«دنیای اقتصاد» برای بررسی مزایای عرضه محصولات کشاورزی و خرما در بورس کالا و زمان آغاز این طرح گفت‌وگویی با اکبر میرزاپور مدیر توسعه بازار فیزیکی بورس کالا داشت. او می‌گوید: این روش فروش بستری را برای حلقه‌های مختلف تولید فراهم می‌کند تا بدون واسطه با خریداران که گروه‌هایی همچون صادرکنندگان، فروشندگان عمده، واحدهای فرآوری و... هستند در ارتباط باشند و از تزریق بخش قابل توجهی از سود به حلقه واسطه‌گران جلوگیری می‌کند، همچنین خریداری که سراغ این نحوه خرید برود از کیفیت، قیمت رقابتی و زمان تحویل محصول خود اطمینان خاطر دارد. ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانید.
طرح پذیرش خرما در رینگ معاملاتی بورس کالا از چه زمانی شروع و درحال حاضر در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
پذیرش خرما در رینگ معاملاتی بورس کالا سابقه‌ای طولاتی دارد و مواردی از معامله این محصول در بازار فیزیکی نیز در سال‌های گذشته صورت گرفته است. اما در حال حاضر تصمیم گرفته شده بستر جدیدی برای معاملات خرما با استفاده از گواهی سپرده کالایی ایجاد شود که تجربه این دست معاملات پیش از این در زمینه زعفران، پسته و زیره وجود داشته است.
فرآیند عرضه محصول در بستر گواهی سپرده کالایی به این صورت است که ابتدا یک یا چند انبار در نقاط مختلفی که تولیدکنندگان یک کالا مستقر هستند مطابق با شرایط و استانداردهای بورس کالا پذیرش می‌شود. این انبار می‌تواند متعلق به مجموعه‌های تولیدی، فرآوری، صادرکنندگان، کشاورزان و حتی بخش دولتی باشد. سپس انباری که مورد تایید بورس کالا قرار گرفت اقدام به پذیرش محصول مطابق با استانداردهای تعیین شده از سوی بورس کالا می‌کند. این استانداردها نیز برگرفته از استانداردهای ملی است. اگر کالای کشاورز مطابق استاندارد بود، توسط انبار پذیرش شده و قبض انبار به نام وی صادر می‌شود. این قبض انبار در حکم گواهی سپرده کالایی بوده که امکان معامله آن به‌صورت مستقیم توسط کشاورز در بستر آنلاین یا توسط کارگزاران در بازار گواهی سپرده وجود دارد.
استفاده از بازار سپرده برای فروش چه مزایایی را برای کشاورزان به دنبال دارد؟
با ایجاد بازار گواهی سپرده کالایی برای خرما، کشاورز می‌تواند به‌صورت مستقیم و بدون حضور واسطه‌ها محصول خود را به دست فروشنده برساند و از طریق تابلوی بورس محصول را به کل کشور عرضه کند، این موضوع علاوه بر آنکه به حذف واسطه‌ها می‌انجامد کشف نرخ واقعی قیمت را نیز به دنبال دارد و از این جهت نیز به سود کشاورز خواهد بود. در ادامه یک روز پس از معامله نیز بهای محصول به دست خریدار می‌رسد. تجربه چنین معاملاتی و بردن بورس به میان کشاورزان در سال‌های اخیر در بازار پسته، زعفران و زیره نیز اتفاق افتاده و بورس کالا قصد تسری این برنامه را به سایر کالاها نیز دارد و خرما نیز یکی از این محصولات است.
این برنامه برای شروع در کدام منطقه اجرایی می‌شود؟
خرما یک عنوان کلی بوده و انواع و اقسام خرما در نقاط مختلف ایران کشت می‌شود که به‌لحاظ کیفیت و قیمت کاملا با یکدیگر متفاوت هستند. مطابق با بررسی‌های انجام شده توسط بورس کالا و صحبت‌های صورت گرفته با کارشناسان امر و نمایندگان تولیدکنندگان و همچنین نمایندگانی از وزارت جهاد کشاورزی تصمیم گرفته شد در فاز اول این طرح برای خرمای مضافتی اجرایی شود. خرمای مضافتی یکی از جذاب‌ترین و پرمصرف‌ترین خرماهای تولیدی کشور است که علاوه بر گستردگی بازار داخل، از بازار صادراتی مطلوبی نیز برخوردار است. خرمای مضافتی در مناطق متعددی از کشور تولید می‌شود اما به‌صورت سنتی تمرکز تولید این محصول مربوط به استان کرمان و شهرستان بم است. بنابراین در اجرای پایلوت طرح (نمونه آزمایشی ) به دنبال انبارهایی در شهرستان بم رفتیم.
تعیین انبارهای پذیرش کالا به چه صورت خواهد بود؟
پس از آنکه شهرستان بم به‌عنوان نمونه آزمایشی معرفی شد، برخی انبارهای بخش خصوصی برای اجرای این طرح اعلام آمادگی کردند و بازدیدهایی نیز در این زمینه اجرایی شد که در حال حاضر این انبارها درحال تکمیل مستندات هستند تا پس از آن بتوانند به پذیرش محصول پرداخته و رینگ معاملات گواهی سپرده خرما آغاز شود. بورس کالا نیز بازدیدهای موردنظر از این انبارها را صورت داده و در این مرحله باید این انبارها تضامین موردنیاز را به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ارائه کنند و همچنین بیمه‌نامه انبارها تهیه شود تا در صورت بروز حادثه جبران خسارت احتمالی از طریق بیمه صورت گیرد.
این بازار از چه زمانی کار خود را شروع می‌کند؟
پس از تکمیل مراحل پذیرش انبارها معاملات گواهی سپرده کالایی می‌تواند آغاز به کار کند و باتوجه به اینکه فصل برداشت خرما نیز از دو ماه آینده شروع می‌شود امیدواریم تا آن زمان این بازار نیز آغاز به کار کند و کشاورزان بتوانند از مزیت معامله در بورس بهره‌مند شوند.
کشف قیمت محصولات در این بازار چگونه صورت خواهد گرفت؟
در بورس و به خصوص در گواهی سپرده کالایی روندی به نام قیمت‌گذاری وجود ندارد و تنها کشف قیمت در آن صورت می‌گیرد. در روز آغازین معاملات بورس کالا قیمت محصول را از فعالان بازار استعلام کرده و براساس آن محدوده مجاز نوسان تعیین می‌کند و معامله براساس این قیمت استعلام شده و محدوده نوسان صورت می‌گیرد. به این ترتیب کشف قیمت براساس نظر فعالان بازار و میزان عرضه و تقاضا انجام می‌شود و بورس کالا تیز تنها بر این روند نظارت و رصد دقیقی دارد.
موفقیت این طرح به چه عواملی بستگی داشته و به‌نظر جناب‌عالی این طرح چه میزان با استقبال روبه‌رو خواهد شد؟
موفقیت یک سیستم به عوامل متعددی بستگی دارد، بورس کالا تنها بستر بازار را فراهم می‌کند که این کار شامل پذیرش انبارها، تدوین استاندارد و بومی‌سازی آن برای هر محصول و ایجاد بستری برای عرضه و معامله محصول است. البته بورس کالا برای موفقیت بیشتر طرح به تبلیغ و فرهنگ‌سازی در زمینه مزایای انجام معاملات در بستر بورس کالا نیز می‌پردازد و بخشی از کار نیز که مربوط به استقرار شرکت‌های کارگزاری در منطقه برای آموزش کشاورزان با این سیستم معامله و مزایای آن نیز می‌شود را نیز بورس کالا انجام می‌دهد اما تمامی این اقدامات اگرچه برای موفقیت این طرح لازم بوده اما کافی نیست. موفقیت این طرح بیش از هر امری به استقبال بخش عرضه و تقاضا بستگی دارد و اقدامات ترویجی بورس کالا و بیان مزیت‌های این نحوه معاملات در مشارکت بیشتر دو طرف برای حضور در این معاملات اثرگذار خواهد بود. همچنین شناسایی نقطه ضعف‌های این معاملات و تلاش در جهت بسترسازی برای رفع آن، اقدام لازم و راهگشای دیگر برای ایجاد ثبات در این بازار خواهد بود اما این کل موضوع نیست و طبیعتا باید فرصت کافی داد تا این بازار برای فعالان آن جا بیفتد. نهادهای زیادی می‌توانند به جا افتادن این بازار کمک کنند ازجمله انجمن خرما، وزارت جهاد کشاورزی، مصرف‌کنندگان عمده خرما و تولیدکنندگان. اگر اراده‌ای جمعی در این زمینه صورت گیرد بدون شک این بازار با موفقیت روبه‌رو شده و تجربه موفقیت‌آمیزی مشابه زعفران در خرما تکرار می‌شود و معاملات این محصول در بستری شفاف صورت می‌گیرد.
خریداران گواهی سپرده خرما چه کسانی خواهند بود؟
گروه اولی که خرید محصول از بازار سپرده کالایی برایشان جذاب خواهد بود صادرکنندگان هستند، صادرکننده می‌خواهد محصول با کیفیت را با بهترین قیمت خریداری کرده و از پس تعهد خود به موقع برآید. اما حضور واسطه‌ها در بازار باعث می‌شود که در بسیاری موارد صادرکننده پول محصولی را بدهد اما درنهایت محصولی بی‌کیفیت دریافت کند. درحالی که خرید از رینگ بورس کالا اطمینان از محصول با کیفیت را برای خریدار فراهم می‌کند. همچنین درصورتی که بازار آتی این محصول راه‌اندازی شود صادرکننده می‌تواند حتی با آگاهی از قیمت محصول قراردادهای خود را منعقد کند.
واحدهای فرآوری و مصرف‌کنندگان و توزیع‌کنندگان عمده داخلی نیز گروه دیگری هستند که می‌توانند به‌عنوان جامعه هدف این بازار مطرح شوند. با شکل‌گیری این نحوه معاملات به جای آنکه خریدار کل نیاز یک سال خود را با قیمت مناسب در فصل برداشت خریداری کند، می‌تواند محصول را به‌صورت ماهانه و حساب شده و با قیمتی معقول از بورس کالا خریداری کند. البته پس از مشخص شدن اسکیل حداقلی خرید از این بازار این موضوع نیز مشخص می‌شود که خریداران خرد نیز امکان خرید محصول از این بازار را دارند یا خیر. باتوجه به گستردگی ذی‌نفعان این بازار امیدواریم این نحوه معامله با استقبال خوبی روبه‌رو شود.
بازار گواهی سپرده خرما هیچ یک از حلقه‌های تولید خرما از کشاورز، واحد فرآوری، بسته‌بندی و... را حذف نمی‌کند و تنها جای عده‌ای واسطه را خواهد گرفت و باعث می‌شود که ارزش‌افزوده ایجاد شده در این مسیر در محیطی شفاف و به‌طور صحیح تقسیم شود.