محمد قبله دبیر این انجمن، سابقه مدیریتی طولانی در سمت‌هایی همچون
معاون کالاهای مصرفی سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، عضو کارگروه
تنظیم بازار، معاون محصولات کشاورزی به خدمات عمومی سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان
و تولیدکنندگان، مدیر کل دفتر نظارت بر محصولات کشاورزی و غذایی سازمان حمایت،
مدیر کل نظارت بر موادغذایی سازمان بازرسی و نظارت وزارت بازرگانی و همچنین
مدیرعامل و عضو هیات‌مدیره شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی خلیج‌فارس داشته است.
انتظار می‌رود این تجربه ی وی به عنوان دبیر انجمن صنفی صنایع روغن‌نباتی منشاء
اثرات جدی در این زمینه داشته باشد. فودنا در این گفت‌وگو به بررسی وضعیت فعلی
صنعت روغن‌نباتی ایران و شرایط جدید بازار می‌پردازد:
فودنا: اجازه
دهید بحث را با موضوع کنترل تولید و تامین کالا به میزان مورد نیاز و مدیریت
استراتژیک بازار روغن شروع کنیم، تازه‌ترین روندهای موجود در این زمینه شامل چه
مباحثی است ؟
محمد قبله، دبیر انجمن: اصولا، یکی از مباحث مهم تنظیم بازار، تامین کالا
به اندازه کفایت است. هرگونه کمبود در بازار یا «بیش بود» آن می‌تواند نظام عرضه و
تقاضای کشور را مختل کند و در هردوصورت، بخشی از زنجیره تامین دچار بحران خواهد
شد. به همین منظور پس از واگذاری مسئولیت تنظیم بازار، هدف انجمن تولید معادل سال
گذشته بود، تا کشور از لحاظ تامین کالا با مشکل روبه‌رو نشود. در سال 93 میزان
تولید دقیقا برابر با سال 92 بود و از نظر تولید، کل تقاضای جامعه تامین شد. لیکن
آنچه که قابل بررسی است جابه‌جایی سهم تولید شرکت‌های تولید‌کننده در بازار است به‌طوری‌که
واحدهای کوچک‌تر به نسبت قابل ملاحظه‌ای بازار خود را از دست دادند و شرکت‌های
بزرگ‌تر و جدید جایگزین آن شدند.
فودنا: مساله
خروج شرکت بازرگانی دولتی در رقابت با تجار و تولید‌کننده و بازگشت به جایگاه اصلی
خود، موضوع بعدی است که دوست داریم، نظرتان را در این‌باره بدانیم ؟
محمد قبله، دبیر انجمن: در شش ماهه ابتدای سال 92 شرکت بازرگانی دولتی
ایران اقدام به فروش 232 هزار تن روغن کرد. این حجم روغن عرضه شده با توجه به
تولید در همان مقطع، نشان از وابستگی تولید کشور به منابع شرکت دولتی تا سقف 33
درصد از تولید است. در آن زمان حضور قوی و پررنگ شرکت بازرگانی دولتی، شرکت مذکور
را از یک شرکت لجستیک به یک شرکت تجاری تبدیل کرد. به‌طوری‌که بر اساس ناتوانی در
رقابت با آن، توسط بخش خصوصی، سرمایه بخش خصوصی کمتر به‌کار گرفته شد و می‌توان گفت
در مقطع مذکور عملا دولت با سرمایه خود و با تحمل هزینه‌های فراوان، تولید‌کننده
روغن در کشور بود.
فودنا: به
نظر می‌رسد درگیرکردن سرمایه بخش خصوصی و کاهش هزینه دولت در عملیات خرید کالا یک
راهبرد اصولی در تنظیم مناسبات بازار و صنعت روغن کشور است که به نفع همه طرف‌های
مرتبط است، در این‌باره چه اقدامات و اطلاعاتی قابل ذکر است؟محمد قبله، دبیر انجمن: اطلاعات موجود نشان می‌دهد در سال 92 از کل واردات
روغن خام، سهم دولت 38 درصد بوده است. واردات روغن یا هر کالای دیگر توسط شرکت‌های
دولتی یعنی استفاده از منابع ارزی و ریالی دولت توام با تحمل هزینه‌های سنگین است.
در حال حاضر شرکت‌های دولتی همچون بازرگانی دولتی ایران، شرکت پشتیبانی امور دام،
تعاون روستایی و... همگی به‌دلیل فراموش کردن وظیفه اصلی و ورود به تجارت بدهی‌های
سنگین را متحمل شده‌اند.
با
تصمیم‌گیری صورت‌گرفته در سال 93 مقرر شد شرکت بازرگانی دولتی ایران صرفا در حد
ذخیره‌های احتیاطی مصوب دولت اقدام به واردات کند و از ورود به فروش و تجارت
خودداری کند، اتخاذ این تصمیم و اجرای آن در انجمن منجر شد که بتوان، فعالیت بخش
خصوصی را در واردات کالا در این مدت افزایش داد و سرمایه بخش خصوصی را درگیر
واردات کالای خود کرد.
فودنا: یکی از نقش‌های کلیدی انجمن صنفی صنایع روغن‌نباتی،
کنترل نقش واسطه‌گران در تامین روغن خام واحدهای تولیدی است، شما به عنوان دبیر
انجمن چه راهبردهایی را در این زمینه در پیش گرفته‌اید؟
محمد قبله، دبیر انجمن: آنچه مسلم است کلیه تولیدکنندگان روغن قادر بر
واردات میزان مورد نیاز خود نیستند. کوچک بودن واحدهای مذکور و مشکل نقدینگی موجود
باعث شده، تجار با سرمایه خود اقدام به واردات روغن خام کنند. انجمن صنفی صنایع
روغن‌نباتی در راستای وظایف محوله خود از تجاری که اقدام به واردات روغن می‌کنند
قبل از صدور معرفی‌نامه، تعهد محضری مبنی بر تحویل کالای خود به کارخنه‌های
تولیدی زیر نظر نجمن، می‌گیرد. انجمن با رصد عملیات واردات لیست خریداران را از
وارد کننده می‌گیرد و پس از کنترل لازم و آشکار شدن صحت آن تعهد مذکور را پایان
یافته تلقی می‌کند. منافع این تعهد برای تولید‌کننده و واردکننده، حذف واسطه‌گری
در خرید و فروش روغن خام است. در سال 92 به واسطه این مساله، زیان فراوانی متوجه
کارخانجات ولید‌کننده روغن‌نباتی شد. در عوض تجارت روغن خام در کشور برای واسطه‌گران
جزو تجارت‌های پر سودی محسوب شد.
فودنا: به نظر می‌رسد
یکی از اصول کلی انجمن حذف شرایط و محیطی است که منجر به فساد اداری می‌شود. برای
مثال حذف حواله‌کشی و ایجاد محدودیت‌های غیرضروری و بیرون رفتن از فضاهای سهمیه‌بندی
و نظایر آن در راستای همین شفاف‌سازی است، لطفا دیدگاه خود را به روشنی در این
رابطه بیان کنید:
محمد قبله، دبیر انجمن: یکی از روش‌هایی که همواره فضای عمومی را برهم
ریخته و امکان فراهم شدن زمینه فساد می‌شود، سهمیه‌بندی و ایجاد موانع مختلف در
اجرای یک فعالیت است. این موضوع منجر به فضایی می‌شود که در آن برخی برای دریافت
سهمیه بیشتر اقدامات غیر قانونی انجام داده و در نهایت سیستم را به سمت رانت و
فساد اقتصادی هدایت می‌کند.
اختلاف
قیمت کالا در بازار هم از دیگر مسائل مرتبط است. هر چه فاصله کالا توزیع شده و
بازار آزاد بیشتر باشد، این فاصله قطعا به همراه خود رانت و فساد اقتصادی را به‌دنبال
خواهد داشت. لذا تغییر نگرش در صنعت و در اولین‌قدم قیمت روغن عرضه‌شده توسط دولت
با پیشنهاد انجن منطبق با ارز مبادله‌ای شد. با این کار عطش خرید روغن خام از دولت
کاهش یافت و فقط تولیدکنندگان واقعی درخواست دریافت سهمیه‌های خود را داشتند. در
ادامه و با تفویض وظایف به انجمن، از اردیبهشت سال 93 عملا توزیع روغن بدون کوچک‌ترین
رانتی به متقاضیان عرضه و شرایط بازار روغن خام در یک فضای رقابتی و تابع عرضه و
تقاضا شد.
فودنا: ازآن‌جا که روغن کالایی استراتژیک است، اگر قرار
باشد کنترل بخش عمده‌ای از این بازار به بخش خصوصی سپرده شود، آیا این بخش می‌تواند
بدون نیاز به ذخایر استراتژیک دولت به اداره این صنعت بپردازد؟محمد قبله، دبیر انجمن: به‌هرحال با شرایط کشور و حساسیت ویژه کالای روغن
قطعا جهت حفظ شرایط لازم، وجود ذخیره احتیاطی الزامی است، لیکن عملیات خرید و فروش
توسط شرکت‌های دولتی نیاز نبوده و بخش خصوصی خود قادر به تامین نیاز خود است.
فودنا: یکی از نگرانی‌ها و دغدغه‌های اخیر جامعه که موج
رسانه‌ای هم به‌دنبال داشت، کنترل واردات روغن خام پالم تا سقف مصوب تنظیم بازار و
رعایت مقررات حاکم بر این عرضه است، سیاست‌های انجمن دراین‌باره شامل چه مواردی
است ؟
محمد قبله، دبیر انجمن: شرایط سال‌های 91،90 و 92 به گونه‌ای شد که تجارت
با کشور مالزی بسیار آسان‌تر از سایر کشورها بود، این امر منجر شد که بیش از 50
درصد واردات روغن خام به کشور، به روغن پالم اختصاص یابد. کشور مالزی بزرگ‌ترین
تولید‌کننده روغن پالم است و روابط بین دو کشور عامل مهمی در گسترش وارداتی روغن
پالم به ایران بود. به‌همین منظور جهت حفظ سلامت مردم، کارگروه تنظیم بازار انجمن
صنفی را مکلف کرد نسبت به واردات این کالا حساس بوده و اجازه ندهد بیش از 30 درصد
نیاز کشور روغن پالم وارد شود که این امر در سال 93 با موفقیت صورت گرفت.
فودنا: از جمله نگرانی‌های بازار مصرفی و جامعه، تولید
کالای سالم‌تر است که یکی از فاکتورهای آن کاهش مصرف روغن پالم و افزایش مصرف روغن
آفتابگردان است. این مساله یکی از وظایف اصلی انجمن است، لطفا دراین‌باره توضیح
ارائه کنید؟
محمد قبله، دبیر انجمن: در شش ماه اول سال 92 سیاست صنعت و انجمن افزایش
سهم روغن آفتاب و کلزا در خطوط تولید است که این امر در سال 93 با افزایش بیش از
100 درصدی واردات آفتابگردان و کاهش 20 درصدی روغن پالم کاملا تحقق یافت.
فودنا: علاوه بر مدیریت عمومی و کنترل بازار، یکی از وظایف
انجمن می‌تواند کنترل رسانه و فضای عمومی و جلوگیری از ایجاد حاشیه‌های رسانه‌ای
باشد تا استرس و نگرانی‌های جامعه مصرف‌کننده بدون دلیل بالا نرود، در این‌باره چه
رویکردهایی در سیاست‌های انجمن وجود دارد؟
محمد قبله، دبیر انجمن: بله، رسانه‌های عمومی هر چند ابزار مناسبی برای
اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی جامعه محسوب می‌شوند، لیکن بعضا وارد حاشیه‌هایی می‌شوند
که برهم خوردن امنیت روانی جامعه را به همراه دارد. طی مدت تغییر مدیریت در
انجمن صنفی، تلاش بر این بوده که این صنعت کمتر وارد حاشیه‌های رسانه‌ای شود. هدف
انجمن همواره و همیشه بر آن بوده که اخبار منفی از لحاظ قیمت و تامین کالا به
جامعه منعکس نشود و بازتاب فعالیت‌های انجمن حاکی از آن است که در کنترل رسانه
موفق بوده و مانع ایجاد فضای منفی روانی شده است. در بازه زمانی مهر92 تا مهر 93،
تمامی اخبار ارائه شده با هدف ایجاد فضایی مثبت و آرام و بدون تنش بوده است و به‌جز
خبر مربوط به روغن پالم که افکار عمومی را به چالش کشاند (که البته ارتباطی به
صنعت نداشت و معمولا، صنایع لبنی را حاشیه‌دار کرده بود)، هیچ خبر دیگری که فضای
جامعه را ناآرام کند مشاهده نمی‌شود.
فودنا: به‌طور طبیعی، برخی از واحدهای کوچک‌تر قادر به
تامین روغن خام مورد نیاز خود نیستند. سیاست‌های انجمن در راستای حمایت از این
واحدها چیست؟
محمد قبله، دبیر انجمن: حدود 47 واحد تولیدی با ظرفیت‌های متفاوت و با توان
مالی مختلف در طول سال اقدام به تولید کالا می‌کنند. برخی از این واحدها قادر به
تامین مواد اولیه به‌‌ویژه روغن خام خود هستند و برخی دیگر به‌دلیل پایین بودن
میزان تولید و یا کمبود نقدینگی قادر به واردات مستقیم مواد مورد نیاز خود نیستند.
«شرکت تعاونی فردا» که بازوی اقتصادی انجمن صنفی است با انعقاد قرارداد با تجار
مختلف نیاز این گروه از تولیدکنندگان را پوشش داد. به‌طوری‌که در سال93 حدود240
هزار تن روغن خام توزیع کرد.
فودنا: درباره تبدیل بازار این کالای اساسی و حساس به
شرایط عرضه و تقاضا و ایجاد تعادل در آن توضیحاتی ارائه کنید؟
محمد قبله، دبیر انجمن: بررسی آمار و اطلاعات ارائه شده از سطح بازار حاکی
از آن است در سال93 شرایط فروش روغن توسط کارخانه‌های تولیدی کاملا تابع شرایط
عرضه و تقاضا بوده است. اما متاسفانه الزام درج قیمت مصرف‌کننده بر روی بسته‌بندی‌های
تولید شده، باعث شده این نتایج، طی این مدت به مصرف‌کننده نرسد.
در طول این مدت و نسبت به وضعیت بازار،
تولیدکنندگان، محصولات خود را بعضا با نرخ‌های پایین از قیمت‌های اعلامی سازمان
حمایت به بنکداران و خرده‌فروشان عرضه می‌کردند. لیکن ضعف دستگاه‌های نظارتی در
کنترل اصناف منجر شد در این مدت هیچ‌گاه مصرف‌کننده طعم این کاهش را نچشد و همواره
در این شرایط سودهای کلان نصیب عوامل توزیع شد. موضوعی که ضروری به نظر می‌رسد این
است که دستگاه نظارتی کنترل مناسبی بر روی اصناف داشته باشند و مسئولیت رفتار
اصناف به تولید واگذرا نشود. به‌هرحال آنچه وظیفه انجمن و صنعت بوده ثبات و عدم
افزایش قیمت، و پذیرش شرایط عرضه و تقاضاست.
فودنا: به عنوان مسئول تنظیم بازار روغن، چرا با تخلفات
یاد شده برخود نمی‌کنید؟
محمد قبله، دبیر انجمن: دستگاه‌های نظارتی باید در این زمینه برخورد‌های لازم
را انجام دهند زیرا ما تنها مسئولیت اجرایی و تامین روغن را در اختیار داریم و
ابزار حاکمیتی و تعزیراتی در اختیار دولت است. بنده اجازه افزایش قیمت، کاهش قیمت
و برخورد تعزیراتی را ندارم و مسئولیت‌های حاکمیتی دولت در تنظیم بازار این محصول
حکم فرماست.