تراریخته؛ واژه‌ای است که امروزه شاید زیاد درباره آن ندانیم، ولی از زیان‌های آن بسیار گفته شده و این در حالی است که بر اساس آمارهای جهانی به ندرت می‌توان لاین مادری برخی از محصولات مانند ذرت و سویا را یافت؛ چراکه در حال حاضر ۹۴ درصد اراضی زیر کشت سویا و ۹۳ درصد از اراضی ذرت به کشت تراریخته اختصاص یافته است.
در ایران هر چند که موانعی برای تولید محصولات تراریخته ایجاد شده است، ولی حوزه زیست فناوری جزو اولویت "الف" نقشه جامع علمی کشور است و به گفته دکتر مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری، توسعه فناوری ایران این فناوری را پذیرفته و برای توسعه این فناوری نیز در ذیل معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری ستادی ایجاد شده است و این نشان می‌دهد که کشور نمی‌خواهد از یک حوزه فناوری محروم شود.
دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری همچنین اضافه می‌کند: آنجایی که قرار است این فناوری به عرصه زندگی مردم وارد شود و در اراضی کشاورزی، کشت شود، قوانینی برای آن وضع شده، ضمن آنکه شورای ایمنی زیستی راه‌اندازی شده است و در صورت تأیید، محصولات تراریخته به تجاری‌سازی می‌رسند، در غیر این صورت یا استانداردهای آن پاس باید شود و یا اشکالات موجود مرتفع شود تا مجوزهای آن برای ورود به عرصه تجاری‌سازی صادر شود.
سال‌ها است که موضوع تراریخته‌ها مطرح شده است و علی‌رغم مخالفت‌هایی که با این محصولات شده است واردات محصولات تراریخته کشور همچنان ادامه دارد و گویی کسی دغدغه‌ای برای واردات محصولات تراریخته ندارد، ولی آنجایی که موضوع تولید داخلی ترایخته‌ها مطرح می‌شود، حتی یک محصول از این نوع را نتوانستیم به بازار عرضه کنیم.
اخیراً پای این بحث‌ها به حوزه اسنک‌های حجیم شده باز شده است و محققان این حوزه تاکید دارند که تقریباً همه ذرت عرضه در بازارهای جهانی از نوع تراریخته است، ولی برچسب‌زنی بر روی این محصولات موجب خواهد شد تا مصرف‌کننده در انتخاب خود آزاد باشد.
سطح زیر کشت تراریخته‌ها
دکتر بهزاد قره‌یاضی، مرجع ملی ایمنی زیستی کشورمان با بیان اینکه از ۱۸۸ میلیون هکتار اراضی زیر کشت ذرت جهان، ۳۲ درصد (۶۰ میلیون هکتار) به زیر کشت ذرت تراریخته رفته است، گفت: ده‌ها کشور دنیا این نوع محصولات را تولید کرده و به مصرف می‌رسانند.
وی با بیان اینکه آمریکا به تنهایی ۲۹۲ میلیون تن دانه ذرت تولید می‌کند، اظهار کرد: این کشور ۲۵۸ میلیون تن از این محصولات (۸۸ درصد آن) را به مصرف می‌رساند، ضمن آنکه ۹۳ درصد از اراضی ذرت در این کشور، به اراضی ذرت تراریخته اختصاص داده شده است.
قره‌یاضی همچنین به وضعیت تولید سویای تراریخته در دنیا اشاره کرد و یادآور شد: ۹۴ درصد اراضی زیر کشت سویا در کشور آمریکا به کشت تراریخته این محصول اختصاص داده شده است. در کل دنیا هم تا ۸۲ درصد سطح زیر کشت سویا، تراریخته است. از این رو، چنانچه بخواهیم در بازارهای جهانی ذرت و یا سویا خریداری کنیم، تقریباً همه سویا و تا حدودی ذرت تراریخته هستند.
رئیس اتحادیه انجمن‌های علوم کشاورزی تاکید کرد: این گونه نیست که محصولات کشاورزی از تبادل‌پذیری بالایی برخوردار باشند، بلکه معمولاً در دنیا هر محصول کشاورزی در جایی که تولید می‌شود، مصرف می‌شود و تنها ۴ تا ۱۴ درصد محصولات کشاورزی تولید شده در جهان در بازار تبادل بین‌المللی عرضه می‌شوند.
قره‌یاضی با بیان اینکه در ایران در سال گذشته، ۱۰ میلیون و ۹۰۰ هزار تن مجوز واردات ذرت تراریخته صادر شده است، یادآور شد: پژوهشگران این عرصه از سال ۱۳۸۵ که واردات محصولات تراریخته کلید خورد و جلوی تولید ملی این محصولات گرفته شد، همواره تاکید کردند برای آنکه در وضعیتی که امروز در آن گرفتار هستیم، مبتلا نشویم، باید تولید داخلی داشته باشیم و مجوز تولید داخلی ذرت و سایر محصولات تراریخته صادر شود.
وی ادامه داد: قانون ایمنی زیستی که در سال ۱۳۸۸ به تصویب رسیده، ولی اجرای آن متوقف شده بود، در سال ۱۳۹۴ اجرایی شد و تولید محصولات تراریخته در کنار واردات این محصولات در دستور کار قرار گرفت؛ ولی برخی به مقابله با این اقدام پرداختند و با ارسال نامه‌ای به ۱۱ مرجع امنیتی موفق شدند از تولید داخلی این محصولات جلوگیری کنند.
وی در عین حال خاطر نشان کرد: این افراد زمانی که رئیس جمهور آمریکا به صورت یک‌جانبه قرارداد برجام را پاره کرد، اقدام به واردات بیش از ۵۰۰ هزار تن سویای تراریخته به صورت مستقیم از آمریکا کردند و به این ترتیب ایران را در صدر واردکنندگان سویای تراریخته از آمریکا قرار دادند.
قره‌یاضی اضافه کرد: از یک سو محصولات تراریخته همه دنیا را فراگرفته است و ۷ میلیارد نفر از مردم دنیا از این محصولات مصرف می‌کنند و سازمان‌های بهداشتی کشورها سلامت این محصولات را تضمین کرده‌اند و در ایران نیز سازمان غذا و دارو سلامت این نوع محصولات را تأیید کرده است و وزارت جهاد کشاورزی نیز مجوزهای واردات محصولات تراریخته را صادر کرده است و از سوی دیگر عده‌ای در عین اینکه در صدر واردکنندگان قرار دارند، ولی برای مصرف این محصولات ابهام آفرینی می‌کنند.
وجود ذرت‌های تراریخته در اسنک
این استاد تمام حوزه بیو تکنولوژی کشاورزی، در خصوص استفاده از ذرت‌های تراریخته در اسنک‌ها توضیح داد: بر خلاف ادعای برخی ذرت‌های تراریخته در کشورهای تولیدکننده، هم دارای مجوزهای انسانی هستند و هم دارای مجوز مصرف خوراک دام.
وی اضافه کرد: از آنجا که در جیره دام مقادیر بیشتری از ذرت قرار می‌گیرد، از این رو باید خوراک دام از استانداردهای بالاتری برخوردار باشد. برای مثال میزان "آفلاتوکسین" (سم قارچی طبیعی است که می‌تواند سرطان‌زا باشد) ذرت‌های دامی در همه استانداردها پایین‌تر از میزان آفلاتوکسین مجاز موجود در ذرت‌های انسانی است؛ چراکه انسان روزانه چند ده گرم از این محصول را مصرف می‌کند، در صورتی که مصرف روزانه دام ده‌ها کیلوگرم ذرت می‌شود.
قره‌یاضی ادامه داد: بر این اساس ذرت‌هایی که مورد استفاده ما قرار می‌گیرد، هیچ نوع مشکل بهداشت برای مصارف دامی و انسانی ایجاد نخواهند کرد. کشور دارای مراجع قانونی متعددی است که سلامت همه غذاهای بسته‌بندی شده و در دسترس مردم را تضمین می‌کنند.
رئیس انجمن ایمنی زیستی کشور با تاکید بر اینکه این گفته‌ها مؤید ترویج مصرف اسنک‌ها نیست، خاطر نشان کرد: از جنبه تغذیه سالم، بر تنظیم مناسب و بهینه سبزیجات و میوه‌جات، کالری و پروتئین در غذای روزانه تاکید می‌شود، ولی اینکه اسنک‌ها و مواد غذایی حجیم شده را به دلیل اینکه ترایخته هستند، زیر سوال ببریم، منطقی به نظر نمی‌رسد و دارای شائبه است؛ چراکه تقریباً امروزه ذرتی در کشور نداریم که تراریخته نباشد.
این محقق بیوتکنولوژی کشاورزی خاطر نشان کرد: محصولات تراریخته به دلیل اینکه در طول دوره کاشتشان از حشره‌کش‌های شیمیایی استفاده نمی‌شود و در صورتی که از علف‌کش‌ها هم استفاده شود، از کم زیان‌ترین نوع علف کش‌های جهان استفاده می‌شود، بنابراین ذرت‌های تراریخته سالم‌تر و پاک‌تر و مغذی‌تر هستند.
برچسب‌گذاری محصولات تراریخته
وی با تاکید بر اینکه در حال حاضر برچسب‌گذاری محصولات تراریخته صورت می‌گیرد، افزود: در حال حاضر برچسب‌زنی بر روی محصولات تراریخته الزامی شده است و برچسب بر روی همه محصولات وجود دارد، ضمن آنکه نظارت بر الزام به برچسب‌زنی بیشتر و بیشتر خواهد شد.