کمبود چراگاه در دشت و جلگه مازندران امسال چنان عرصه را بر دامداران سنتی و عشایر تنگ کرده است که سبب شد تا کوچشان از ییلاق به قشلاق را حدود یک ماه دیرتر انجام دهند و حتی برابر گزارش کارشناسان دیربط برخی از صاحبان دام‌ها بناچار دامشان را روانه کشتارگاه کردند.
مراتع استان مازندران در مناطق قشلاقی به دلیل توسعه فعالیت های کشاورزی برای تولیدات زراعی و باغی که بنا بر اظهارات کارشناسان کشاورزی ،توجیه اقتصادی بهتری نسبت به تولید علوفه دارد، سبب شد تا دامداران با کمبود شدید چراگاه در دشت و جلگه استان رو به رو شوند.
همچنین تغییر در زمان کشت و کار کشاورزی نیز سبب شد تا زمین هایی که به عنوان چراگاه آزاد دام در مناطق جلگه ای استفاده می شد ، امسال زودتر از سال های گذشته از دسترس دامداران سنتی خارج شده و آنان را مجبور کند مدت زمان بیشتری از روزهای سال را با تغذیه دستی از دام‌هایشان نگهداری کنند.
بر اساس آمارهای رسمی ، از ۳۸۷ هزار و ۸۷۰ هکتار مراتع حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران منطقه ساری حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد آن در منطقه ییلاقی و ۲۰ هزار هکتار در منطقه میان بند قرار دارد. همچنین ۲۰ هزار هکتار از مراتع این حوزه در قالب چرای دام در قشلاق وجود دارد که عمده آن در شبه جزیره میانکاله واقع است.
گزارش امور عشایری مازندران هم حاکیست که سه هزار و ۸۰۰ خانوار عشایر بومی و یک هزار و ۶۰۰ خانوار عشایر غیر بومی با حدود ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار واحد دامی سبک و سنگین در استان مازندران زندگی می کنند.
استان مازندران ۴۶۰ هزار هکتار زمین های زراعی و باغی دارد که ۲۳۰هزار هکتار آن شالیزاری است و بخشی از این زمین ها در فصول غیر زراعی تحت عنوان چراگاه دام و تولید علوفه استفاده می شد ، اما از چند سال پیش با توسعه کشت دوم برنج و کلزا ، زمین ها از دسترس چراگاه آزاد دام خارج شده است.
بر اساس آمار سازمان جهاد کشاورزی مازندران از ۲۳۰ هزار هکتار زمین های شالیزاری استان امسال حدود ۱۱۰ هزار هکتار زیر کشت دوم برنج به صورت نشای مجدد و یا پرورش ساقه شالی ( دونوچ ) رفت. همچنین کشت دانه روغنی کلزا که عمدتا در زمین های شالیزاری انجام می شود در سال زراعی گذشته ۲۵ هزار هکتار بود که امسال برای ۵۰ هزار هکتار برنامه ریزی شده است.
توسعه باغ های مرکبات و سیاه ریشه و همچنین توجه به باغداری در زمین های شیب دار استان مازندران نیز سبب شد تا کمبود زمین برای چراگاه آزاد دام بیشتر شود.
فروش دام ، تنها راه جایگزین
یکی از دامداران بخش لاله آباد بابل در باره تغییرات صورت گرفته برای دامداری در مناطق جلگه ای به خبرنگار یارنا گفت : کمبود چراگاه برای گوسفندانم در زمین های شالیزاری روستا سبب شد تا نتوانم حتی ۳۰ راس از گوسفندانم را حفظ کنم.
سید ابولفضل حسینی که دامدار سنتی است و از عشایر کوچرو محسوب نمی شود، افزود : امسال همه زمین های اطراف روستاها زیر کشت دوم برنج رفت و بشدت دچار مشکل شدم چرا که سال گذشته علاوه بر اینکه حدود نیم هکتار از زمین شخصیم را پس از برنجکاری به کشت شبدر با هدف چرای دام اختصاص می دادم ، بخشی از زمین کشاورزان دیگر را هم اجاره می کردم ولی امسال زمینی برای اجاره وجود ندارد و مجبور شدم تعداد گوسفندان و گاوهایم را بفروشم تا در روزهای آینده بویژه فصل زمستان دچار مشکل نشوم.
وی با اعلام این که دامداری کوچک و خانگی در روستاهای منطقه جلگه ای در حال انقراض است ، توضیح داد : در سال های گذشته بیشتر روستائیان دارای حداقل یک راس گاو و چند راس گوسفند بودند ولی رونق برنجکاری بویژه کشت دوم برنج و دیگر محصولات سبب شد تا دامداری کوچک سنتی در بیشتر مناطق روستایی در جلگه و دشت از بین برود.
او ادامه داد : با توجه به کمبود زمین شالیزاری برای چرای دام و تقاضا برای در اختیار گرفتن چرای دام در دشت از سوی دامداران عشایر ، علاوه بر کمبود شدید، اجاره زمین ها نیز بسیار بالا رفته است و رقابت سختی میان دامداران بویژه عشایر در این مناطق وجود دارد.
مشکل پیچیده مراتع و دامداری
معاون فنی اتحادیه شرکت های تعاونی کشاورزی دامداری مازندران گفت : کمبود ، ضعیف و محدود بودن زمان استفاده از مراتع در ییلاق از یک سو و از بین رفتن چراگاه در دشت و جلگه و بالا بودن قیمت علوفه و نهاده های دامی از سوی دیگر سبب شد تا دامداران استان بشدت با مشکل مواجه باشند.
محمد حسین فخاری با بیان اینکه طرح خروج دام از جنگل علاوه بر ضعیف کردن مراتع ، مشکلات تغذیه دام را بیشتر کرده است، افزود: مشکلات خشکسالی و تعدد دام ، مراتع ییلاقی استان را نیز ضعیف کرده است.
وی با توضیح این نکته که دولت به تولید ۲ محصول برنج و کلزا به عنوان کشاورزی استراتژیک توجه و حمایت ویژه دارد و کشاورز به دنبال منافع بحق خودش است، ادامه داد: در سال های اخیر توسعه کشت کلزا و کشت دوباره برنج سبب شد تا چراگاه در دشت و جلگه نیز بسیار کم شود و در واقع از بین برود.
معاون اتحادیه شرکت های تعاونی کشاورزی دامداری مازندران اظهار داشت: با توجه به قیمت مناسب خرید تضمینی کلزا و بسته های حمایتی که از این محصول می شود، کشاورز حق دارد تا علوفه نکارد ولی از سوی دیگر باید برای مشکل دامداران چاره اندیشی کرد.
وی توضیح داد: از طرفی در طی ۲ دهه اخیر تمام مراتع قشلاقی استان که فقط کاربری مرتعی داشتند و حتی شخم عمیق در آن ممنوع بود از سوی شوراهای اسلامی و دهیاران روستاها با هدف ایجاد درآمد بیشتر تغییر کاربری پیدا کرده است.
فخاری گفت : بسیاری از زمین های شیب دار و زمین های شور در مازندران وجود دارد که می تواند به کشت علوفه اختصاص یابد و دولت با تعریف بسته های حمایتی در استفاده از زمین های ملی استان می تواند مشکلات دامداران را در کبمود علوفه رفع کند.
وی افزود: شرکت تعاونی کشاورزی دامداری مازندران طرح کشت علوفه در زمین های شیب دار و شور استان را ارائه کرده است و دامداران آمادگی دارند تا کشت علوفه را در این زمین ها انجام دهند ضمن این که نوعی علوفه دامی وجود دارد که مقاوم به آب و خاک شور است و این نوعه علوفه برای تغذیه دام و سلامت آنها هم مناسب است.
فخاری تاکید کرد : اگر زمین های میانبند استان مازندران به کشت علوفه اختصاص یابد به طور یقین دامداری مازندران رونق دو چندانی پیدا می کند.
پایداری خاک با دامداری
معاون موسسه تحقیقات برنج کشور مستقر در شهرستان آمل نیز گفت : دامداری و برنجکاری همواره مکمل فعالیت کشاورزی در استان های شمالی بویژه مازندران بوده است چرا که حضور دام پس از برداشت کشت اول برنج در شالیزار علاوه بر پایداری و تقویت خاک مشکل کمبود علوفه و چرای دام را نیز رفع می کند.
عبدالرحمان عرفانی افزود : از یک دهه پیش تا سال گذشته که کل کشور با کمی بارش و خشکسالی مواجه بود ، این پدیده بر دشت و جلگه مازندران نیز اثر گذاری داشت و سبب شده بود تا شرایط حتی در زمین هایی که با غرقابی بودن در فصل پائیز و زمستان مواجه بودند ،برای کشت شبدر و یونجه به عنوان مهمترین علوفه دام مهیا تر شود ، اما کشاورزان در این شرایط نیز حاضر نشدند دست از کشت دوباره برنج با نشای مجدد دست بردارند و امسال که شرایط بارندگی مناسب بوده است ، کشت دوم برنج رونق خاصی پیدا کرد.
این کارشناس ارشد تحقیقات برنج از کشاورزان مازندران خواست تا به جای کشت دوم برنج، در شالیزارهای خود باقلا و علوفه دامی کشت کنند.
عرفانی گفت: این ۲ محصول مناسب ترین نوع برای کشت دوم در زمین های شالیزاری هستند زیرا علاوه بر درآمدزایی خوب، الگوی مناسب تناوب کشت برای زمین های شالیزاری محسوب می شوند.
وی اظهار داشت : توسعه فعالیت های کشاورزی برای تولیدات زراعی و باغی که به نظر می رسد توجیه اقتصادی بهتری نسبت به تولید علوفه دارد، سبب شد تا دامداران با کمبود شدید چراگاه در دشت و جلگه استان رو به رو شوند.
تاخیر یک ماهه کوچ عشایر
مدیر اداره امور عشایری مازندران نیز با بیان این نکته که کوچ عشایر از ییلاق به قشلاق با تاخیر یک ماهه در سال جاری صورت گرفته است، گفت که دامداران بشدت با کمبود چراگاه آزاد در دشت و جلگه مواجه هستند.
صمد کاظمی توسعه کشت دوم برنج و کلزا را عامل کمبود چرای دام عنوان کرد و افزود : کشت دوم در زمین های کشاورزی مازندران باید به سمت شبدر و یونجه تغییر کند .
مدیر اداره امور عشایر مازندران خطاب به صاحبان زمین های زراعی استان گفت : دامداران آماده خرید شبدر و یونجه و یا اجاره زمین با قیمت مناسب هستند و لازم است رویکرد دامداری و شالیکاری که سابقه طولانی در کشاورزی مازندران دارد احیاء و عملیاتی شود .
معاون مدیر امور دام جهاد کشاورزی مازندران نیز دامداری کوچک و سنتی را همواره از ظرفیت های اصلی و درآمدزرایی کشاورزی استان توصیف کرد و گفت: با توجه به پیشرفت های علمی و امکانات تجهیزات ، دامداری های کوچک می تواند بار دیگر رونق بگیرد.
فرشید فرهادی ضمن تایید کمبود چراگاه دردشت و جلگه استان در عین حال افزود: اصلاح نژادی که طی سال های اخیر در استان برای دام سبک و سنگین انجام شده است، سبب شد تا با کمترین هزینه تغذیه ای ،بهره وری بالایی را دامداری کوچک داشته باشیم.