تبعات توزیع ارز ۴۲۰۰ تومانی که از آن به عنوان ابزار توزیع رانت یاد می‌شود، در کنار تمام آسیب‌هایی که به اقتصاد کشور وارد کرده، خودکفایی برخی از محصولات استراتژیک را نیز با چالش‌های جدی مواجه کرده است.
از اردیبهشت ماه سال ۹۷ ارز ۴۲۰۰ تومانی به عنوان ارز دولتی مبنای کار دولت دوازدهم قرار گرفت و برای تأمین بسیاری از کالاهای وارداتی اختصاص یافت این در حالی بود که قیمت ارز در سامانه نیما و بازار آزاد بیش از ۲ برابر این رقم بود و این امر باعث شد واردات و توزیع کالاهایی که ارز دولتی دریافت کرده بودند با فساد مواجه شود و رانت‌های عظیمی را نصیب عده‌ای خاص کند.
کالاهایی که با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد کشور می‌شد به دست مصرف کننده نهایی نمی‌رسید و از شبکه توزیع رسمی خارج و با قیمت‌های بالاتر در بازار آزاد به فروش می‌رفت. اما ماجرا به همین جا ختم نشده است؛ تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات برخی کالاهای اساسی، قدرت رقابت را از تولیدات داخلی گرفته و حتی خودکفایی برخی محصولات استراتژیک را با چالش‌های جدی مواجه کرده است؛ علیرضا مهاجر، مجری طرح دانه‌های روغنی وزارت جهاد کشاورزی اظهارداشت: کشور ما به سالانه ۱.۵ میلیون تن روغن خام نیاز دارد که این نیاز از چند طریق تأمین می‌شود.
وی با بیان اینکه روش اول واردات مستقیم روغن خام به کشور است، افزود: از طریق واردات دانه روغنی و تولید دانه روغنی در داخل نیز از دیگر روش‌های این کار هستند.
مهاجر با اشاره به آغاز اجرای طرح خوداتکایی دانه‌های روغنی در سال ۹۴، گفت: در زمان آغاز اجرای طرح مذکور، ۹۰ درصد روغن مورد نیاز از طریق واردات مستقیم روغن خام تأمین می‌شد و واردات دانه به کشور بسیار محدود بود و به همین دلیل اکثر کارخانجات روغنکشی تعطیل بودن یا با کمترین ظرفیت کار می‌کردند.
۴۵۰ هزارتن روغن پالم ارز دولتی می‌گیرد!
وی با بیان اینکه در سال ۹۴ حدود ۲۴۰ هزارتن دانه روغنی وارد کشور شده بود، افزود: حدود ٤٠٠ هزارتن دانه روغنی شامل سویا، کنجد، آفتابگردان، کلزا و گلرنگ نیز در داخل تولید شد که از این میزان دانه نزدیک به ٧٠ هزارتن و از دانه روغنی وارداتی نیز ٤٠ هزارتن روغن استحصال وبقیه نیاز بصورت روغن خام وارد کشور شد.
مهاجر تصریح کرد: ما در سال ۹۴ این سیاست را به افزایش تولید دانه روغنی در داخل و افزایش واردات دانه بجای واردات مستقیم روغن خام تغییر دادیم و در سالهای ۹۵، ۹۶ و ۹۷ و ۹۸ به طور متوسط واردات دانه روغنی به ۲ میلیون و ۵۰۰ هزارتن افزایش یافت و در این مدت نیز تولید دانه روغنی کلزا در داخل هشت برابر شد.
وی افزود: دانه روغنی وارداتی به کشور شامل دانه سویا است چرا که برای این دانه علاوه بر بحث روغن در بحث کنجاله نیز تقاضا وجود دارد و بنابراین واردکنندگان نیز به دلیل دریافت ارز دولتی تمایل به واردات دارند تا خرید از تولید کشاورزان داخلی.
این مقام مسئول با بیان اینکه درصد روغن دانه سویا ۱۸ است، گفت: بنابراین از میزان ۲.۵ میلیون واردات دانه سویا حدود ۴۵۰ هزارتن روغن استحصال می‌شود.
مهاجر تصریح کرد: حدود ۹۰۰ هزارتن تا یک میلیون تن روغن خام نیز وارد کشور می‌شود که ۴۰۰ تا ۴۵۰ هزارتن آن روغن پالم و ۴۰۰ هزارتن نیز شامل روغن سویا، آفتابگردان، کنجد، کلزا و … است ضمن اینکه از دو سال قبل به دلیل تحریم‌ها واردات روغن سویا محدودتر شده و روغن آفتابگردان جایگزین این کالا شده که از کشورهای بلوک شرق وارد می‌شود.
دولت به واردکنندگان روغن، دانه و کنجاله به ازای هرکیلوگرم واردات ۹ هزارتومان یارانه می‌دهد!
مجری طرح دانه‌های روغنی وزارت جهاد کشاورزی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به چالش‌های ایجاد شده برای تولید دانه‌های روغنی در پی اختصاص ارز دولتی به واردات روغن گفت: به دلیل اختصاص ارز دولتی به واردات روغن خام و دانه و کنجاله، کشاورزان امکان رقابت با واردات را ندارند لذا برنامه‌های ما هم دستخوش تغییر شده است و کشاورزان برای درآمد بیشتر به کشت محصولات سبزی و صیفی روی آورده اند.
مهاجر با بیان اینکه در ازای واردات هر کیلوگرم از این محصولات ۹ هزارتومان به واردکنندگان یارانه داده می‌شود، افزود: اگر بخشی از این ارز به تولید اختصاص یابد، مشکل تولید تا حدود زیادی حل می‌شود.
وی با اشاره به تاکید سرپرست وزارت جهاد کشاورزی بر حذف ارز دولتی از کالاهایی مانند شکر و روغن گفت: واردکنندگان روغن در برابر واردکنندگان محصولاتی مانند شکر و برنج موقعیت محکم‌تری دارند و به اصطلاح بسیار قوی‌تر از آنان هستند.
وی با تاکید بر اینکه دولتی بودن قیمت واردات روغن، دانه و کنجاله قدرت رقابت را از تولیدکنندگان داخلی گرفته است، تصریح کرد: کشاورزان با این شرایط تمایلی به کشت ندارند و به همین دلیل برنامه کشت نیز محقق نمی‌شود چرا که تولید با ارز آزاد انجام می‌شود و دولت قادر نیست که به تولید یارانه بدهد.
مهاجر اضافه کرد: کارخانجات نیز به همین دلایل، روی واردات تمرکز می‌کنند نه تولید.
این مقام مسئول در وزارت جهاد کشاورزی تصریح کرد: از سال گذشته و با افزایش نرخ ارز، تولید دانه‌های روغنی در کشور با مشکل مواجه شده است.