دورنمای تجارت ایران با روسیه/ اثرات داعش بر تجارت ایران و عراق

"برای ترس از مرگ، نباید خودکشی کرد"؛ امروز فرصتی برای توسعه روابط اقتصادی با روسیه به وجود آمده که به دلیل نگرانی نسبت به احتمال کوتاه بودن این بازار نباید فرصت را از دست داد.

البته تحریم‌های روسیه از طرف غرب به این زودی‌ها تمام نمی‌شود و می‌توانیم بازار میان‌مدتی در نظر داشته باشیم. دیدگاه ما توسعه زیرساخت‌های داخلی است. چراکه توسعه زیرساخت‌ها باعث می‌شود همیشه بتوانیم بهره‌برداری کنیم و یک طرفه نیست که اگر بازار روسیه را هم ازدست دهیم این زیرساخت‌ها بی‌فایده بمانند.

این بخشی از اظهارات حسین نقره‌کار شیرازی، دبیرکل اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران است که راه ثبات در بازار روسیه را توسعه زیرساخت‌ها می‌داند و معتقد است: پیشرفت بخش خصوصی در خدمات فنی و مهندسی در توسعه این زیرساخت‌ها نقش موثری دارد.

به اعتقاد وی رفع تحریم‌های بانک مرکزی توسط اتحادیه اروپا حاصل نگاه رو به توسعه اروپاییان است و صادرات 45 میلیارد دلاری در زمان تحریم،‌ مهمترین موفقیت ملت ایران در اجرای سیاست های اقتصاد مقاومتی است.

طبق اعلام نقره‌کار، با وجود داعش صادرات کالا به عراق از مرزهای مختلف قطع نشده اما صادرات در برخی از مرزها به دلیل ناامنی، کم شده‌ و مرزهایی که امنیت دارند، حجم صادرات بیشتری دارند. همچنین صادرات خودرو به عراق که به دلایلی کاهش یافته در حال بازگشت به شرایط قبلی است.

مشروح گفت‌وگوی ایسنا با دبیرکل اتاق بازرگانی ایران را در ادامه می‌خوانید:

- پس از امضای تفاهم‌نامه گسترش همکاری‌های تجاری بین ایران و روسیه و اعلام کالاهای غذایی مورد نیاز از طرف این کشور، وزارت جهاد کشاورزی فهرست کالاهای کشاورزی و غدایی که مازاد تولید داریم و می توانیم صادر کنیم را اعلام کرد. از طرف دیگر تجار ایرانی بیان کردند که می‌توانند کالاهایی که تولید داخلی نداریم را از طریق صادرات مجدد برای روسیه ترانزیت کنند. اما نکته مهم، وجود مشکلات حمل و نقل، روادید و مبادلات بانکی است که هنوز حل نشده. در حال حاضر در تجارت با روسیه در چه مرحله‌ای هستیم و پس از امضای تفاهم‌نامه میان دو کشور، چه اتفاقاتی افتاده است؟

رابطه ما با کشورهای همسایه به خصوص همسایگان حاشیه دریای خزر شامل روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان خوب است. روابط اقتصادی ما با این کشورها همیشه وجود داشته و در طول تاریخ کم و زیاد شده است اما برآیند این روابط تجاری، مثبت است. ایران 15 همسایه دارد که 12 تای آنها در بخش نفت و گاز فعالیت دارند. ما می‌توانیم به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی خدادی و شرایطی ژئواستراتژیک در زمینه های اقتصادی و بازرگانی، بازاری به وسعت منطقه داشته باشیم.

از زمان دولت یازدهم، ایران سرفصل جدیدی در روابط بین المللی پیدا کرده است. طبق نظر رییس جمهور همسایگان در اولویت قرار دارند. در شرایطی با ترکیه، عراق و افغانستان حجم روابط بالاتر رفته بود با بقیه هم همکاری های دو جانبه ما رو به پیشرفت بود. از زمانی که بحث تحریم سازمان ملل مطرح شد قضایا سخت‌تر شدند ولی ایران این تجربه را با موفقیت طی کرد. با وجود اینکه در شرایط اقتصادی ناخشنودی قرار داشتیم، نیازمندی‌های کشور را مثل کشوری با شرایط عادی برطرف کردیم. البته شرایط تحریم دوره آموزش مقاومت و ایستادگی برای دولت و مردم ما بود. شیوه های مختلف تحریم را به مرور آسان به سخت مورد آزمایش قرار دادیم و خودمان را با شرایطی که مشکل‌ترین آن‌ها شرایط بانکی و حمل و نقل است، تطبیق دادیم.

هیچ کشوری برای ما ال سی باز نمی‌کرد و این موضوع باعث شده بود که نتوانیم خریدمان را به راحتی انجام بدهیم. صادرات کالا برای ما دچار مشکل شده بود. برای کالاهایی که مصرف دوگانه داشتند با ما برخورد سیاسی کردند. تامین نیازمندی ها به طور مستقیم و غیر مستقیم از بازارهای دنیا باعث شد بفهمیم چگونه می شود کشوری که بالای 70 میلیون نفر جمعیت دارد را با شرایط سخت اداره کنیم و سرپا نگه داریم.

از طرف دیگر صادرات گردشگر زیارتی و سیاحتی ما به کشورهای دیگر، تعجب کشورهای دیگر را بر می انگیخت که کشوری که در تحریم و مشکلات سخت است، چگونه می تواند این حجم صادرات گردشگر را داشته باشد. پیام این گردشگران به کشورهای دیگر این بود که تحریم ما را از پا نینداخته است.

ایرانی که این مشکلات را دارد، بالاترین مدارج علمی دنیا را کسب کرد و در حال کسب کردن است. تحریم این زاویه را برای ما باز کرد که ارتقای سطح کارایی های کشور در جهت رفع نیازمندی های مردم صورت بگیرد. از جهت دیگر مردم خود را با شرایط سخت ارتقا دادند. در همین شرایط بهترین دستاوردها را داشتیم.

در این شرایط، روسیه که با تحریم مواجه شده، در جهت رفع مشکلاتش به همسایگانش پناه آورده است؛ یکی ار بهترین همسایگانش ما بودیم که سال ها مورد غضب همین افرادی بودیم که در حال حاضر روسیه را تحریم کردند.

همکاری ما با روسیه در ابعاد مختلف قبلا وجود داشته و موضوع جدیدی در این تفاهم نامه دیده نشده است. هیات‌هایی که از روسیه به ایران آمدند توسعه فعالیت‌هایی که در زمینه‌های صنعتی، خدماتی و در بخش نفت و گاز در گذشته بوده را مد نظر دارند و ما هم اعلام آمادگی کردیم.

هر دو کشور خواهان افزایش روابط اقتصادی هستند. حجم روابط نسبت به قبل چندین برابر شده است. ما با تمام همسایگانمان خود این روابط را داشته‌ایم، یکی از آن ها هم روسیه بود.

- مرور تاریخ نشان می‌دهد که روس‌ها نه تنها شریک تجاری خوبی نبودند بلکه در اکثر مواقع وقتی اعتمادی به روس‌ها صورت گرفته، جواب نامناسبی دریافت کرده‌ایم. از طرف دیگر اگر روابط غرب و روسیه به حالت مسالمت‌آمیز قبل برگردد، بازار به وجود آمده برای تجار ایرانی از بین می رود اما مشکلاتی برای برقراری ارتباط با این بازار وجود دارد که حمل و نقل یکی از مهم‌ترین آنهاست. در حال حاضر سامانه حمل و نقل نیاز به سرمایه‌گذاری دارد اما چون تضمینی برای ثبات بازار روسیه وجود ندارد، سرمایه‌گذاری در این بخش ریسک بزرگی برای بخش خصوصی است. چه راهکاری برای حل این قبیل مشکلات و به طور کلی ثبات در بازار روسیه برای تجار ایرانی وجود دارد؟

ضرب‌المثلی است که می‌گوید برای ترس از مرگ، نباید خودکشی کرد. امروز فرصتی برای توسعه روابط اقتصادی به وجود آمده است که نه تنها روسیه، بلکه برای تمام همسایگان ما حائز اهمیت است. دیدگاه ما توسعه زیرساخت‌های داخلی است. توسعه زیر ساخت‌ها باعث می شود همیشه بتوانیم بهره‌برداری کنیم و یک طرفه نیست.

من سال‌ها معاون وزارت نفت بودم. در وزارت نفت ما 9 شبکه خط لوله گاز ایجاد کردیم. سرچشمه اولیه این شبکه عسلویه بود. خط لوله نهم ما از عسلویه تا مرز بازرگان، به مرز ترکیه رسیده است . سالهاست از این خط لوله به ترکیه گاز می‌فروشیم.

خط لوله هفت از عسلویه تا مرز پاکستان است. خط لوله شش تا مرز عراق رفته است. همه این موارد سرمایه گذاری داخلی است که اگر نخواهیم به این کشورها گاز بفروشیم، استان‌هایی که سر راه قرار دارند، از این شبکه بهره‌مند می‌شوند. کارخانه‌های پتروشیمی از این خط لوله‌ ها غذا می‌گیرند. برای ایجاد این خط لوله سرمایه‌گذاری دولتی ولی پیمانکاران خصوصی کار را انجام دادند.

برای روسیه هم همین وضعیت است. ما بهترین تولیدکننده مواد لبنی در منطقه هستیم. محصولات کشاورزی و صیفی‌جات را می توانیم به بازار نیازمند روسیه بفرستیم. هر کشوری می‌توانست به جای روسیه باشد. نباید به دلیل گذشته و تاریخ ناخوشایند، بازار را از دست بدهیم اما سرمایه‌گذاری را به گونه ای انجام نمی‌دهیم که اگر روزی بازار از دست رفت، نتوانیم از زیرساخت‌ها استفاده کنیم.

ورود به بازار روسیه تازه شروع شده و در اول راه هستیم. به مرور زمان، راه چگونگی ماندگاری در این بازار را پیدا می کنیم. تحریم های روسیه از طرف غرب به این زودی ها تمام نمی شود. به همین علت می توانیم بازار میان مدتی را در نظر داشته باشیم.

نکته دیگری که باید در نظر داشت این است که روسیه بزرگترین ذخایر گاز و ایران دومین ذخایر گاز دنیا را در اختیار دارد؛ در حوزه منابع نفتی نیز ایران رتبه سوم و پس از کشورهای عربستان و عراق قرار گرفته است که با توجه به این مهم و تبدیل حجم ذخایر گازی به واحد بشکه، ایران در رتبه نخست منابع هیدروکربوری قرار می گیرد.

علاوه بر ضرورت استفاده از این موهبت، از موقعیت ژئوپلتیک ایران را نیز نمی توان به راحتی گذشت. کشوری که می تواند نفت و گاز کشورهای حوزه قفقاز را به بازارهای جهانی منتقل کند؛ بنابراین می‌توانیم همزمان با مذاکرات واردات گاز از ترکمنستان، با احداث خط لوله انتقال گاز از منطقه سرخس تا دریای عمان، نقش ژئوپلیتیک خود را پر رنگ تر کنیم.

همچنین می توان با توسعه عملیات سوآپ و احداث خطوط لوله از نکاء به سرخس و از آنجا به جنوب کشور، هاب انرژی منطقه شویم که حداقل سرمایه لازم برای انجام این کار سه میلیارد و 500 میلیون دلار برآورد می‌شود. با احداث خط لوله از سرخس به دریای عمان و جاسک می توانیم شبکه اصلی انتقال نفت و گاز از دریای خزر به بازارهای جهانی شویم که از این بابت شخصیتی متفاوت تری به ایران می دهد.

همکاری‌های منطقه‌ای با کشورهای حوزه قفقاز به ویژه روسیه باید پیش از گذشته در دستور کار قرار گیرد که خوشبختانه در آستانه این مهم قرار داریم.

بخش خصوصی در بحث خدمات فنی و مهندسی کارنامه خوبی دارد. در بحث فرآوده‌های نفت و گاز هم فعالیت خوب و رو به توسعه داشتیم. بازار خوبی در تمام کشورهای حاشیه دریای خزر در زمینه فرآورده‌هایی مثل گازوییل، بنزین و فرآورده‌های گازی مثل ال پی جی و سایر فرآورده های خوراک پتروشیمی است، داشته است.

البته گاهی هم با زیان های مقطعی مواجه بودند اما جمع جبری این منحنی مثبت بوده و اخیرا نیز تمام حرکت ها مثبت بوده است.

- پس از ورود داعش به عراق،‌ بخش زیادی از بازار عراق را از دست ادیم. در حال حاضر دقیقا تجارت با عراق در چه وضعیتی دارد؟ و چه کالاهایی به این کشور صادر می‌شود؟

ما از چندین مرز به عراق کالا می‌فرستادیم. هیچکدام قطع نشده اما بعضی از آن ها کم شده است. مرزهایی که امنیت دارند، حجم بالای صادرات دارند. به طور کلی در حجم روابط تغییری حاصل نشده و صادرات ما به عراق از مواد غذایی شروع شده است اما نیازهای بیشتر از مواد غذایی را هم تامین کردیم. می توان گفت اثرات گروه تروریستی داعش تاثیر زیادی در حجم روابط نداشته و فقط منطقه را ناامن کرده است.

- صادرات خودرو به عراق، یکی از پرمزیت‌ترین کالاهایی است که قبلا به عراق صادر می کردیم. اما به دلیل مشکلات وزارت صنعت، ایران و عراق و عدم مدیریت صادرات از طرف صادرکننده، حجم صادرات کم شده است. چه برنامه‌ای برای صادرات خودرو به عراق دارید؟

در صادرات خوردرو به برخی از کشورهای همسایه از جمله عراق دچار مشکل شدیم اما خبری که من دارم این است که در حال بازگشت به شرایط قبلی هستیم.

- یکی از ایراداتی که تجارت ما با عراق دارد، این است که صادرات دارو و تجهیزات پزشکی به عراق نداریم. عراق در جنگ داخلی است و هر جنگی، مجروح دارد و نیاز به دارو و تجهیزات درمانی ناگزیر است. در حال حاضر صادرات این کالاها می تواند منفعت زیادی برای ما داشته باشد اما وزارت بهداشت عراق، استانداردهای ما را قبول ندارد و تنها 11 داروی ایران می تواند وارد بازار عراق شود. چرا رایزنی برای افزایش سهم کالای ایرانی در این بازار با مقامات عراق انجام نمی‌شود؟

صنایع داروسازی ایران در منطقه جزو کشورهای پیشرفته است. البته در بخش تجهیزات پزشکی، ما هم بسیاری از این تجهیزات را وارد می کنیم. تجهیزات پزشکی در این منطقه از کشورهای توسعه یافته انجام می شود.

اما می توانیم برخی از نیازمندی های کشورهای همسایه و آسیای میانه را تامین کنیم. البته دسترسی عراق به بازارهای اروپایی و مشکلات پولی ما که نمی توانست با کالاهای کشورهای دیگر رقابت کند باعث شد آنها به سراغ کشورهای دیگر بروند. اما با تثبیت حاکمیت در عراق با این دولت جدید، بازار خوب عراق را دوباره به دست می آوریم.

در حال حاضر در سطح بالایی خدمات پزشکی به همسایگان می‌دهیم که از طرف بخش خصوصی انجام می شود. به زودی بازار بخش خصوصی را در کشور های همسایه و حتی کشورهای دورتر را آغاز می کنیم. در حال حاضر ما به کشور های آفریقایی دارو و مواد غذایی صادر می کنیم.

صنایع سنگین خیر. اما بخش هایی از صنایع نیمه سنگین را به کشورهای آمریکای لاتین و آفریقایی بردیم و سوددهی بالایی دارد. همچنین صادرات صنایع دارویی، نساجی، سیمان و گچ، مواد پتروشیمی و کودهای شیمیایی به همسایگان داریم. سالهاست که از صادرات کالاهای سنتی مثل خشکبار و فرش فاصله گرفتیم و محورهای صادرات عوض شده است.

توفیق امروز ما صادرات 45 میلیارد دلار است که توانسته ایم نیازمندی هایمان را در این تنگنای تحریم از صادرات به دست می آوریم.

ملت ایران قبل از این که مقام معظم رهبری سیاست اقتصاد مقاومتی را مطرح کنند، به آن عمل می‌کرد. در حال حاضر صادرات نفت کم شده و به جای آن محصولات و فرآورده های کالایی با ارزش افزوده بالا صادر می شود.

اگر دنیا قضاوت اقتصادی و علمی بر ما داشته باشد، با وجود این همه سختی و فشار خارجی، رشد چشمگیری داشتیم و می توانیم بگوییم برترین کشور دنیا هستیم. در مسابقات روبوکاپ و آی تی که در دنیا برگزار می شوند از ایران شرکت کننده و برنده دارد.

هنوز برای قضاوت راجع به تاثیر آن زود است اما قطعا تاثیر بالایی دارد آثار آن در سه - چهار ماه آینده دیده می شود. کشور ما از اتحادیه اروپا هم صادرات و هم واردات دارد و بالانس تراز تجاری ما با اتحادیه اروپا خیلی منفی نیست.

روزی که اتحادیه اروپا بانک مرکزی را از سیستم تحریم خارج کرد، با یک هیات بلند پایه از سوییس ملاقات داشتم. اروپاییان نگاه مثبتی به ایران دارند. هیات هایی از نروژ نیز با نگاه همکاری رو به توسعه وارد رایزنی‌های تجاری شده اند.

- سوال آخر راجع به صنف خودمان است. چرا در انتخابات نایب رییسی اتاق بازرگانی،‌ از حضور خبرنگاران هنگام رأی گیری ممانعت به عمل آمد؟ در انتخابات آینده اعضای اتاق بازرگانی هم قرار است این اتفاق بیفتد؟‌

اتاق بازرگانی، رسانه‌ها را یاور خود می داند و روابط خوبی با خبرنگاران دارد. اتفاق گذشته به دلیل نظر گروه های مختلف هیات نمایندگان به وجود آمد. اما این ماجرا در انتخابات اسفندماه تکرار نمی شود و خبرنگاران ‌در تمام مراحل اجازه حضور خواهند داشت.