یکی از موضوعات اصلی پیرامون بحث مدیریت تجارت خارجی در هر کشور، موضوع تعرفه‌ها و نگرش حاکم بر شیوه تنظیم آن است. این موضوع تا آنجا حائز اهمیت است که ممکن است کشورهای مختلف در شکل‌دهی به نظام تعرفه‌های خود، باورها و نگرش‌های متفاوتی را مد نظر قرار دهند.
در چند دهه اخیر در کشور ما نرخ تعرفه‌های وارداتی به عنوان یک ابزار برای حمایت از تولید داخلی شناخته شده است. سوالی که در این جا مطرح می‌شود آن است که چرا بعد از گذشت چند دهه بازهم نگرانی‌ها برای حمایت از تولید داخل پابرجا است؟ همه به عنوان یک ایرانی اذعان داریم که وضعیت تولید در کشور دچار یک رکود جدی است. از طرف دیگر، کشور با حجم بالای بیکاری نیز مواجه است، اما شاید مشکل تولید، به بحث تعرفه‌های وارداتی بازنگردد، چرا که کشور ما حائر یکی از بالاترین دیوارهای تعرفه‌ای در دنیا است.
بنابراین شاید برای شکوفایی تولید داخل، آدرس را اشتباه گرفته‌ایم. توجه به این موضوع سبب می‌شود به نقطه‌ای از اتفاق نظر برسیم که نظام تجارت خارجی در کشور ما نیاز به یک کالبد شکافی دقیق درباره نگرش حاکم بر میران تعرفه‌های وارداتی دارد. شاید بررسی این موضوع که آیا افزایش تعرفه ها، واقعا واردات کشور را کاهش داده یا اینکه فقط عقربه‌های گمرک، کاهش واردات را نشان داده‌اند، می‌تواند راهگشای تحلیلگران برای بررسی دلایل شکل گیری شرایط واردات موازی باشد. وقتی تقاضا در کشور وجود دارد، بازار به واسطه فشار تقاضا ناچار است آن کالا را برای مصرف‌کننده فراهم کند. اما مساله این است که در کشور ما مصرف‌کننده کالا را مطالبه می‌کند و برای وی ماهیت واردکننده تفاوتی نمی‌کند. البته بی‌شک این موضوع نیازمند فرهنگسازی اصولی است تا مصرف‌کننده نسبت به ماهیت واردکننده حساسیت داشته و فقط کالایی را که از طریق واردکننده رسمی، مسئولیت پذیر و قانونی وارد کشور شده، خریداری کند. ولی به هرحال رفتار مصرف‌کننده در این چند دهه نشان داده است که صرفا کالای خود را مطالبه می‌کند و فقط شرایط قیمتی برای وی اولویت داشته است.
در چنین شرایطی وقتی نرخ تعرفه واردات بالا است، میان هزینه واردات رسمی و واردات موازی فاصله قیمتی زیاد ایجاد می‌شود. این تفاوت قیمت موجب می‌شود انتخاب مصرف‌کننده به سمت کالایی سوق پیدا کند که ارزان‌تر است، یعنی دقیقا همان کالایی که عوارض گمرکی را پرداخت نکرده است. هر چند دلایل شیوع پدیده واردات موازی در کشور ما متعدد است ولی نمی‌توان انکار کرد که نتیجه چنین مکانیزمی سبب شکل‌گیری مشوق‌های بیشتر برای واردات موازی در کشور شده است.
در واقع اگر از منظر آسیب‌شناسی به وضعیت واردات و نسبت آن با نرخ تعرفه نگاه کنیم، به وضوح می‌بینیم تعرفه بالای واردات تنها اثری که به طور مشخص بر تجارت خارجی ما داشته است ان بوده که واردات را از مسیر ریل‌گذاری شده رسمی و قانونی به مت یک فعالیت موازی سوق داده است. / روزنامه آرمان
علیرضا مناقبی، رییس مجمع واردات