با حدود گذشت ۷ ماه از نابسامانی بازار نهاده‌های دامی و کمبود و گرانی این کالای اساسی، امید گیلان‌پور معاون وزارت جهاد کشاورزی اخیراً در اظهاراتی تأمل برانگیزی در یک برنامه تلویزیونی، قابلیت سامانه بازارگاه برای ساماندهی کامل بازار نهاده‌های دامی را مورد تردید قرار داده و اظهار داشت: این سامانه‌ها تا حدی می‌تواند مشکلات را حل کند، بنابراین همه مسائل موجود بازار نهاده‌ها را نباید به این سامانه منتسب کرد.
این اظهارات مأیوس کننده درباره کارکرد بازارگاه از سمت معاون وزیر جهاد کشاورزی در حالی مطرح شده است که کاظم خاوازی وزیر جهاد کشاورزی از ابتدای سال تاکنون بیش از ۵ مرتبه ضمن تاکید بر لزوم اصلاح نواقص بازارگاه، نوید ساماندهی بازار نهاده‌ها را همزمان با رونمایی سامانه جدید بازارگاه به فعالان صنعت دام و طیور اعلام کرده بود.
خاوازی در اوایل تیرماه سال جاری با بیان اینکه نهاده‌های دامی بزودی از طریق سامانه جدید بازارگاه توزیع خواهد شد، گفته بود: این سامانه، عرضه نهاده‌ها را به شکل هدفمند انجام می‌دهد.
وی در سخنان دیگری در جمع تشکل‌های بخش خصوصی در اوایل خردادماه وعده اصلاح نظام توزیع نهاده‌های دامی را داده و عنوان کرده بود: اصلاح نظام توزیع باید در دستور کار قرار بگیرد و مقرر شده سامانه جدید بازارگاه رونمایی شود تا مشکلات توزیع مرتفع شود.
چگونه نواقص سامانه بازارگاه، جیب دلالان پر می‌کند؟
تمام مراحل زنجیره تأمین نهاده دامی، از ابتدای ورود نهاده‌ها به بندر تا آخرین مرحله آن یعنی تحویل به تولیدکننده دام و طیور، بایستی توسط سامانه بازارگاه به شکل همه‌جانبه و هوشمند رصد شود، بنابراین هرگونه نقص یا اعمال نفوذ شخصی در مسیر این فرآیندها موجبات ایجاد رخنه برای هجوم انبوه دلالان و انحراف در توزیع نهاده‌ها را تسهیل خواهد کرد.
در همین زمینه، سعید سلطانی سروستانی مدیرعامل اتحادیه دامداران در اظهاراتی از لابی قدرتمند دلالان در بازار دام و طیور پرده برداری کرده و گفت: ۷۰ درصد واردات نهاده‌ها و همچنین توزیع گوشت در دست دلالان است.
بنابراین معضلات کنونی تأمین خوراک دام را باید در نواقص سامانه بازارگاه جست و جو کرد؛ چراکه این نواقص به نوعی زمینه را برای صدور امضاهای طلایی مهیا کرده و باعث نفوذ جمع کثیری از دلالان و سوداگران بازار صنعت دام و طیور در این سامانه شده است.
همچنین محمد مهدی نهاوندی عضو هیئت مدیره اتحادیه واردکنندگان نهاده‌های دام و طیور در تأیید این مسئله عنوان کرد: با توجه به تجربه چندین ساله‌ای که در بازار نهاده‌ها داشته‌ام به جد می‌گویم که نواقص سامانه بازارگاه باعث دامن زدن به مشکلات کمبود نهاده‌های دامی در کشور شده است.
«امضای طلایی»، «فقدان شفافیت» و «توزیع ناعادلانه» ۳ مشکل عمده بازارگاه
غلامعلی فارغی، عضو اتاق بازرگانی و رئیس انجمن تولیدکنندگان جوجه یک روزه در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه مدیریت توزیع نهاده‌ها به شکل سیستمی و هوشمند در ذیل سامانه‌ای به نام بازارگاه، تصمیمی صحیح و عقلایی بوده است، عنوان کرد: با این وجود در روند عملکردی این سامانه اختلال و ضعف‌های متعددی وجود دارد که منجر به دامن زدن به آشفته بازار خوراک دام شده است.
وی با بیان اینکه اکنون عرضه برای نهاده‌های دامی کم و تقاضا برای آن زیاد است، خاطرنشان کرد: زمانی که در یک بازار عرضه و تقاضا متعادل نباشد اگر یک سامانه توزیعی و نظارتی مثل بازارگاه در عملکرد خود با کوچک‌ترین اختلال و ناکارآمدی مواجه شود، می‌تواند زمینه فعالیت دلالان و رانت‌خواران را مهیا کند.
فارغی در ادامه ۳ مشکل اصلی سامانه بازارگاه را «فقدان شفافیت قیمتی، کالایی و هویتی»، «توزیع ناعادلانه و غیر دقیق نهاده‌ها بین بازیگران» و «اعمال سلایق شخصی و امضاهای طلایی» برشمرد.
رئیس انجمن تولیدکنندگان جوجه یک روزه با اشاره به اینکه مقصود اصلی سیاستگذار برای راه‌اندازی چنین سامانه‌ای، ایجاد شفافیت قیمتی، کالایی و هویتی برای تمامی فعالان بازار خوراک دام بوده است، گفت: متأسفانه تشکل‌ها و اتحادیه‌های دامی هیچ‌گونه دسترسی به اطلاعات هویت خریداران و فروشندگان و نیز میزان، نوع و قیمت نهاده‌های معامله شده در این سامانه ندارند و این قضیه باعث شده فعالیت دلالان و متخلفان در بازارگاه تسهیل شود.
فارغی با بیان اینکه دریافت‌کننده نهاده‌های دامی در سه گروه تشکل‌ها و اتحادیه‌های مرغ و گوشت، واسطه‌ها و نیز مرغداران و دامداران خرد طبقه بندی می‌شوند، افزود: بازارگاه شرایط دسترسی عادلانه و مساوی به نهاده‌ها را برای تمامی بازیگران صنعت دام و طیور فراهم نکرده است.
عضو اتاق بازرگانی با اشاره به اینکه بر نحوه توزیع نهاده‌هایی که توسط تشکل‌ها و اتحادیه‌ها یا معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی شفافیت و نظارت مطلوبی وجود ندارد، عنوان کرد: اعمال سلایق شخصی و امضاهای طلایی که در تخصیص سهمیه خوراک دام دخیل است، توزیع خوراک دام را با انحراف مواجه کرده است.
وظیفه دولت نظارت است نه مداخله
فارغی با انتقاد از اینکه دولت اکنون در نقش مداخله‌گر و توزیع‌کننده در سامانه بازارگاه وارد شده است، عنوان کرد: وظیفه اصلی دولت و وزارت جهاد در این سامانه باید تنظیم‌گری و نظارت باشد و نه اینکه خود در نقش توزیع کننده و عامل در تخصیص نهاده‌ها ظاهر شود.
وی در پایان با تاکید بر اینکه در این سامانه وعده داده شده بود تا بانک کشاورزی نقش حمایتی برای دامداران و مرغداران ایفا کند، خاطرنشان کرد: قرار بود این بانک از محل اعتبارات خود از واردکنندگان نهاده خریداری کند و آنها را به تولیدکنندگان به شکل تسهیلاتی بفروش برساند، اما این وعده هم عملی نشده است.