رکود تاکید دارد ؟
محمد حسین ادیب : استفاده
از منابع صندوق توسعه ملی یک سراب است. دولت در گذشته از محل منابع بلوکه شده صندوق توسعه ملی و از طریق بانک‌‌های
داخلی به شرکت‌‌های ایرانی تسهیلات داد، در عمل بانک‌‌های داخلی به ریال تسهیلات پرداخت
کردند و بانک مرکزی در خارج به آنها ارز داد، ارزی که به سبب بلوکه بودن قابل استفاده
نبود، این چیزی جز وام دادن از محل منابع ریالی
بانک‌‌ها نیست. کل تسهیلات قابل وصول بانک‌‌ها در سال جاری 130 هزار میلیارد تومان
است. اگر بانک مرکزی از این طریق تسهیلات پرداخت کند، در عمل از ظرفیت 130هزار میلیارد
تومانی استفاده شده است. ظرفیت 130 هزار میلیارد تومانی عمدتأ وصولی از محل تسهیلات
خرد است و پرداخت از محل صندوق توسعه ملی، پرداخت تسهیلاات به شرکت‌‌های بزرگ است،
اگر از این شیوه استفاده شود از حجم تسهیلات خرد کاسته میشود و رکود در بخش خرد تشدید
میشود لذا بانک مرکزی نباید سپرده‌‌های بلوکه شده را به بانک‌‌های داخلی بفروشد.
فودنا: آیا
با شکسته شدن تحریم، استفاده از منابع بلوکه شده به رونق می‌‌انجامد ؟
محمد حسین ادیب : هر
کشوری به اندازه یک سال واردات در خارج سپرده ارزی دارد و این فرمولی است که همه رعایت
میکنند. لذا استفاده از سپرده‌‌های بلوکه شده ایران در خارج تا سطح یک سال واردات
ممکن نیست، واردات ایران در سال گذشته 50 میلیارد دلار بود و چیزی حدود 15 میلیارد
دلار نیز واردات غیر قانونی وجود دارد. اگر با کاهش حقوق گمرکی، واردات غیر قانونی
حذف شود، ایران به 65 میلیارد دلار سپرده در خارج
برای تضمین واردات احتیاج دارد. اطلاعات بانک مرکزی نشان نمی‌‌دهد سپرده‌‌های
ارزی ایران در خارج خیلی بیش از این باشد. لذا
در عمل سپرده‌‌ای در خارج بلوکه نشده است، این جنگ تبلیغاتی غرب علیه ایران
است. مسئولان دولتی هم در ایران از این جنگ تبلیغاتی، استفاده خاص خود را می‌‌برند.
سپرده‌‌های ارزی ایران تا حد قابل قبول برای تجارت خارجی استفاده شده و نسبت به حد
اعتباری ایران مازاد چندانی وجود ندارد که بلوکه شده باشد.
فودنا: در بسته سیاستی دولت، موفقیت در مذاکرات با 1+5 دیده
نشده است، آیا فرض بر تداوم شرایط موجود است؟
محمد حسین ادیب : خانم
تاچر در خاطرات خود می‌‌نویسد تا کنون حتی یک مورد دیده نشده که سیاستهای آمریکا
در خاورمیانه با موفقیت همراه باشد. دخالت آمریکا در عراق به ظهور داعش، دخالت در افغانستان
به ظهور القاعده، تلاش برای سرنگونی دولت اسد به قدرت دیگری داعش و القاعده انجامید.
شش ماه قبل آمریکا در سه حوزه تحرک دیپلماسی را در دستور کار قرار داد. در حوزه سازش
فلسطینیان و اسرائیل، مذاکرات صلح در سوریه و مذاکره با ایران . در حوزه آشتی دادن
فلسطینیان با اسرائیل به جنگ اخیر انجامید، در مذاکرات صلح در سوریه بی‌‌نتیجه همه
چیز رها شد و اگر مذاکرات با ایران به نتیجه برسد اولین مورد از جنگ جهانی دوم تا کنون
است که آمریکا در یک مورد موفق میشود. البته استراتژی آمریکا انتقال مرکز ثقل سیاست
خارجی از خلیج فارس به شرق آسیاست و این را به صورت رسمی‌در سند امنیت ده ساله آمریکا
آمده است. لذا آمریکا دیگر انگیزه‌‌ای برای تقابل با ایران ندارد. تقابل با ایران به
درگیری سازنده تبدیل شده و در مرحله بعد تقابل خاتمه می‌‌یابد. ظاهرا آمریکا همیشه به دشمن نیاز دارد و تا یک دشمن دیگر نتراشد
به تقابل با ایران پایان نمی‌‌دهد. هنوز دشمن دیگری در سطح ایران دیده نمی‌‌شود. اما در این مورد سخن بر سر ماه‌‌های
آینده است و نه سالهای آینده.
مهدی
جاویدپور
سردبیر
اقتصادی فودنا