پروفسور سیدنجم‌الدین مرتضوی، عضو هیات علمی دانشگاه زنجان و دکتر فاطمه بیدرنامنی عضو هیات علمی دانشگاه زابل موفق به ساخت و اختراع اولین سرنگ تلقیح گیاهی برای خانواده ارکیده در یک پروژه تحقیقاتی دو ساله شدند.
دکتر مرتضوی، استاد دانشگاه زنجان گل ارکیده فلانوپسیس را از خانوده "ارکیداسه" دانست و گفت: این گل علاوه بر آنکه بسیار ارزشمند است، یکی از گونه‌های حساس برای تکثیر به شمار می‌رود.
وی همچنین ارزش تجاری این گل را برابر با ۴ بشکه نفت خام دانست و اظهار کرد: با توجه به اعمال تحریم‌های ظالمانه تکیه بر توسعه صنعت گل و گیاه به اقتصاد وابسته به نفت ما نیز کمک شایانی خواهد کرد.
مرتضوی ادامه داد: "ارکیده‌ها" به عنوان جذاب‌ترین گل‌ها و گروه بی‌نظیر گیاهان طبیعت از زمان‌های بسیار قدیم، به دلیل طیف وسیع شکل‌های متنوع، رنگ و طول عمر بالا، مورد توجه گیاه‌شناسان، محیط‌بانان و اکولوژیست‌ها و همچنین تجارت بین‌المللی قرار گرفته است.
عضو هیات علمی دانشگاه زنجان با تاکید بر اینکه ۱۰ درصد از تجارت بین‌المللی گل‌ها به خصوص برخی گونه‌های هیبریدهای نادر مربوط به گل ارکیده می‌شود، یادآور شد: این خانواده بسیار وسیع، تک لپه است که با ریخت‌شناسی خاص گل، مکانیسم گرده‌افشانی و بذور خیلی ریز از بیشتر گیاهان علفی تشخیص داده می‌شود.
وی با اشاره به چالش‌های تکثیر این گیاه، گفت: برای رفع این چالش با همکاری تیم سه نفره و با همکاری دکتر بیدرنامنی و دکتر مهدی شعبانی‌پور طی دو سال تحقیق بر روی این گل و ساختار مورفولوژیکی خاص گل ارکیده موفق به ساخت دستگاهی برای تکثیر آن شدیم.
دکتر فاطمه بیدرنامنی، عضو هیات علمی دانشگاه زابل نیز به روش‌های تکثیر گل ارکیده اشاره کرد و توضیح داد: "دو رگ‌گیری" و "تلقیح"، فرآیند تخصصی و علمی است که توسط دانشمندان و کارشناسان بر روی گونه‌های گیاهی و جانوری به منظور گرفتن ارقام جدید، باروری و بذرگیری انجام می‌شود.
وی مهمترین مزایای تلقیح مصنوعی در گل ارکیده را به دست آوردن کپسول بذر حاوی یک تا ۴ میلیون بذر برای کشت بافت و امکان ایجاد رقم جدید برشمرد.
بیدرنامی، ادامه داد: فرآیند تلقیح در گل ارکیده به سختی و با دقت زیاد باید انجام شود؛ چراکه با توجه به آلودگی ناشی از وسایلی که تلقیح گل ارکیده را انجام می‌دهند، گاهی فرآیند تشکیل کپسول بذر با مشکل روبرو می‌شود.
این عضو دانشگاه زابل، بهترین روش تکثیر و پرورش گل ارکیده را استفاده از بذر در محیط کشت بافت دانست و اظهار کرد: از سوی دیگر بهترین راهکار برای تولید ارقام جدید، تلقیح مصنوعی و دو رگ‌گیری است و در دنیا از روش‌های بسیار ساده مانند سوزن، چوب و یا وسایل پیش پا افتاده برای تلقیح مصنوعی "ارکیده" بهره می‌برند.
وی اضافه کرد: استفاده از این روش‌ها گاهی موجب می‌شود که از سوی کاربر آلودگی‌هایی در کپسول محتوای بذر در ارکیده ایجاد و باعث شود که کپسول تشکیل نشود. از این رو برای کاهش آلودگی که باعث محدودیت در تولید گل ارکیده می‌شود، باید از سیستمی بهره برد که آلودگی انتقال دانه گرده به مادگی کاهش یابد.
این محقق خاطر نشان کرد: از طرفی شکل و موقعیت قرارگیری مادگی گل ارکیده در بین گلبرگ‌ها، در حالت تاریک قرار دارد و این امر موجب شده که فرآیند انتقال دانه گرده گل ارکیده به مادگی سخت و با صرف زمان زیادی همراه باشد.
وی با اشاره به طراحی و ساخت سرنگ تلقیح مصنوعی گل ارکیده فلانوپسیس، افزود: این دستگاه متشکل از دو پیستون، شاسی، چراغ و سوزن‌های تلقیح متشکل از خلال دندان ساخته شده است که ضمن صرفه اقتصادی، کارایی دستگاه را برای تلقیح تا ۱۰۰درصد بالا برده است.
بیدرنامی با تاکید بر اینکه این سرنگ تلقیح برای تز دوره دکتری تولید شده است، اظهار کرد: تمامی آنالیزهای خودتلقیحی و دو رگ‌گیری به صورت موفقیت‌آمیز انجام شده است.
این محقق ادامه داد: هر کپسول ارکیده پس از تلقیح از یک تا ۴ میلیون بذر تولید می‌کند که تنها روش موفقیت‌آمیز برای تولید گل از بذور این گیاه، کشت بافت است که دانشمندان داخلی و خارجی از روش‌های متفاوتی استفاده کرده‌اند.
وی اضافه کرد: سرنگ تلقیح مصنوعی گل ارکیده فلانوپسیس، امکان نصب و تعویض خلال دندان یک بار مصرف (با توجه به طویل و باریک بودن ابعاد) به عنوان سوزن تلقیح در گل ارکیده را دارد و این امر باعث کاهش احتمال انتقال آلودگی‌های قارچی و ویروسی در کپسول بذر، افزایش بهره‌وری، افزایش دقت و سرعت تلقیح با توجه به همزمانی نور در هنگام تلقیح و مقرون بودن از لحاظ مالی خواهد شد.
به گفته بیدرنامی، این تیم در حال تحقیق بر روی روش خاص و بسیار نوآورانه برای تولید گل ارکیده از بذور هستند و مراحل آزمایشی این پروژه موفقیت‌آمیز بوده است.
وی مهمترین کشورهای صادرکننده گل ارکیده را هلند ( ۳۹.۶۷ درصد)، تایلند (۲۸.۴۱ درصد)، تایوان (۱۰ درصد)، سنگاپور ( ۱۰ درصد) و نیوزلند (۶ درصد) دانست و یادآور شد: از بین کل جنس‌های ارکیده شاخه بریده جهان، "دندروبیوم" (۸۵ درصد)، "فلانوپسیس" و "سیمبیدیوم" (۱۵ درصد) را شامل می‌شوند.