دکتر مجید حاجی فرجی ، درباره روند غنی‌سازی شیر با ویتامین D که توسط انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور دنبال می‌شود با بیان اینکه بحث کمبود ویتامین D در کشور را سال‌هاست گزارش می‌کنیم، گفت: طی تحقیقات متفاوتی که در سطح کشور انجام شده و تحقیقاتی که در سال‌های اخیر در سطح تهران و در مدارس در کودکان دبستانی انجام دادیم به این نتیجه رسیدیم که در کشور با کمبود ویتامین D مواجه هستیم.
وی ادامه داد: دلیل کمبود ویتامین D در کشور کافی نبودن میزان این ویتامین در غذاها و نبود ماده غذایی مغذی از ویتامین Dاست. قاعدتا درصد تابش آفتاب به سطح پوست در بدن سنتز شده و اثرات آن جذب کلسیم در بدن است. مشکلاتی مانند کاهش رشد و مشکلات استخوانی در کودکان و نرمی یا پوکی استخوان در بزرگسلان بسیار مرتبط با این قضیه است. از طرفی نیز دریافت کلسیم در کشور علیرغم 20 سال پیگیری، هنوز در سبد غذایی افراد بسیار کم و چیزی حدود یک سوم و گاهی در دوره‌های متفاوت دریافت کلسیم در مردم تا نزدیک یک دوم به صورت روزانه است. این کاهش دریافت کلسیم می‌تواند عوارض بسیاری داشته باشد. از طرفی اگر شیوع عامل جذب کلسیم یعنی خود ویتامین D نیزکمبود داشته باشد با مشکلات عدیده‌ای روبرو خواهیم بود.
وی با تاکید بر اینکه کمبود ویتامین D تنها مباحث استخوانی، پوکی استخوان، نرمی استخوان و عدم رشد را شامل نمی‌شود، اظهار کرد: یکی دیگر از دلایل اهمیت ویتامین D این است که امروزه ثابت شده کمبود ویتامین D در بسیاری از بیماری‌های غیرواگیر و خود ایمنی مانند دیابت و ام . اس نقش داشته که نشان دهنده این است که افراد مبتلا به کمبود ویتامین D نسبت به افرادی که به میزان کافی از این ویتامین برخوردارند، بیشتر در معرض خطراین بیماری‌های خود ایمنی هستند.
حاجی فرجی درمورد فعالیت انستیتو تحقیقات و صنایع غذایی کشور در مورد اصلاح وضعیت کمبود ویتامین D در کشور گفت: کاری که انستیتو بعد از آگاهی از کمبود این ویتامین انجام داد و اولین کاری که به عنوان متخصصان و سیاستگذاران تغذیه به ذهن ما رسید، غنی سازی مواد غذایی پرمصرف با این ویتامین بود. به همین دلیل از آنجا که شیر به عنوان یک ماده خوب حاوی کلسیم و ویتامین D مطرح است در سال 86 تحقیقی در مورد میزان ویتامین D در شیر میان کودکان سطح کشور انجام داده و در کنار آن با غنی سازی شیر و برخی اقلام ساپلیمنت‌ها، مکمل‌ها و یک گروه آبمیوه با ویتامین D این را در یک فرجه سه ماهه مورد مداخله قرار دادیم تا ببینیم کدام یک می‌تواند اثر بیشتری داشته باشد. این کار به خوبی انجام شد و نتایج آن در چند مقاله بین‌المللی چاپ، به سیاست گذاران وزارت بهداشت و دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت نیز گزارش وعاملی برای تحریک کار بیشتر شد.
وی با تاکید بر اهمیت ویژه کودکان و نوجوانان در این تحقیق ادامه داد: در جلسات متعدد مدام این بحث را داشتیم، اما زمانی که بحث غنی‌سازی شیر با ویتامین D را مطرح کردیم با خلاء‌های موجود در توزیع شیر یارانه‌ای در مدارس مواجه شدیم. حتی برخی اوقات در سال‌های اخیر شاهد کم یا حتی قطع شدن توزیع شیر در مدارس بودیم و این در حالی بود که طبعا غنی‌سازی شیر نیز بار مضاعفی را بر دوش آموزش و پرورش و دولت تحمیل می‌کرد. نهایتا موفق به انجام این کار نشدیم.
رییس انستیتو تحقیقات و صنایع غذایی کشور در همین مورد افزود: به دلیل عدم تناسب حدود و صغور آیین نامه بین‌المللی با کمبودهای موجود در کشور، کمیته‌هایی برای بازنگری این آیین نامه در سازمان غذا و دارو تشکیل شد و در مجموع این اقدامات امکان ورود به فاز اجرایی این کار را فراهم کرد.
حاجی فرجی در پاسخ به اینکه غنی‌سازی شیر با ویتامین D در چه مرحله‌ایست؟ گفت: بحث شیر هنوز ادامه دارد و غنی سازی شیر هنوز جزو نکاتی است که ما پیشنهاد آن را به وزارتخانه و سازمان غذا و دارو داده‌ایم و باید مورد تصویب قرار گیرد. اما از آنجایی که در صورت تصویب آن، وزارت بهداشت و آموزش و پرورش باید بار مالی و اجرایی آن را در مدارس متحمل شود و چون اولین گروه هدف ما مدارس هستند، باید منتظر برطرف شدن موانع و نیازها برای به اجرا درآمدن این کار باشیم.
وی با بیان اینکه حدود شش تا هفت سال است که در سراسر کشور نان با اسید فولیک و آهن غنی می‌شود و علیرغم مشکلاتی که داشته اثر بخشی خوبی نیز داشته است افزود: انستیتو در کنار کار غنی‌سازی شیر جایگزین دیگری به نام نان را که در بین مردم پرمصرف است، انتخاب کرده تا آن را با ویتامین D غنی‌سازی کنیم. از آنجایی که در کشورهای دیگر نیز این کار انجام شده و توانستند آرد و نان را با ویتامین D غنی‌سازی کنند ما این کار پیشنهاد دادیم و در حال حاضر این پیشنهاد روی میز سازمان غذا و دارو است. حمایت‌های لازم از آن را انجام داده تا بتوانیم این کار را به صورت آزمایشی در چند نقطه از کشور اجرایی کنیم. در واقع از مرحله فرمولاسیون تا طبخ و توزیع را بر عهده بگیریم و نتیجه آن را به سیاستگذاران وزارت بهداشت و شورای سلامت امنیت غذایی ارایه دهیم.
حاجی فرجی همچنین گفت: غنی‌سازی آرد و نان با ویتامین D در دستور کار است و در صورت مصوب شدن این برنامه کار تحقیقی آن را از ابتدای زمستان امسال آغاز می‌کنیم. این موضوع در حال بررسی و تصویب سازمان غذا و دارو و مسئولین وزارت بهداشت است. اگر بودجه آن تامین و مصوب شود، از آنجایی که بهترین فصل برای بررسی زمستان است، ناچاریم این کار را در ابتدای زمستان آغاز، تا پایان سال کار اجرای آن را تمام کرده و گزارش‌های آن را به مسئولین ارایه دهیم تا بتوانند سیاستگذاری‌های لازم را با فراهم شدن امکانات اعتباری آن از سوی دولت انجام دهند.
کیفیت پایین شیرهای توزیعی در مدارس
رییس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور در ادامه در مورد کیفیت شیر توزیعی در مدارس تصریح کرد: در این زمینه در سال 86 تحقیقی داشتیم که ضمن انجام غنی‌سازی با ویتامین D و کلسیم برای شیر مدارس به صورت تصادفی کنترل کردیم تا ببینیم آیا کیفیت و ارزش غذایی شیر مدارس کامل است یا خیر؟ در دو، سه نوبت تست و آنالیز انجام شده در شیرهایی که به دست ما رسید و به صورت تصادفی انتخاب شده بودند، متوجه شدیم که این دسته از شیرها ارزش غذایی کافی نسبت به سایر شیرهایی که تولید می‌شوند، نداشته اند. این موضوع را به آموزش و پرورش و وزارت بهداشت گزارش کردیم.
وی افزود: کارخانجات تولید و توزیع کننده شیر در یک مناقصه و توسط وزارت آموزش و پرورش انتخاب می‌شوند، لذا با این شیوه و با توجه به اعتباری که داشته این کار را انجام می‌داده و طبعا باید یک نظارت و کنترلی باشد تا بتوانیم بگوییم صد در صد آن با ارزش غذایی شیری که در سطح جامعه به فروش می‌رسد، انجام می‌شود. البته شاید این موضوع به این دلیل بود که در مجموعه‌ای که ما از آن تصادفی نمونه برداشتیم، کنترل کافی وجود نداشته ما نیز توصیه‌های لازم را انجام دادیم.
وی ادامه داد: اما در بحث غنی‌سازی جدیدمان یکی از توصیه‌هایمان به معاونت سلامت آموزش و پرورش آن بود که سازمان‌ها و آزمایشگاه‌های مرجع، کنترل و نظارت دوره‌ای محصول کارخانجاتی را که به صورت یارانه‌ای شیر مدارس را تولید می‌کنند برعهده داشته باشند تا مطمئن باشیم هم ارزش غذایی مناسب برای این میان وعده وجود دارد و هم از لحاظ ویتامین D و کلسیم مغذی است.
آیا کلسیم شیرهای پرچرب بیشتر است؟
حاجی فرجی همچنین دز مورد شایعات اخیر مبنی بر وجود کلسیم بیشتر در شیرهای پرچرب گفت: این موضوع را تایید نمی‌کنم و کاملا باور غلطی است. پرچرب بودن شیر در میزان کلسیم هیچ دخالتی ندارد. ا تفاقا توصیه آن است که شیرهای کم چرب جذب بهتری از کلسیم دارند.
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر آنکه آیا مباحث مربوط به وجود پالم در شیر در میزان مصرف این ماده موثر بوده؟ گفت: از آنجا که بسیاری از اوقات افراد به دلیل طعم شیر و ذائقه‌شان شیرهای پرچرب را مصرف می‌کردند، زمانیکه نگرانی وجود پالم در شیر مطرح شد هم تولید و هم تقاضای شیر پایین آمد چراکه مردم نگران شدند. البته این اتفاق یک روی مثبت نیز داشت و آن هم این است که مردم واقف شدند از لبنیات پرچرب استفاده نکنند و این چیزی بود که سال‌ها دنبال آن بودیم. البته نمی‌خواستیم از این طریق استفاه کنیم.
حاجی فرجی افزود: اما خوشبختانه این موضوع جا افتاد و بعد از دوره‌ای که این تنش‌ها با قول‌های مسئولین وزارت بهداشت و گزارش‌هایی که دادند پایین آمد، دوباره تولید و توزیع شیر بالا رفت، اما این در حالی بود که اینبار الگوی مصرف مردم تغییر کرد. البته نه در قالب یک تحقیق علمی کامل بلکه گزارشات موجود نشان می‌دهد که الگوی سبد مصرفی مردم از لحاظ لبنیات از پرچرب به کم چرب گسیل شد و این پاسخ بسیار خوبی از سوی مردم بود.
ایسنا