گیاه تراریخته به گیاهی اطلاق می‌شود که ساختار ژنتیکی آن از طریق مهندسی ژنتیک تغییر یافته باشد. این تغییر معمولاً جهت بهبود مقاومت گیاه به برخی آفات یا بیماریهای گیاهی و برای بهبود عملکرد گیاه و بهره وری کشاورز صورت می‌گیرد.
این گزارش می‌افزاید: استفاده از محصولات تراریخته به دلیل عدم اطمینان از سلامت نها در سال‌های اخیرمخالفان و موافقان زیادی داشته است، به طوری که در برخی از کشورهای دنیا این محصولات نه تولید و نه مصرف می‌شود.
براساس این گزارش: در اغلب کشورهایی هم که تولید کننده یا صادرکننده محصولات تراریخته هستند، غالبا از طریق برچسب‌گذاری اطلاعات مصرف‌کنندگان را از نوع محصول تولیدی (تراریخته) مطلع می‌کنند.
به گزارش فارس: براساس اخبار منتشره، بخش عمده‌ای از روغن‌های وارداتی ایران از محصولات تراریخته است، اما علیرغم این موضوع هیچ‌گونه اطلاعاتی در مورد تراریخته بودن یا نبودن روغن مصرفی به مردم داده نمی‌شود و مردم بدون اطلاع از نوع محصول مصرفی اقدام به استفاده از آن می‌کنند.
در این رابطه با آقای عبدالرضا باقری رئیس کمیته بیوتکنولوژی وزارت جهاد کشاورزی مصاحبه‌ای انجام داده‌ایم که در ذیل می‌خوانید:
رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی از لغو آئین‌نامه بازدارنده در مهندسی ژنتیک توسط معاون اول رییس جمهور خبر داده است، چرا مجوز تولید این محصولات برای اولین بار در کشور توسط آقای جهانگیری معاون اول رییس جمهور صادر می‌شود؟
رئیس کمیته بیوتکنولوژی وزارت جهاد کشاورزی، گفت: فکر نمی‌کنم این طور باشد که شما می‌فرمائید. موضوع این طور است که آیین‌نامه اجرایی قانون ایمنی زیستی جمهوری اسلامی در دولت جدید بازنگری شده و آیین‌نامه اجرایی جدید (بند ب ماده 7 قانون مذکور) در اردیبهشت ماه امسال در شورای ملی ایمنی زیستی تصویب شده که اخیراً در 18 شهریور ماه توسط معاون اول رئیس‌جمهور ابلاغ شده است.
وی افزود: مجوز تولید محصولات تراریخت برابر قانون ایمنی زیستی جمهوری اسلامی مصوب سال 1388 مجلس شورای اسلامی با رعایت ضوابط مجاز دانسته شده است و همچنین بر اساس سند توسعه زیست فناوری مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، دولت مکلف به توسعه آن شده است.
رییس پژوهشکده بیوتکنولوژی از تولید پنبه تراریخته در سال جاری و برنج تراریخته در سال آینده در کشور خبرداده است، لطفا بفرمایید که این محصولات با چه اطمینانی از سلامت وارد بازار مصرف می‌شود؟
استاد دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: به‌نظر نمی‌رسد نقل قولی صحیح باشد. به احتمال قوی ایشان گفته‌اند، پنبه تراریخت آزمایشات میدانی خود را طی می‌کند، چون وزارت جهاد کشاورزی تا امروز مجوز تولید هیچ گونه محصول تراریخته‌ای را در عرصه عمل نداده است.
* مجوزی برای تولید محصولات تراریخته صادر نشده است
وی افزود: البته انجام آزمایشات میدانی و تحقیقاتی طبق قانون برای محقق آزاد است و محققین اجازه دارند که آزمایشات تولید محصولات تراریخته را انجام دهند.
باقری تصریح کرد: پنبه تراریخته هم از آن محصولاتی است که فعلا در مرحله انجام آزمایشات تحقیقاتی است و هیچ‌گونه مجوزی برای تولید آن صادر نشده است.
سطح زیر کشت پنبه تراریخته در دنیا چقدر است و در چه کشورهایی این محصول تولید می‌شود؟
رئیس کمیته بیوتکنولوژی وزارت جهاد کشاورزی، گفت: سطح زیر کشت پنبه تراریخته تا سال 2013 در جهان 24 میلیون هکتار یعنی تقریباً دو برابر سطح زیر کشت محصولات کشاورزی ایران است. پنبه تراریخته عمدتاً از نوع BT یعنی پنبه مقاوم به کرم غوزه‌خوار است.
وی افزود: بیشترین مقدار پنبه BT در هندوستان با سطح زیر کشت حدود 11 میلیون هکتار تولید می‌شود و پس از آن چین با 4.2 میلیون هکتار و آمریکا با سطح زیر کشت 3.7 میلیون هکتار رتبه‌های دوم و سوم را به لحاظ سطح زیرکشت این محصول دارا هستند.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: آرژانتین، استرالیا، کلمبیا، پرتغال، مکزیک، سودان، آفریقای‌جنوبی، برزیل و پاکستان، مهم‌ترین کشورهای تولیدکننده پنبه BT هستند.
وی با بیان اینکه آفت کرم غوزه‌خوار هر ساله خسارت زیادی را به مزارع پنبه وارد می‌کند، بیان داشت: در صورت حمله آفت کرم غوزه‌خوار به گیاه تراریخته بلافاصله در معده آفت، پروتئینی ترشح می‌شود که سریعا منجر به از بین رفتن آفت می‌شود.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه تولید پنبه تراریخته دارای مزایای زیادی است، تصریح کرد: یکی اینکه تولید بر اثر ناکارآمد شدن آفت، افزایش و به دنبال آن درآمد کشاورزان بالا می‌رود.
باقری با اشاره به اینکه در تولید گیاهان تراریخته از سموم هم استفاده نمی‌شود، گفت: عدم به کارگیری سموم برای دفع آفت‌‌ها منجر به کاهش هزینه تولید می‌شود، زیرا به طور معمول برای تولید پنبه،کشاورز باید در چند نوبت مزرعه‌اش را در طول دوره کشت سمپاشی کند.
رئیس کمیته بیوتکنولوژی وزارت جهاد کشاورزی با بیان اینکه با عدم استفاده از سموم نگرانی‌های زیست محیطی هم کاهش می‌یابد، بیان داشت: بنابراین با کشت پنبه تراریخته به علت عدم سمپاشی مزارع عملا به بهبود شرایط زیست محیطی کمک می‌شود.
سطح زیر کشت گیاهان تراریخته در دنیا چقدر است؟
باقری تصریح کرد: طبق آمار موجود سطح زیر کشت گیاهان تراریخته در دنیا تا سال 2014 میلادی حدود 181.5 میلیون هکتار گزارش شده و کشور آمریکا با 73.1 میلیون هکتار بیشترین سطح زیر کشت این محصولات را به خود اختصاص داده است.
وی افزود: پس از آن برزیل با 42.2 میلیون هکتار، آرژانتین 24.3 میلیون هکتار، هند و کانادا 11.6 میلیون هکتار بیشترین سطح زیرکشت را دارندو چند کشور دیگر هم سطوحی از مزارع خود را به کشت انواع گیاهان تراریخته اختصاص داده‌اند.
باقری تصریح کرد: سویا حدود 82 درصد سطح زیرکشت گیاهان تراریخته، پنبه 68 درصد، ذرت 30 درصد و کلزا 25 درصد سطح زیرکشت گیاهان تراریخته را به خود اختصاص داده‌اند.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد افزود: محصولات تراریخته از نظر ارزش اقتصادی، 22 درصد بازار جهانی تولیدات کشاورزی را تشکیل می‌دهد
وی افزود: در تمامی این کشورها، محصولات تراریخته براساس ملاحظات زیست محیطی و ملاحظات ایمنی زیستی تولید می‌شود.
قانون ایمنی زیست چیست و نسبت به تولید محصولات تراریخته چه مفادی دارد؟
باقری بیان داشت: قانون ایمنی زیستی قانون مصوب مجلس شورای اسلامی در سال 1388 است که بر اساس مفاد ماده 2 آن کلیه امور مربوط به تولید، رهاسازی، نقل و انتقال داخلی و فرامرزی، صادرات واردات، عرضه، خرید و فروش، مصرف و استفاده از موجودات تغییر شکل یافته ژنتیکی یا همان تراریخته با رعایت مفاد این قانون مجاز اعلام شده است.
وی افزود: در همین بند آمده است که دولت مکلف است، تمهیدات لازم را برای انجام این امور از طریق بخش غیردولتی فراهم کند.
رئیس کمیته بیوتکنولوژی وزارت جهاد تصریح کرد: همچنین در ماده 4 این قانون آمده است که صدور، تمدید و لغو مجوز فعالیت در امور مرتبط با فناوری زیستی جدید با رعایت قوانین مربوط به هر دستگاه و ضوابط ایمنی زیستی موضوع ماده 3 این بر عهده دستگاه‌های اجرایی ذی صلاح است.
وی تصریح کرد: براساس این قانون امور مربوط به تولیدات بخش کشاورزی ومنابع طبیعی مربوط به وزارت جهاد کشاورزی، امور مرتبط با ایمنی زیستی و سلامت مواد غذایی، بهداشتی و مواد پزشکی مربوط به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و امور مرتبط حیات وحش و بررسی ارزیابی مخاطرات زیست محیطی بر مبنای مستندات علمی ارائه شده توسط متقاضی مربوط به سازمان حفاظت محیط زیست است.
براساس این قانون آیا برای تولید محصولات تراریخته به مجوز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیاز هست یا خیر؟
باقری گفت: محصول تراریخته باید فرآیندهای زیست محیطی و آزمون‌های ایمنی زیستی را طی کند.
وی افزود: وزارت جهاد کشاورزی در حال تدوین یک آئین‌نامه‌ای است که این موارد در آن لحاظ شده است. بدیهی است این آئین‌نامه باید تایید و ابلاغ شود. در این آیین‌نامه کمیته‌ای در نظر گرفته شده که نحوه صدور مجوز واردات و صادرات محصولات تراریخته و رهاسازی و تولید و تجاری سازی محصولات تراریخته توسط آن مشخص می‌شود.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: این کمیته مسئول صدور مجوز گیاهان تراریخته است و در این کمیته نمایندگانی از دستگاه‌های مختلف از جمله نمایندگان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان حفاظت محیط زیست حضور دارند.
شما اشاره کردید به اینکه براساس ملاحظات ایمنی زیستی و زیست محیطی محصولات تراریخته تولید می‌شود، آیا این ملاحظات برای حصول اطمینان کافی است؟ پس چرا درسطح دنیا با تولید این محصول این همه مخالفت وجود دارد چنانچه پاپ فرانسیس هم از تولیدات این محصول ابراز نگرانی کرده است؟
باقری گفت: پاپ هم مثل سایر اشخاص، نگرانی‌های خودش را گفته است. البته اگر مطالب گفته شده توسط پاپ را دقیقا مورد بررسی قرار دهید، عمده نگرانی‌ها ایشان مربوط به دستکاری‌های ژنتیکی در حوزه مسائل انسانی است.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد افزود: بخشی از این نگرانی‌ها را کمپانی‌ها بزرگ تولید کننده سموم دامن می‌زنند زیرا با افزایش تولید محصولات تراریخته، مصرف سموم کشاورزی کاهش می‌یابد.
رئیس کمیته بیوتکنولوژی وزارت جهاد بیان داشت: وزارت جهاد کشاورزی مسئولیت تولید پایدار محصولات را بر عهده دارد بنابراین مسئله حفاظت از محیط زیست و رعایت جنبه‌های مختلف ایمنی زیستی در تولید محصولات تراریخته به طور جدی مورد توجه این وزارتخانه است.
وی افزود: لذا بدیهی است تا اطمینان حاصل نشود که این محصولات سالم‌اند، مجوز ورودشان به عرصه تولید صادر نخواهد شد.
باقری افزود: اصولا مردم در استفاده از هرگونه تکنولوژی نو، در ابتدا نگرانی دارند و این واکنش‌ها هم طبیعی است. به عنوان مثال واکسن آبله چند سال پس از تجاری سازی در اروپا وارد ایران شد، ولی 50 سال بعد از ورود آن به ایران مردم نسبت به استفاده از آن اطمینان حاصل کردند و استفاده از آن فراگیر شد.
وی افزود: بنابراین گاهی عدم آگاهی نسبت به استفاده از یک تکنولوژی مانع استفاده از آن می‌شود و یا استفاده از آن را به تعویق می‌اندازد.
پس منظورتان این است که مردم نسبت به فواید استفاده از محصولات تراریخته آگاهی ندارند که با آن مخالفت می‌کنند.
باقری گفت: نه، معتقدم که همیشه نگرانی در استفاده از تکنولوژی‌های جدید وجود دارد. همان طور که هنوز هم برخی از مردم از سوار شدن به هواپیما ترس دارند، ممکن است، نسبت به استفاده از محصولات جدید تراریخته هم نگرانی وجود داشته باشد، ولی بخودی خود نمی‌توان گفت که استفاده از این محصولات مضر است.
وی افزود: در دنیا برخی کشورها از جمله کانادا، چین، آمریکا سریع‌تر تولید و استفاده از محصولات تراریخته را پذیرفتند و ده‌ها میلیون هکتار را زیر کشت گیاهان تراریخته بردند، اما برخی کشورهای اروپایی دیرتر به سمت تولید و استفاده از آن رفتند.
باقری بیان داشت: در حالی که با گذشت چند سال از تولید گیاهان تراریخته الان شاهدیم که کشورهایی مثال آلمان و استرالیا که در ابتدا نسبت به تولید یا استفاده از محصولات تراریخته تمایل و گرایشی نداشتند، هم‌اکنون اقدام به تولید و مصرف این گیاهان کرده‌اند.
رئیس کمیته بیوتکنولوژی وزارت جهاد کشاورزی، بیان داشت: تا کنون دلایل علمی برای زیان‌آور بودن محصولات تراریخته ارائه نشده است و در حال حاضر محصولاتی مانند سویا و ذرت تراریخته فقط در کشورهای فقیر مانند چین و هندوستان مصرف نمی‌شوند، بلکه در آمریکا، کانادا، ژاپن، اتحادیه اروپا، برزیل و آرژانتین مصرف دارند؛ بدیهی است استانداردهای این کشورها اجازه مصرف محصولات مشکوک را نخواهند داد.
وی با اشاره به روند رو به رشد افزایش جمعیت دنیا گفت: تغذیه جمعیت رو به افزایش مردم دنیا بدون بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نو امکان پذیر نیست و نمی‌توان بدون استفاده از فناوری‌هایی نظیر کود وسم مردم دنیا را تغذیه کرد.
باقری تصریح کرد: در کنار رعایت همه جانبه قوانین، بشر باید تکنولوژی‌های نو را هم در اختیار بگیرد.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد بیان داشت: در حال حاضر استفاده از سموم در کشاورزی برای افراد آنقدر نگران کننده نیست که یک زمانی در مورد استفاده از همین سموم نگرانی‌هایی وجود داشت. البته این مطلب به معنای آن نیست که استفاده از سموم هیچ مضراتی در بر ندارد.
اتفاقا آقای دکتر مصرف سموم در کشور نگران‌کننده است اما مردم چاره‌ای ندارند و مجبورند که بالاخره محصولات کشاورزی را استفاده کنند، ضمن اینکه نمی‌‌دانند در تولید کدام محصول سموم به میزان استاندارد استفاده شده و درکدام محصولات استاندارد رعایت نشده است.
وی با بیان اینکه در این تکنولوژی حداقل 20 سال از دنیا عقب‌تر هستیم، گفت: به هر حال همانطور که در ابتدا گفتم قانون‌گذار در کشو به این موضوعات توجه داشته و تولید این محصولات را با ملاحظات لازم مجاز دانسته است. نباید جامعه را از تکنولوژی روز دنیا محروم کرد.
گفته می‌شود که سالانه 5.5 میلیارد دلار روغن تراریخته به کشور وارد می‌شود؟ در ایران چند درصد از روغن تراریخته تولید دنیا مصرف می‌شود و سالانه در دنیا چقدر روغن تراریخته مصرف می‌شود؟
رئیس کمیته بیوتکنولوژی وزارت جهاد گفت: تا آنجا که من اطلاع دارم، وزارت جهاد کشاورزی تاکنون هیچ مجوزی را برای واردات محصولات تراریخته صادر نکرده است.
وی افزود: فصل الخطاب ما در استفاده از محصولات تراریخته قانون ایمنی زیستی مصوب مجلس شورای اسلامی و سند توسعه زیست‌فناوری مصوب مجلس شورای اسلامی است.
باقری تصریح کرد: جهت اطلاع هر رقمی جدیدی از محصولات کشاورزی حتی ارقام غیر تراریخته باید قبل از تولید انبوه در کمیته ملی ارقام بررسی و مجوز اخذ شود. محصولات تراریخت علاوه بر اینکه در این کمیته باید بررسی شود مراحل آن باید در کمیته محصولات تراریخت که قبلاً توضیح دادم و آیین‌نامه آن در دست بررسی است نیز مطرح و مجوز بگیرد.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد، بیان داشت: در این کمیته علاوه بر سازمان تحقیقات، نمایندگانی از سازمان حفظ نباتات، انجمن ایمنی زیستی، وزارت بهداشت، حفاظت از محیط زیست، پژوهشکده ملی مهندسی ژنتیک و دفتر محیط زیست وزارت خانه حضور دارند.
وی افزود: البته تاکنون هیچ کس درخواست رسمی برای اخذ مجوز برای تولید محصولات تراریخته را در کشور نداشته است.
فارس