میزان آلودگی برنج اعلام شد/ گندم بیشترین مصرف‌کننده سم و انار کمترین

محمدعلی باغستانی میبدی با حضور در خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفت: میزان مصرف سم در تولید محصولات کشاورزی طی 20 سال اخیر یک سوم کاهش یافته و از 30 هزار تن در سال به 21 هزار تن رسیده است و همه سموم مصرفی تایید شده در سایت سازمان حفظ نباتات موجود است.

وی که پیش از این نیز به عنوان محقق گیاه پزشکی فعالیت می‌کرد و عضو هیات علمی موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور است، میزان آلودگی برنج را از نظر بالا یودن میزان باقی مانده سموم، نیترات و فلزات سنگین را بر اساس گزارش وزارت بهداشت حدود 2.7 درصد اعلام و اظهار کرد: براساس قانون وظیفه پایش و ارزیابی باقی‌مانده‌های شیمیایی در محصولات کشاورزی برعهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است و اگر محصول آلوده‌ای مورد شناسایی قرار گیرد، این وزارتخانه است که نباید اجازه عرضه آن را در بازار بدهد.

رییس سازمان حفظ نباتات کشور تصریح کرد: اگر محصول کشاورزی به دلیل بالا‌ بودن باقی‌مانده‌های سموم و کودهای شیمیایی امحاء شد و از بین رفت باید بیمه تضمین کیفیت تولید و خسارت کشاورز از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی پرداخت شود اما تاکنون این قانون از سوی وزارت بهداشت اجرایی نشده و این وزارتخانه هنوز آیین‌نامه اجرای آن را تهیه نکرده است.

وی ضمن بیان اینکه وزرات بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مسئول برخورد با محصولات کشاورزی آلوده است، اظهارکرد: به دلیل مسائل ناشی از تحریم‌های غرب 90 درصد سموم وارد شده به کشور به صورت سموم آماده مصرف یا ماده تکنیکال سم از مبدا هند و چین تامین می‌شود که البته از نظر سلامت و کیفیت همه سموم وارداتی به کشور در هیات نظارت بر سموم با عضویت همه دستگاه‌های متولی مورد تایید قرار می‌گیرد.

باغستانی گفت: امسال شعار سازمان ملل غذای سالم از مزرعه تا سفره است که لازمه غذای سالم سموم، کودها و عناصر سنگین و مسائل پس از برداشت محصولات کشاورزی است که می‌تواند روی سلامت این محصولات تاثیر بگذارد.

رییس سازمان حفظ نباتات کشور افزود: کود و عناصر سنگین در حوزه موسسه تحقیقات خاک و آب و معاونت زراعت و باغبانی وزارت جهاد کشاورزی است اما سم به سازمان حفظ نباتات برمی‌گردد.

باغستانی خاطرنشان کرد: گذشتگان ما در زمینه‌ سم قوانین محکم و خوبی را به عنوان قانون حفظ نباتات کشور پیش‌بینی کرده‌اند که در سال 1346 مصوب شد، چراکه در این قانون تاکید شده هیاتی به نام هیات نظارت بر سموم باید تشکیل شود و اگر قرار باشد سمی به کشور وارد شود تنها وزارت جهاد کشاورزی در نظارت آن نقش ندارد بلکه سازمان حفظ نباتات به عنوان نماینده این وزارتخانه در زمینه کنترل آفت یکی از اعضای هیات نظارت بر سموم است.

رییس سازمان حفظ نباتات در ایسنا

سم چگونه به کشور وارد می‌شود؟

وی ادامه داد: در حال حاضر هیات نظارت بر سموم در کشور فعال بوده و سازمان استاندارد، وزارت بهداشت، سازمان حفاظت از محیط زیست، پزشکی قانونی و دیگر دستگاه‌های ذیربط در این هیات عضویت دارند و هر سمی که وارد کشور می شود، ابتدا این اعضاء باید به‌طور قاطع آن را تایید کنند و حتی اگر یک نفر به عنوان نماینده دستگاهی آن را از یک منظر رد کند واردات آن منتفی خواهد شد. یعنی اگر یک رای درباره سمی منفی باشد همان یک رای، آراء بقیه را وتو خواهد کرد و در اینجا اکثریت معنا نخواهد داشت، چرا که سلامت جامعه، حفاظت از محیط زیست و غیره از جمله مسائل مهم در زمینه‌ی انتخاب سموم برای وارد‌ شدن به کشور است.

رییس سازمان حفظ نباتات کشور اعلام کرد: تاکنون 310 قلم سم مجاز به کشور وارد شده که لیست آن روی سایت سازمان حفظ نباتات وجود دارد و موارد استفاده هر یک از آن‌ها برای مبارزه با آفات مختلف نیز ذکر شده است. در واقع این سازمان و دستگاه‌های متولی ناظر نه تنها در ثبت سموم بلکه در اجرای برنامه‌های مدیریت آفات در کشور نیز نقش دارند، چرا که شورایی به نام حفظ نباتات وجود دارد که آنها دراین شورا عضویت دارند و برنامه‌های کاری سازمان حفظ نباتات در زمینه مدیریت و مبارزه با آفات باید به تصویب این شورا برسد. در این شورا نماینده وزارت بهداشت، نماینده وزارت کشور، نماینده وزارت اقتصاد، رییس سازمان حفظ نباتات و غیره عضو این شورا بوده و وزیر جهاد کشاورزی نیز رییس شورای حفظ نباتات کشور است.

باغستانی گفت: سالانه حدود 16 میلیون هکتار مبارزه شیمیایی در اراضی باغی و زراعی انجام می‌شود اما ممکن است این تصور ایجاد شود که مبارزه شیمیایی در سطح 16 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی به معنی مبارزه شیمیایی در همه عرصه های 16 میلیون هکتاری کشاورزی کشور است، که البته این تصور درستی نیست. چرا که استفاده از سموم مختلف برای یک نوع آفت‌ در جمع‌بندی اینگونه محاسبه می‌شود. به عنوان مثال امسال قرار بود که مبارزه شیمیایی با علف‌های هرز در سطح حدود چهار میلیون هکتار از اراضی انجام شود که تاکنون در سطح بیش از 3 میلیون و 300 هزار هکتار از اراضی کشاورزی انجام شده و در همین سطح مورد نظر مبارزه با آفت سن نیز انجام شده است که این دو عدد با هم جمع می‌شوند.

مصرف سم در ایران نصف جهان

وی با بیان اینکه هر سمی که می‌خواهد به صورت رسمی وارد شود، مجوز آن را سازمان حفظ نباتات صادر می‌کند، اظهارکرد: 21 تا 22 هزار تن سم آماده مصرف در سال‌های گذشته وارد شده است که البته میزان ماده موثر سم مهم‌تر از آن‌ است، چرا میزان ماده موثر سم حدود 35 تا 40 درصد است و اگر بخواهیم این میزان را در کل سم آماده مصرف در کشور محاسبه کنیم به عددی حدود هشت هزار تن می‌رسیم که اگر این عدد را تقسیم بر 16 میلیون هکتار سطح زیر کشت اراضی کشاورزی کنیم میزان مصرف ماده موثر سم در هر هکتار به حدود 562 گرم می‌رسد که این میزان نصف یک کیلوگرم ماده موثر مصرفی سم در جهان است.

رییس سازمان حفظ نباتات کشور تصریح کرد: بعضا گفته می‌شود سموم غیرمجاز مصرفی در کشور بسیار زیاد است اما سوال اینجاست که واقعا چند سم غیر از آن‌هایی که در لیست سازمان حفظ نباتات وجود دارد در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد؟ براساس آمار موجود کمتر از پنج درصد از سموم مصرفی در کشور غیرمجاز بوده و قاچاق می‌شود، البته به‌طور معمول ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز اگر محموله‌ قاچاقی پیدا کند، سازمان حفاظت نباتات به عنوان متولی آن را امحا کرده و از بین می‌برد.

باغستانی افزود: سوال دیگری که ایجاد می‌شود کیفیت سموم مصرفی در کشور است که باید گفت 90 درصد سموم وارد شده به کشور به صورت سموم آماده مصرف یا ماده تکنیکال از مبدا هند و چین و مابقی نیز از کشور‌های اروپایی تامین می‌شود البته در این زمینه تحریم‌ها اثر‌گذار بوده است چرا که کشور‌های اروپایی دیگر به ایران سم نمی‌دهند. به عنوان مثال یک شرکت معتبر تولید ‌کننده سم در آمریکا و اروپا علی‌رغم این‌که بهترین تولید‌کننده سم در جهان به شمار می‌رود ایران را در لیست سیاه خود قرار داده و بنابراین نمی‌توان از آن‌ها سم خریداری کرد، حتی یکی از شرکت‌های معتبر هندی هم تا چندی پیش ایران را تحریم کرده بود و به ایران سم نمی‌داد که البته مجددا این ارتباط برقرار شد.

وی ادامه داد: بسیاری از شرکت‌های معتبر دنیا امروزه ماده تکنیکال تولید سم خود را از هند و چین تامین می‌کنند بنابراین نمی‌توان گفت همه سموم تولید شده در هند و چین بی‌کیفیت هستند و اگر باز هم کسانی معتقدند کیفیت سموم مصرفی در کشور پایین است به صورت دقیق به سازمان حفظ نباتات اطلاع‌رسانی کنند تا با آن‌ها برخورد شود، چرا که این سازمان به صورت هفتگی و ماهانه با یکی دو مورد تخلفات صورت گرفته در این زمینه برخورد می‌کند و خطوط بسیاری تاکنون جریمه یا تعطیل شدند.

رییس سازمان حفظ نباتات کشور اعلام کرد: براساس استاندارد بین‌المللی تایید سموم برای واردات و مصرف در هر کشوری 14 معیار و شاخص را باید داشته باشد و سازمان حفظ نباتات کشور نیز از طریق آزمایشگاه‌های مرجع و همکار خود این 14 آیتم را بررسی می‌کند.

به گفته باغستانی آزمایشگاه‌های مرجع سازمان حفظ نباتات عمدتا به شکایت واصله اختصاص دارد و اگر شکایتی در مورد سمی به سازمان برسد در این آزمایشگاه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. میزان شکایات در هر سال به بیش از 500 تا 1000 مورد می‌رسد البته در بسیاری از موارد شکایات صورت گرفته درست نبوده و عدم اثرگذاری سموم مصرفی از سوی کشاورزان به دلیل بد مصرفی یا شرایط اقلیمی خاص است. به عنوان مثال در دشت مغان هنگامی که باغداران از سم مورد تایید و مجاز استفاده کرده‌اند از اثر‌گذاری آن رضایت نداشتند که پس از سم‌پاشی باران شدیدی در آن منطقه آمد و باعث شد که اثر‌گذاری خود را روی محصول نداشته باشد.

وی خاطرنشان کرد: پارسال مبارزه با سن گندم در دو میلیون هکتار از اراضی کشور انجام شد و بررسی‌ها نشان داد که متوسط میزان سن‌زدگی مزارع در سال گذشته 0.6 درصد بود. میزان سن‌زدگی مزارع نشان از کیفیت سموم مصرفی است و از سوی دیگر نیز مزارع کشور نیز از نظر عاری بودن علف هرز بسیار تمیز و بدون مشکل است که نشان از بالا‌بودن کیفیت علف‌کش‌های در موجود در کشور است. البته ممکن است به صورت لکه‌ای آفتی در مزرعه‌ای وجود داشته باشد.

رییس سازمان حفظ نباتات کشور با بیان اینکه سمومی که در کشور استفاده می‌شوند تاییدیه وزارت بهداشت درمان و آموززش پزشکی را دارد و در هیات نظارت بر سموم ثبت شده است، گفت: سازمان حفظ نباتات در این زمینه بسیار بهتر از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی عمل کرد چرا که به عنوان مثال سم "سوین" به عنوان یک حشره‌کش در هیات نظارت سموم به تایید نرسید و علی‌رغم فشار کشاورزان برای صدور مجوز استفاده از آن، این سم را حذف کردیم در حالی که در وزارت بهداشت همچنان این سم مورد تایید بوده و به عنوان سموم خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرد و البته همین عامل سبب شده تا واردات این سم به کشور صورت گرفته و بعضا در مزارع کشاورزی کشور نیز مورد استفاده قرار گیرد و جالب‌تر این‌که مسوولان وزارت کشاورزی را مسوول استفاده غیرمجاز از این سم می‌دانند.

کاهش یک سومی مصرف سم طی 20 سال اخیر

رییس سازمان حفظ نباتات در ایسنا

باغستانی افزود: در دهه 70 بیش از 30 هزار تن سم برای تولیدات کشاورزی به مراتب کمتر از امروز استفاده می‌شد اما امروز علی‌رغم افزایش سطح زیرکشت و تولید محصولات کشاورزی میزان مصرف سم به حدود 21 هزار تن در سال رسیده است که مسلما تحت تاثیر پیش‌آگاهی، ترویج و اطلاع‌رسانی ناظران سازمان حفظ نباتات بوده است. چرا که در زمینه آموزش علاوه بر نیروهای در اختیار سازمان حفظ نباتات بالغ بر 4500 نفر کارشناس شبکه‌های مراقبتی و بیش از 1100 کلینیک با یک تا چند کارشناس در کشور فعال هستند.

وی اظهارکرد: در گذشته یک نوع سم در ذرت استفاده می‌شد که به حدود هفت لیتر در هکتار می‌رسید و متوسط ماده موثره آن 70 درصد بود در حالی که امروز سمی جایگزین آن شده که متوسط ماده موثره آن دو درصد است و 1.5 لیتر برای هر هکتار ذرت استفاده می‌شود یا برای مبارزه شیمیایی با آفت کرم ساقه‌خوار برنج که دغدغه‌های زیادی وجود دارد براساس بی‌توجهی‌های بسیار در سال 1352 به کشور وارد شد نیز همین اتفاق افتاد.

رییس سازمان حفظ نباتات کشور ادامه داد: زمانی برای مقابله با کرم ساقه‌خوار برنج از 1.5 تا 2 لیتر سم "دیازینون" 60 درصد در هر هکتار توصیه می‌شد که برای دو تا سه نسل از آفت در شالیزارها استفاده می‌شد، در آن زمان علی‌رغم استفاده از این سم قوی حدود 500 هزار هکتار از شالیزارهای کشور سم‌پاشی قرار می‌شدند، اما در ادامه هرچه جلوتر آمدیم سم موثر‌تر و با ماده موثره کمتر به کشور وارد شد به گونه‌ای که در دهه 80 سمی جایگزین این سموم شد که تنها 0.2 درصد ماده موثره در هر کیلوگرم وجود دارد که البته یکبار سم‌پاشی در طول هر فصل حذف می‌شود و این یعنی با استفاده از این سم جدید در طول یک فصل زراعی برای برنج دوبار از سم‌پاشی در شالیزارهای کشور استفاده می‌شود و همین موضوع سبب شد تا میزان مصرف این ماده در برنج از حدود یک کیلوگرم درهکتار به 40 گرم در هر هکتار برسد و میزان مصرف سم در شالیزارها را به حدود 170 هزار هکتار رساند.

میزان آلودگی برنج اعلام شد

به گفته باغستانی برهمین اساس در آخرین گزارش وزارت بهداشت در آموزش پزشکی کشور میزان باقی‌مانده سموم، نیترات و فلزات سنگین در برنج تولید شده در کشور به 2.7 درصد رسیده است که البته این عدد جمع سه باقی‌مانده مذکور در برنج تولید داخل است.

وی تصریح کرد: گرچه حساسیت نشان دادن وزارت بهداشت، درمان و آموزش کشور در پایش سلامت قابل تقدیر است اما این انتقاد وارد است که چرا برای پایش برنج، این محصول را به صورت خشک از بسته‌بندی‌های برنج خارج و آزمایش کرده است در حالی که مصرف برنج به صورت خشک نبوده و چندین‌بار قبل از پختن شسته می‌شود بنابراین میزان بقایای سم باید در برنج پخته شده محاسبه و ارزیابی شود.

کدام محصول کشاوزری کمترین و بیشترین مصرف‌کننده سم است؟

رییس سازمان حفظ نباتات کشور درباره میزان مصرف سموم شیمیایی در محصولات کشاورزی گفت: بیشترین محصولی که برای مبارزه با آفات آن سم‌پاشی می‌شود، گندم است و سازمان حفظ نباتات بسیار به این محصول استراتژیک تاکید تاکید دارد و برنج پس از گندم در ردیف بیشترین مصرف‌کننده‌های سم ااست اما به عنوان مثال در انار اصلا سم‌پاشی وجود ندارد و محصولاتی مانند انجیر، گردو و سیب در مناطق کوهستانی سم‌پاشی نمی‌شوند به عنوان مثال در برخی مناطق ارومیه که محصول ارگانیک تولید می‌شود نتوانسته‌ایم این محصولات را آنطور که باید به بازار معرفی کنیم و به عنوان مثال در میوه‌ها، مرکبات و به ویژه مرکبات تولید شده در جنوب کشور بسیار کمتر از دیگر میوه‌ها سم‌پاشی می‌شوند.

خیار با سه درصد آلودگی پرمخاطره‌ترین محصول کشاورزی

باغستانی اظهارکرد: میزان بقایای سموم در محصولات کشاورزی دغدغه‌ای به حق است که در گزارش اخیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور پرمخاطره‌ترین محصول از این نظر خیار بوده که 97 درصد آن سالم بوده و تنها سه درصد از تولید این محصول دارای باقی‌مانده‌های بالاتر از حد استاندارد است. البته سه درصد از تولید خیار در کشور که دارای باقی‌مانده‌های بالاست جزو تخلفات تولید‌کنندگان این محصول به‌شمار می‌رود و باید با آن‌ها برخورد قانونی صورت گیرد.

وزرات بهداشت مسئول برخورد با محصولات کشاورزی آلوده است

وی افزود: براساس قانون وظیفه پایش و ارزیابی باقی‌مانده‌های شیمیایی در محصولات کشاورزی برعهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است که البته در قانون حفظ نباتات کشور نیز آمده است که "بهداری‌های هر منطقه موظفند میوه‌جات، صیفی‌جات‌، تره‌بار و سایر مواد خوراکی سم‌پاشی‌ شده را قبل از عرضه به بازار معاینه کنند و در صورت موجود بودن بقایای سم موضوع را به شهرداری یا سایر دستگاه‌های مربوطه اعلام و از فروش آن جلوگیری کنند."

رییس سازمان حفظ نباتات کشور عنوان کرد:‌ با طرح ارتقاء سلامتی که وزارت بهداشت در دستور کار خود قرار داده، بهتر است بخشی از اعتبار در این زمینه را به سمت تجهیز آزمایشگاه‌های پایش و ارزیابی محصولات سوق دهند البته در حال حاضر زیرساخت های پایش سم که وظیفه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است در کشور به وجود آمده و باید به گونه‌ای باشد که وزارت بهداشت محصولات کشاورزی را قبل از عرضه به بازار مصرف و در هنگام ورود به میادین مرکزی، پایش کند و در صورت بالا‌بودن باقی‌مانده‌های شیمیایی، به شهرداری اعلام کند تا این محصولات امحاء شوند و به دست مصرف‌کنندگان نرسد. این اقدام باعث می‌شود کشاورزاز مصرف بیش از حد سموم در تولیداتش مطلع شود و بتواند زمینه ارتقاء سلامت محصولات کشاورزی را فراهم کند. اما اگر محصول کشاورزی که میزان باقی‌مانده‌های سم و کود در آن بالاست به دست مصرف‌کننده رسید مقصر آن وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.

باغستانی اضافه کرد: اگر محصول کشاورزی به دلیل بالا‌بودن باقی‌مانده‌های سموم و کودهای شیمیایی امحاء شد و از بین رفت باید بیمه تضمین کیفیت تولید و خسارت کشاورز از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی پرداخت شود اما تاکنون این قانون از سوی وزارت بهداشت اجرایی نشده و این وزارتخانه هنوز آیین‌نامه اجرای آن را تهیه نکرده است چرا که این وظیفه در قانون برنامه پنجم (سال 1390) به وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی محول شد و تا کنون که در سال آخر قانون برنامه پنجم قرار داریم هنوز این آیین‌نامه نوشته نشده است.

وی تاکید کرد: یارانه بخش سلامت به صورت کامل به وزارت بهداشت پرداخت می شود اما اگر بخواهیم در کشور به سمتی حرکت کنیم که محصول سالمی تولید و به جامعه عرضه شود باید نقش سازمان حفظ نباتات در تضمین سلامت این محصولات دیده شود و سهمی از یارانه سلامت برای پیشبرد اهداف سازمان در این زمینه پرداخت شود.

گفت‌وگو از خبرنگار ایسنا: روح‌الله رضایی مقدم