در اقتصاد جهان امروز شکل‌گیری سازمان‌های بین‌المللی برای کالاها و محصولات برجسته، حساس، اقتصادی و مهم، شیوه‌ای مناسب برای مدیریت اقتصاد آن کالا در بازار جهانی، احقاق حقوق کشورهای تولید کننده و جلوگیری از سودجویی و سوء استفاده است.
در این راستا راه‌اندازی سازمان جهانی زعفران (اوسک) که از سازمان اوپک الگو گرفته است با هدف همراهی همه فعالان صنعت زعفران از کشاورزان و تولیدکنندگان تا صادرکنندگان و تجار بزرگ و نیز کشورهای فعال در این حوزه با تاکید بر مرجع بودن ایران در تولید این محصول استراتژیک، به عنوان ایده‌ای نو در این حوزه توسط یک فعال حوزه تولید و صادرات زعفران در خراسان رضوی مطرح شده است.
تشکیل اوسک که در دو سطح ملی و بین‌المللی قابل تعریف است هم اکنون در عرصه داخلی در حال پیگیری است و آماده‌سازی و برنامه‌ریزی برای شکل گیری این ایده و تشکیل اوسک در عرصه بین‌الملل نیز در مراحل انجام قرار دارد که البته همکاری وزارتخانه‌هایی مانند امور خارجه و جهاد کشاورزی در به بار نشستن این تلاش‌ها و پیگیری‌ها ضروری و نیاز مبرم است.
داستان غم‌انگیز زعفران ایران
در حالی که کشور ایران بیش از ۹۰ درصد زعفران تولیدی جهان را دارد ، سهم اندکی معادل حدود پنج درصد از ارزش افزوده این محصول به جیب ایران و کشاورزان ایرانی می‌رود، در چنین فضایی است که رقبای ایران سعی در ربودن حق ایران در بازار جهانی زعفران و به یغما بردن نام زعفران ایرانی دارند.
در حالی تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی و به طبع آن کشاورزان خراسانی کمترین منفعت را از بازار جهانی زعفران به دست می‌آورند، صادرات این محصول در قالب صادرات غیرنفتی می‌تواند نجات بخش اقتصاد کشور و محور اصلی در تحقق اقتصاد مقاومتی باشد حال آن که بی‌توجهی به این نکته در روند کشت تا صادرات و بازاریابی این محصول راهبردی به چشم می‌خورد.
ایران به عنوان تولیدکننده منحصر به فرد زعفران در دنیا مطرح است اما مقایسه ارزش و حجم صادرات این محصول ارزشمند صادراتی مبین این واقعیت تلخ است که صادرات آن از نظر وزن تغییر چندانی نداشته و اگر هم در ارزش دلاری و ریالی آن تغییراتی ایجاد شده به دلیل افزایش قیمت‌های جهانی بوده است.
این اوضاع تلخ و تامل برانگیز در شرایطی رخ می‌دهد که زعفران در گروه محصولات با ظرفیت بسیار برای ایجاد اشتغال، توسعه اقتصاد و ارزآوری برای کشور مطرح است و افزایش تولید آن سرمایه کلان نمی‌خواهد و علاوه بر آن می‌توان با ایجاد صنایع تبدیلی، فرآوری و بسته بندی، سود حاصل از صادرات آن را به میزان قابل توجهی افزایش داد.
سهم اندک ایران از تجارت طلای سرخ در جهان در عین تولید حدود ۹۵ درصدی این محصول گویای عمق فاجعه است و گلایه در زمینه کشت و تولید زعفران در کشورهایی مانند افغانستان یا بسته بندی زعفران ایران در اسپانیا به نام آن کشور، گلایه‌هایی است که در بی‌توجهی متولیان به سکوت منتهی شده است.
پیش‌بینی عضویت ۱۱ کشور در اوسک
طراح سازمان جهانی تولید و صادرات زعفران (اوسک) در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه تشکیل اوسک در دو بخش داخلی و بین‌المللی مد نظر و پیگیری است گفت: در بخش داخلی دبیرخانه اوسک در مرحله پیگیری و تشکیل است که نیازمند همکاری جدی استانداری خراسان رضوی در این زمینه هستیم.
سید احسان مصطفوی افزود: تشکیل این دبیرخانه با عضویت نمایندگان دولت و وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و امور خارجه، نمایندگان کشاورزان و صادرکنندگان مد نظر است که با تعریف ۱۰۰ اقدام تلاش خواهد شد به سوی تولید و صادرات و تشکیل اوسک در عرصه جهانی پیش برویم.
وی با اشاره به پیش‌بینی عضویت ۱۱ کشور در سازمان جهانی تولیدکنندگان زعفران ادامه داد: برای شکل‌گیری اوسک در ابعاد داخلی و بین‌المللی سه دوره کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت طراحی شده است.
وی گفت: دوره کوتاه مدت شامل تحقیق و تثبیت است که یک تا سه سال زمان می‌برد، دوره میان مدت شامل ترویج و تاثیرگذاری است که سه تا ۶ سال به طول می‌انجامد و دوره بلند مدت شامل رشد و بهره‌وری است.
مصطفوی با اشاره به فعالیت پژوهشگران و اساتید حوزه زعفران در زمینه طرح اوسک به صورت ۱۰ ساعت در روز افزود: برای مدت هشت ماه است که روزانه ۳۰ نفرساعت مطالعه در این زمینه انجام می‌شود.
اهداف ۱۴ گانه اوسک
وی ادامه داد: در راه‌اندازی اوسک اهداف کلان ۱۷ گانه، اهداف ۱۴ گانه ویژه در سطح بین‌المللی و نیز راهبردهای ۱۷ گانه طراحی شده است.
وی گفت: از جمله اهداف تشکیل اوسک می‌توان به مدیریت قیمت جهانی زعفران، ایجاد ثبات و از بین بردن نوسانات مضر، فراهم کردن درآمد ثابت برای کشورهای عضو، تامین زعفران کشورهای مصرف کننده به صورت کارآمد و مقرون به صرفه، ایجاد بازارهای دائمی و کشف بازارهای جدید، ایجاد فضای امن برای سرمایه‌گذاری زعفران، ایجاد خط اعتباری مالی توسط بانک‌های معتبر جهانی، ایجاد و ساماندهی بیمه جهانی زعفران و ترویج و گسترش فراورده‌های غذایی و غذا داروهای زعفرانی اشاره کرد.
مصطفوی از افزایش تجارت جهانی زعفران و مشتقات آن، مقابله با سودجویی، قاچاق و تقلب در عرصه زعفران، ایجاد و راه‌اندازی بورس جهانی زعفران، کمک به رشد کشورهای درحال توسعه در حوزه زعفران و توانمندسازی تولید از دیگر اهداف اوسک نام برد.
وی در خصوص تاکتیک‌های مد نظر در فعالیت اوسک نیز افزود: یکپارچه سازی استانداردهای جهانی زعفران، تشکیل صندوق امانات زعفران، گسترش و ایجاد بانک زعفران، ایجاد بانک تجربه زعفران، مطالعه نیازها و علایق مصرفکنندگان کشورهای جهان، گماردن رایزن و سفیر زعفران در کشورهای عضو، تشکیل شرکت‌های ملی زعفران در هر کشور و ایجاد کارخانه نوآفرینی زنجیره ارزش زعفران در کشور از این جمله این تاکتیک‌هاست.
وی همچنین در خصوص راهبردهای پیش‌بینی شده برای اوسک ادامه داد: شناسنامه‌دار کردن محصول و کشاورزان، آموزش‌های مدون و مستمر به کشاورزان در سطح بین‌المللی، تجارت منصفانه، ثبت روز جهانی زعفران، یکپارچه‌سازی سیاست‌های ناظر بر زعفران، شناساندن خواص زعفران به جهانیان، اعمال سیاست‌های توسعه یا محدودسازی در برخی کشورها برای کشت زعفران و بارورسازی ایده‌های حوزه زعفران از جمله راهبردهاست.
این فعال حوزه زعفران گفت: از جمله ارزش‌هایی که اعضای اوسک باید رعایت کنند می‌توان به مواردی از جمله اعتقاد به رابطه برد برد، مسوولیت‌پذیری، ترجیح منافع جمعی بر فردی، رعایت عرف تجارت بین‌المللی، توانایی تحمل تفاوت‌ها، نوع دوستی و مشتری‌مداری اشاره کرد.
جالی خالی برند ملی زعفران
وی با بیان اینکه فرمول رقابت در اوسک، رقابت مشارکتی است افزود: به عوان مثال دو شرکت تجاری سامسونگ و ال.جی با متحد شدن توانستند بازار را از دو شرکت تجاری سونی و پاناسونیک بگیرند و به سودآوری مضاعف برسند زیرا رقابت مشارکتی را تجربه کردند.
وی ادامه داد: در درجه اول باید برند ملی و نام تجاری ملی برای زعفران ایران ایجاد کنیم و با توجه به میزان تولید زعفران در شهرستان‌های مختلف می‌توان به ایده نامگذاری این برند توجه کرد.
مصطفوی گفت: در تشکیل دبیرخانه به همکاری استانداری خراسان رضوی نیازمندیم ضمن اینکه ساختمان مرکزی اوسک که به شکل گل زعفران طراحی شده نیز به میزبانی مشهد و با هدف جلب توجه دنیا به تولید زعفران خراسان رضوی احداث می‌شود.
اوسک راهی برای یادآوری نام زعفران ایران
وی افزود: با تشکیل این سازمان، ایران می‌تواند به مرجع اصلی تعیین قیمت زعفران دنیا تبدیل شود و نقش خود را در زمینه تولید و صادرات این محصول به کشورهای جهان به خوبی ایفا کند.
وی ادامه داد: تاریخ نشان داده است که محصول زعفران در ایران از قدمت بسیار و کیفیت مطلوب برخوردار می‌باشد و در طول قرن‌ها زعفران ایران یکی از کالاهایی بوده که توسط تجار از مسیر جاده ابریشم به تمام دنیا عرضه می‌شده است.
افغانستان مدعی تولید زعفران با کیفیت
مصطفوی گفت: اخیرا زمزمه‌هایی مبنی بر مدعی بودن افغانستان در تولید زعفران با بهترین کیفیت شنیده می‌شود و این در حالی است که زعفران کالای استراتژیک ایران با قدمت بیش از هزار ساله است و بهترین زعفران دنیا در خاک ایران و خراسان به عمل می‌آید.
وی افزود: براساس آزمایش عیار زعفران ایران در هر آزمایشگاه ثابت می‌شود زعفران سایر کشورها قابل قیاس با طلای سرخ ایران نیست.
وی ادامه داد: با هدف حل این مشکل و با توجه به محور بودن شهرستان تربت‌حیدریه در تولید زعفران، نخستین زنجیره زعفران در این شهرستان راه‌اندازی شد که در زمینه تولید این محصول به کشاورزان آموزش داده می‌شود.
مصطفوی گفت: در این راستا نخستین کارخانه نوآفرینی زنجیره ارزش زعفران در این شهرستان فعال شد که در آن به علایق و سلایق مشتری به عنوان یکی از حلقه های تولید زعفران توجه شده است.
وی افزود: با تشکیل اوسک می‌توان استانداردهای جهانی در این زمینه را تهیه و اعلام نمود و با یکپارچه سازی این استانداردها تولید و صادرات این محصول را در جهان با مدیریت ایران انجام داد.
گام‌های نخست پایه‌ریزی اوسک
وی ادامه داد: در حال حاضر بزرگترین و مجهزترین انبارهای زعفران کشور، بزرگترین تالار تخصصی زعفران، اولین و تخصصی‌ترین موزه زعفران، اولین کتابخانه تخصصی زعفران، اولین تالار گفت و گوی زعفران و نخستین فروشگاه تخصصی اداوات کشاورزی ویژه زعفران در شهرستان تربت‌حیدریه فعال است.
این فعال حوزه تولید و صادرات زعفران کشور گفت: در راستای بهبود تولید نیز علاوه بر فعالیت مجهزترین آزمایشگاه‌های تخصصی زعفران با توجه به استانداردهای نوین، نخستین دستگاه سورتینگ پیاز زعفران کشور را اختراع کرده‌ایم که راندمان تولید را تا سه برابر افزایش می‌دهد.
وی افزود: به این ترتیب با کاشت پیاز زعفران توسط این دستگاه در هر هکتار بیش از ۱۰ کیلو برداشت محصول انجام می‌شود در حالی که هم اکنون میانگین برداشت این محصول در کشور سه کیلو و ۸۰ گرم در هکتار است.
وی ادامه داد: تمام این اقدامات را به مثابه پایه‌ریزی اولیه برای اوسک می‌دانیم تا با قدرت و قوت وارد مرحله شکل‌گیری این سازمان بین‌المللی شویم.
جای خالی هویت حقوقی و بین‌المللی برای زعفران
عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد و محقق حوزه زعفران نیز گفت: محصول زعفران یک محصول راهبردی در تمام جنبه ها محسوب می شود که به راحتی با برنامه ریزی هدفمند و موثر و هماهنگ می توان از آن بهتر استفاده کرد.
دکتر علیرضا کوچکی افزود: زمانی که سطح زیر کشت این محصول در کشور ۱۰۰ هزار هکتار بود ۴۰۰ تن تولید با عملکرد ۳.۵ کیلو گرم در هر هکتار داشتیم و اکنون نیز میانگین عملکرد همین میزان است و این در حالی است که در تمام محصولات باغی و زراعی میزان عملکرد تا سه برابر افزایش یافته است و گرچه برخی کشاورزان موفق به افزایش چشمگیر عملکرد شده‌اند اما به صورت میانگین هنوز تغییری حاصل نشده است.
وی ادامه داد: باید در زمینه تعریف هویت حقوقی و بین‌المللی برای زعفران اقدام شود تا علاوه بر شناخته شدن زعفران به نام ایران و حفظ منزلت و جایگاه آن شاهد جلب توجه جهانیان به محصول ایران شویم.
این استاد دانشگاه گفت: کشورهایی مانند اسپانیا و یونان که در زمینه زعفران، بسته بندی و عرضه آن دارای فعالیت چشمگیر هستند اقدام به تعریف شاخص های هویتی این محصول برای خود کرده اند حال آن که هنوز برای زعفران ایران شناسنامه مشخص و جهانی تعریف نشده است.
وی با بیان اینکه مشکلات موجود در رابطه با زعفران، مشکل دولت‌هاست افزود: با توجه به فعالیت و وظیفه مندی ۱۸ دستگاه و سازمان در حوزه زعفران و وجود دانشکده ها، محققان و پژوهشگران فراوان هنوز هیچ اتحاد و هماهنگی میان این بخش ها در کشور مشاهده نمی‌شود و این وضع به ارزش اقتصادی و جایگاه این محصول صدمه می زند.
کوچکی با اشاره به گسترش بی رویه کشت زعفران در ۲۲ استان کشور ادامه داد: بنابود در سال ۱۴۰۰ میزان عملکرد زعفران در هر هکتار به هفت کیلو گرم برسد حال آنکه هنوز این مهم به صورت سراسری و همه جانبه محقق نشده است.
وی با تاکید بر اینکه کشت زعفران به صورت خرده مالکی است و کشاورزی خانوادگی محسوب می‌شود گفت: به هیچ وجه نمی‌توان انتظار داشت این شیوه را تغییر جدی بدهیم.
وی افزود: با توجه به اینکه کشت این محصول در گذشته با کمترین و طبیعی‌ترین نهاده‌ها انجام می‌شده است افزایش عملکرد این محصول توسط برخی کشاورزان از طریق استفاده از نهاده‌های شیمیایی محقق شده که این امر موجب اثرگذاری منفی بر کیفیت محصول نهایی شده است و باید این هشدار را نسبت به کاهش کیفیت محصول زعفران و تاثیر منفی آن در بازار جهانی جدی بگیریم.
غفلت از فرآوری محصول زعفران
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز با بیان اینکه فرآوری محصول ارزشمند و راهبردی زعفران در داخل کشور ضرورتی است که تاکنون مغفول مانده است گفت: بیش از ۱۲۰ واحد بسته بندی زعفران در خراسان رضوی گرچه فعالیت مناسبی دارند اما تمام این واحدها محصول را به صورت خام بسته بندی می کنند.
محمدرضا اورانی افزود: این در حالی است که باید با هدف کسب آورده اقتصادی بیشتر و استفاده کامل از تمام ظرفیت‌های این محصول ارزشمند، در زمینه فرآوری زعفران اقدام نمود.
وی ادامه داد: در زمینه فراوری محصول زعفران بسیار مختصر و در حد تولید چای و برخی نوشیدنی‌های زعفرانی فعالیت‌هایی انجام شده اما در بسیاری از زمینه های فعالیت در این حوزه هنوز اقدامی نشده است.
وی گفت: این در حالی است که باید به فکر تولید فرآورده های جدید از زعفران باشیم که شامل نوشیدنی‌های جدید، اسانس گیری، طعم گیری و تولید محصولات با اندازه های مختلف با توجه به ویژگی‌های زعفران از جمله شادی آفرینی آن است.
اورانی افزود: سطح زیر کشت زعفران در خراسان رضوی بیش از ۸۶ هزار هکتار است و بیش از ۳۰۰ تن محصول از این سطح برداشت می‌شود.
وی ادامه داد: در مجموع ۱۴۴ هزار بهره بردار در حوزه کشت زعفران در این استان فعالیت دارند و به ازای هر هکتار سطح زیر کشت زعفران ۲۰۰ نفرروز اشتغال و یک فرصت شغلی دایم ایجاد می‌شود.
وی گفت: پارسال حدود ۲۵۰ تن زعفران این استان به ارزش ۳۵۵ میلیون دلار به کشورهای مختلف صادر شد.
اورانی افزود: با پایان برداشت محصول از مزارع زعفران میزان تولید این محصول در استان امسال به ۳۱۰ تن رسید.
وی ادامه داد: طبق بررسی‌های انجام شده به صورت میانگین ۲۰ درصد برداشت محصول زعفران امسال بر اثر خسارت ناشی از شرایط آب و هوایی از بین رفته است از این رو این میزان برداشت، تقریبا معادل پارسال است و افزایش چندانی نداشته است. پارسال نیز ۳۱۰ تن زعفران از ۸۶ هزار و ۴۰۰ هکتار مزرعه در خراسان رضوی برداشت شد.
اوسک و مرجعیت ایران در تعیین قیمت زعفران
سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس نیز چندی پیش به خبرنگار ایرنا گفت: طرح راه‌اندازی سازمان جهانی زعفران با نام اختصاری "اوسک" در دستورکار قرار دارد که با تشکیل این سازمان، بورس کالای ایران می‌تواند به مرجع اصلی تعیین قیمت زعفران دنیا تبدیل شود.
سیدحسن حسینی شاهرودی با بیان اینکه نباید دست روی دست گذاشت و شاهد بود که کشورهای دیگر از تجارت زعفران ایران، میلیاردها دلار به جیب بزنند، افزود: برای ساماندهی بازار داخلی، زعفران در حال عرضه در بورس کالاست تا رفته رفته قیمت واقعی زعفران ایران برای خریداران خارجی مشخص شود.
وی با بیان اینکه راه‌اندازی سازمان جهانی زعفران باید مورد حمایت مسوولان قرار گیرد ادامه داد: زعفران محصولی است که بیش از ۹۰ درصد آن در ایران تولید می‌شود و به طور یقین با راه اندازی سازمان جهانی زعفران، فرصت استثنایی برای نشان دادن ظرفیت تولید و کیفیت زعفران ایران در جهان فراهم می‌شود.
وی گفت: سال‌هاست که شاهد صادرات زعفران ایران به صورت فله به کشورهای مختلف جهان هستیم به طوری که بعد از بسته بندی زعفران در چند کشور، طلای سرخ ایران با برند سایر کشورها به فروش می‌رسد که این موضوع جایگاه زعفران کشور را تنزل داده است.
سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس با اشاره به طرح راه‌اندازی سازمان جهانی اوسک افزود: برای مدیریت بهتر تولید و صادرات و حل مشکل فروش فله‌ای زعفران باید سازمان جهانی همچون اوپک راه‌اندازی شود تا با تحقق این رویداد، سهم ایران از تجارت جهانی زعفران افزایش یابد.
وی با تاکید بر اینکه ایران به دلیل سهم خود در تولید زعفران باید متولی این کار باشد، ادامه داد: زعفران محصولی است که با تلاش فراوان کشاورزان به بار می‌نشیند و نیاز به اصلاح روندها در تولید، بازاریابی و فروش در بازارهای داخلی و خارجی دارد.
حسینی شاهرودی گفت: در این میان ورود زعفران به بورس کالا یک گام مثبت در راستای اصلاح این روندها بوده است که با راه اندازی سازمان جهانی اوسک زمینه برای شناساندن زعفران ایران به دنیا و مرجعیت قیمتی بورس ایران فراهم می شود.
وی افزود: پیش‌بینی می‌شود با تشکیل اوسک علاوه بر اینکه کشاورز، مصرف‌کننده و صادرکننده به حقوق اصلی خود می‌رسند، شاهد استانداردسازی این محصول و رشد ارزآوری زعفران خواهیم بود.
اوسک نجات بخش زعفران ایران
مسوول واحد زعفران سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی نیز گفت: راه‌اندازی سازمان جهانی تولید و صادرات زعفران راه نجات برای زعفران ایران از دست کشورهایی است که درصدد هستند نام این محصول ارزشمند را به نام خود بزنند و هم راهی موثر و جهانی برای معرفی زعفران ایران و برندسازی در این زمینه برای مصرفکنندگان و مشتریان است.
رامین اسمی افزود: یکی از اهداف و آرزوهای ما این بوده است که بتوانیم زعفران ایران را هویت بخشیم و در این مسیر باید به هر روش موثر و جهانی بتوان این اقدام را انجام داد.
وی ادامه داد: ایده اوسک در حقیقت طرح و ایده موثر و مفید در این زمینه است که می‌تواند هم در زمینه داخلی و هم در زمینه بین‌المللی مفید و موثر باشد.