تولید مرکبات از گذشته های دور در مازندران رواج داشته و پرتقال و نارنگی این استان همیشه از جایگاه ویژه ای در کشور برخوردار بود و در غرب مازندران که بیشتر محصولات پرتقال به صورت محلی برداشت می شد ، طرفداران ویژه دارد.
پرتقال های محلی با وجود آنکه از شکل ظاهری مناسبی برخوردار نبود ، اما خوشمزه و آبدار بود که بخشی از آن به بازار مصرف عرضه می گردید ، اما بخش قابل توجهی از آن که معروف به زیر درختی در نبود صنایع تبدیلی بلااستفاده می ماند و پوسیده می شد تا اینکه مسئولان وقت با کمک سرمایه گذاران اقدام به احداث چند کارخانه آبگیری و تولید کنسانتره مرکبات کردند که با استقبال بسیاری از باغداران منطقه مواجه شد.
این کارخانه ها با خرید پرتقال های زیر درختی برای آبگیری علاوه بر اینکه به اقتصاد باغداران کمک می کردند ، مواد اولیه کارخانه های تولید آبمیوه در کشور را نیز تامین می نمودند و این روند چند سالی ادامه داشت تا اینکه با ورود گونه ای جدید از پرتقال به نام تامسون به منطقه شرایط کاملا تغییر کرد.
با ورود نهال های پرتقال تامسون به غرب استان و تبلیغات فراوانی که برای آن صورت گرفت بسیاری از باغداران منطقه با بریدن درختان کهنسال پرتقال محلی اقدام به کاشت نهال های جوان پرتقال تامسون نمودند تا با تولید بیشتر ، سود بیشتری را نصیب خود سازند.
یکی از ویژگی های بارز پرتقال تامسون ، شکل ظاهری بسیار مشتری پسند آن بود و خریداران این محصول پول خوبی بابت خرید آن به نسبت پرتقال محلی پرداخت می کردند و در عین حال در برابر آفات بسیار مقاوم و ضایعات آن بسیار کم بود ، اما با همه این اوصاف ، تامسون میوه ای خشک بود و مثل پرتقال محلی آبدار نبود و همین مساله کم کم بر روند تولید کارخانجات کنسانتره یا آبگیری منطقه تاثیر منفی گذاشت و از تولیدات آنها روز به روز کاسته شد.
این روند همچنان ادامه داشت تا اینکه با ورود کیوی به باغ های غرب مازندران ، تیر خلاص بر پیکر نیمه جان کارخانه های تولید کنسانتره زده شد و آنها عملا از ادامه فعالیت بازماندند چرا که بخش قابل توجهی از باغ های منطقه که زیر کشت پرتقال محلی قرار داشت و در برابر تامسون مقاومت کرده بود ، زیر کشت نهال کیوی رفت و تولید پرتقال محلی به طور قابل توجهی کاهش یافت و همین موضوع باعث شد تا کارخانه داران با مشکلات زیادی مواجه شوند و ابتدا با تعدیل نیرو سعی در پایین آوردن هزینه ها نمودند ، اما به دلیل کمبود شدید مواد اولیه چاره ای جزء تعطیلی واحد های تولیدی خود ندیدند .
با افزایش قیمت زمین در غرب مازندران و تمایل باغداران برای فروش زمین های خود ، عملا آخرین میخ بر تابوت کارخانه های تولید کنسانتره مرکبات در غرب مازندران زده شد و چراغ این واحد های تولیدی برای همیشه خاموش گردید و بسیاری از افرادی را که در این کارخانه ها کار می کردند ، بیکار شدند یا به شغل دیگری روی آوردند.
در آذرماه سال ۹۵ به دنبال بارش برف و کاهش شدید دما تا منفی ۱۷ درجه سانتیگراد بسیاری از محصولات مرکبات و کیوی مازندران دچار سرمازدگی شد که با برنامه ریزی صورت گرفته از سوی دولت مقرر گردید تا کارخانه های تولید کنسانتره مرکبات فعالیت خود را بار دیگر از سر بگیرند و اقدام به خرید مرکبات درجه سه نمایند و محصول کیوی یخ زده نیز به کارخانه های استان های دیگر ارسال گردید اما همین شوک نیز نتوانست جنازه کارخانه ها را حیات دوباره بخشد و آنها کماکان در کما به سر می بردند و تاکنون نسخه شفا بخشی برای احیای مجدد آنها با وجود تلاش مسئولات در طول این سالها پیچیده نشده است.
کارخانه های افشره ، نوش ، ترنج و ان سی سی در شهرستان تنکابن و تعاونی باغداران کوثر در شهرستان رامسر در غرب مازندران مستقر هستند.
صنایع تبدیلی لازمه بخش کشاورزی
یک کارشناس اقتصادی درباره اهمیت صنایع تبدیلی و تکمیلی در بخش کشاورزی گفت : ایجاد این صنایع در بلندمدت و کوتاه‌مدت منفعت‌های بسیاری برای کشاورزان خواهد داشت و گسترش این صنعت باعث تثبیت سطح درآمد و افزایش سود کشاورزان می‌شود.
اسماعیل معصومی افزود : وجود چنین صنایعی شرایطی را فراهم خواهد کرد که در زمان افزایش تولید محصولات و کاهش تقاضا برای تولیدات خام ، مانع از ضایع شدن آن و نوسانات منفی قیمت می‌شود.
وی اظهار داشت : از عواملی که باعث تعطیلی صنایع تبدیلی غرب مازندران شد ، وابستگی شدید آنها به محصولات باغی منطقه ، سوء مدیریت و بالا رفتن هزینه ها به واسطه فرسوده بودن خطوط تولید بود .
به گفته این کارشناس اقتصادی ، اگر مدیران این کارخانه ها با کمی آینده نگری خطوط تولید آبمیوه و کنسانتره خود را همزمان با تغییرات الگوی کشت مناسب سازی می کردند ، فعالیت آنها هیچگاه متوقف نمی شد.
معصومی با بیان اینکه ۷۰ درصد کیوی مازندران در غرب استان تولید می شود ، خاطر نشان کرد : با وجود چنین ظرفیتی متاسفانه حتی یک کارخانه تولید کنسانتره یا پوره کیوی در منطقه وجود ندارد تا پاسخگوی نیاز باغداران باشد.
وی یادآور شد : دولت می تواند با تزریق سرمایه در گردش چرخ این کارخانه ها را دوباره به حرکت درآورد اما باید به طور مستمر بر عملکرد آنها نظارت داشته باشد تا از به انحراف کشیده شدن این تسهیلات و در نتیجه تعطیلی مجدد آنها جلوگیری نماید.
نیازمند تسهیلات سرمایه در گردش هستیم
یکی از مدیران کارخانه تعطیل شده تولید آب میوه و کنسانتره در غرب مازندران گفت : این مجموعه از سال ۱۳۴۸ در زمینی به مساحت ۱۰هکتار فعالیت خود را در زمینه تولید انواع نوشیدنی، خوراک ، مربا، مارمالاد، ترشیجات و... آغاز کرد و خیلی سریع به یکی از برند های مطرح کشور تبدیل شد.
محمد شریفی افزود : متاسفانه این کارخانه به دلایل مختلفی در سال های گذشته تعطیل شده بود تا اینکه در سال ۸۵ آن را خریداری نمودیم و با حداقل ظرفیت تولید آب میوه را از سر گرفتیم.
وی با بیان اینکه هم اکنون خط تولید آب میوه به صورت پاکتی و قوطی در این کارخانه مستقر است ، اظهار داشت : متاسفانه به دلیل نداشتن سرمایه در گردش خط تولید آب میوه قوطی تعطیل است و خط تولید آب میوه پاکتی هم با حداقل ظرفیت فعال می باشد.
شریفی گفت : مشکلاتی با یکی از بانک های عامل داریم که اگر برطرف شود و از سوی دیگر سرمایه در گردش به کارخانه تزریق گردد فعالیت هر دو خط را با حداکثر ظرفیت آغاز خواهیم کرد.
وی با اشاره به ظرفیت های موجود در این کارخانه تصریح کرد : با راه اندازی هر دو خط تولید حداقل برای ۲۰۰ نفر شغل ایجاد خواهد شد که رقم قابل توجهی است.
صنایع تبدیلی پیش‌نیاز استراتژی صنعتی شدن
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان تنکابن نیز در این باره گفت : صنایع تبدیلی و تکمیلی، مؤثرترین راهکار برای کاهش حجم ضایعات کشاورزی به شمار می‌رود.
ابراهیم کاویانی افزود : با توسعه صنایع تبدیلی و نوسازی واحدهای موجود می‌توان نتایج بسیار خوبی را در کاهش ضایعات کشاورزی به دست آورد.
وی بر ضرورت نوسازی و بهسازی صنایع تبدیلی منطقه تاکید کرد و اظهار داشت : افزایش تولید روستایی، بهره‌وری، ایجاد فرصت‌های شغلی، تأمین نیازهای اساسی، پیوند با دیگر بخش‌های اقتصادی و نهایتاً توسعه عدالت اجتماعی از فوائد راه اندازی صنایع تبدیلی است.
کاویانی با بیان اینکه صنایع تبدیلی می‌تواند پیش‌نیاز استراتژی صنعتی شدن و تأمین‌کننده امنیت غذایی در کشور باشد ، بر ضرورت رفع مشکلات کارخانه های تولید آبمیوه و کنسانتره مرکبات غرب استان تاکید کرد.
ضرورت احیای صنایع تبدیلی غرب مازندران
نماینده مردم شهرستان های تنکابن ، رامسر و عباس آباد در مجلس شورای اسلامی در حاشیه بازدید از یک کارخانه نیمه فعال تولید آب میوه و کنسانتره گفت : در هر پروژه اقتصادی که ورود می کنیم با موضوعی تحت عنوان تامین مالی مواجه می شویم که بخشی از آن به سیستم بانکی بر می گردد ولی همه ماجرا این نیست.
سید شمس الدین حسینی افزود : یک سری اختلافاتی بین خریدار این کارخانه با بانک وجود دارد که باید توافق لازم صورت گیرد چرا که این اختلاف ها نباید مانع از تولید شود.
وی با بیان اینکه وجود چنین کارخانه هایی در غرب مازندران یک سرمایه بزرگ و ارزشمند محسوب می شود ، اظهار داشت : اگر مشکل این کارخانه با بانک برطرف شود می توانیم سرمایه در گردش به آن تزریق کنیم تا با حداکثر ظرفیت تولید خود را دوباره از سر بگیرد و زمینه اشتغال جوانان منطقه را فراهم نماید.
حسینی به اهمیت صنایع تبدیلی در بخش کشاورزی اشاره کرد و افزود : صنایع تبدیلی از جمله صنایعی است که نقش و تاثیر بسیاری در ابعاد مختلف بخش کشاورزی دارد و موجب افزایش ارزش افزوده ، توسعه صادرات و کاهش ضایعات می شود.
وی یادآور شد : این کارخانه ها که در گذشته احداث شده هم اکنون در غرب مازندران وجود دارند، باید با رفع موانع و مشکلات آنها در جهت راه اندازی مجددشان تلاش کنیم و این امر با تعامل ، همکاری و پیگیری های مستمر امکان پذیر خواهد بود.
مازندران در تولید مرکبات جایگاه نخست را در کشور دارا است و هم اکنون در ۱۱۰ هزار هکتار باغ مرکبات استان، یک میلیون و ۸۱۰ هزار تن انواع پرتقال و نارنگی برداشت می‌شود .
بر اساس آمارهای رسمی ۲۶ درصد از اشتغال مولد مازندران در اختیار بخش کشاورزی است و ۵۰ درصد از این اشتغال نیز مرتبط با باغداری به خصوص مرکبات است .