کشورهای ایران و ترکیه با توجه به شرایط خاص جغرافیایی، غنی‌ترین منبع و تنوع گیاهان دارویی را در دنیا به خود اختصاص داده‌اند اما جای تأسف است که طبق آمار، تنها کمتر از نیم درصد تجارت جهانی گیاهان دارویی در اختیار ایران است و فرصت‌های موجود در این حوزه با وجود توصیه‌های فراوانی که به اقتصاد مقاومتی و فاصله گرفتن از اقتصاد نفتی می‌شود، مورد استفاده و توجه کشاورزان و سایر مردم قرار نمی‌گیرند.
استان آذربایجان شرقی علاوه بر پتانسیل بالای طبیعی که برای کشت و رشد انواع گیاهان دارویی تقریباً در تمام شهرهای خود دارد، ضرورت خاصی نیز برای زیر کشت بردن زمین‌های اطراف دریاچه ارومیه توسط گیاهان کم آب، از جمله همین گیاهان دارویی، احساس می‌کند و لازم است مسئولین توجه ویژه ای برای فرهنگ سازی و تشویق کشاورزان منطقه به استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی و محیط زیستی کاشت گیاهان دارویی داشته باشند.
باید ظرفیت‌های گیاهان دارویی به مردم معرفی شود
بابک موسوی، کارشناس حوزه اقتصاد کشاورزی در خصوص وضعیت و پتانسیل‌های اقتصاد گیاهان دارویی در ایران و به ویژه آذربایجان شرقی گفت: یکی از اصلی ترین ایراداتی که می‌توان به مسئولان دولتی در حوزه گیاهان دارویی گرفت، بحث معرفی ظرفیت‌ها و کارآمدی‌های گونه‌های مختلف گیاهان دارویی و نیز فرهنگ سازی استفاده از آنها به جای دارویی های شیمیایی است.
وی ادامه داد: آذربایجان شرقی با توجه به آب و هوا و موقعیت خاص جغرافیایی که از آن برخوردار است، به طور طبیعی و بدون نیاز به کشت و مراقبت، محل رشد دائمی انواع گیاهان با ارزش دارویی است که بعضاً می‌بینیم این گیاهان در دامان طبیعت به طور طبیعی در حجم قابل ملاحظه‌ای رشد یافته‌اند، اما مردم و حتی کشاورزان به دلیل عدم شناخت و آگاهی بی تفاوت از کنار آنها عبور می‌کنند. بنابراین در چنین شرایطی نمی‌توان از کاشت هدفمند و صادرات این محصول صحبت کرد.
موسوی افزود: به این ترتیب قبل از هر اقدام دیگری و مهم‌ترین کاری که باید انجام شود، بحث فرهنگ سازی و آشنایی مردم با گونه‌های مختلف گیاهان دارویی خواهد بود که از طریق اطلاع رسانی توسط رسانه‌ها و مقامات دولتی می‌تواند به خوبی در مدت زمان معقولی انجام پذیرد.
استانداردسازی تمام مراحل تولید، پیش نیاز ورود به بازارهای جهانی
این کارشناس حوزه اقتصاد کشاورزی در ادامه تاکید کرد: در استان آذربایجان شرقی امکان کشت و رشد بیش از ۴۵۰ نوع گیاه دارویی وجود دارد که در وهله اول باید مشتری مناسبی در بازارهای داخلی در نتیجه فرهنگ سازی بازاریابی مناسب ایجاد شود و در گام دوم با افزایش کیفیت محصولات، اقدام به ورود به تجارت جهانی نمود.
وی در خصوص راهکارهای لازم برای ورود به بازار جهانی گیاهان دارویی گفت: در آذربایجان شرقی عمده تولیدات گیاهان دارویی و نیز سایر محصولات مشابه، به صورت کاملاً سنتی انجام می‌شود که با ادامه این روند به هیچ وجه نمی‌توان انتظار موفقیت در صادرات را داشت. لازم است قدم‌های جدی در مسیر سرمایه گذاری برای استاندارسازی روش‌های جمع آوری، خشک کردن، نگهداری، حمل و نقل و در نهایت نیز بسته بندی محصولات تولیدی برداشته شود تا امکان بازاریابی مناسب در سطح جهانی فراهم شود.
موسوی در خاتمه اضافه کرد: می‌توان گفت که گیاهان دارویی، دارایی مظلوم اما ارزشمند در منطقه شمالغرب کشور است که می‌تواند در صنایع مختلفی مثل صنایع دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی و سایر فرآورده‌های مرتبط با آنها پتانسیل بالایی برای درآمد زایی دارد. از طرف دیگر بحث تولید گیاهان دارویی در حوزه‌های کشت، عصاره گیری، اسانس گیری، بسته بندی و داروسازی می‌تواند اشتغال زایی انجام دهد و در جهت رفع بیکاری نقش مؤثری ایفا کند. در نهایت باید گفت که توجه به اقتصاد گیاهان دارویی می‌تواند بخش عمده‌ای از صادرات غیرنفتی را تشکیل دهد و منبع بزرگی برای کسب درآمد باشد. نمونه این موضوع نیز کشور آلمان است که تنها درآمد حاصل از صادرات گیاهان دارویی این کشور، از کل تولیدات ناخالص ملی برخی کشورها بالاتر است.
فعالیت ۳۰ واحد فرآوری انواع مختلف گونه‌های گیاهان دارویی
صابر بیگ لک، معاون مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی نیز در خصوص آخرین وضعیت کشت گیاهان دارویی در استان گفت: هم اکنون در تمام شهرستان‌های استان، تولید گیاهان دارویی رایج است و تا به امروز ۳۰ واحد فرآوری انواع مختلف گونه‌های گیاهان دارویی از جمله زعفران، دمنوش ها و گل محمدی در حال فعالیت هستند که البته واحدهایی نیز برای فرآوری و بسته بندی این تولیدات، تدارک دیده شده است.
وی ادامه داد: همچنین ذکر این نکته خالی از لطف نیست که رویکرد سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی آغاز و افزایش کشت گیاهان دارویی در حوزه دریاچه ارومیه در جهت اصلاح الگوی کشت و کشت گیاهان کم آب در این حوزه برای بهره برداری اقتصادی و کمک به احیای دریاچه ارومیه به طور همزمان است.
صابر بیگ لک در ادامه اضافه کرد: خوشبختانه طی چند سال اخیر کشاورزان سراسر استان به کشت گیاهان دارویی و به خصوص گونه‌های خاصی که از لحاظ اقتصادی بسیار به صرفه هستند علاقه و تمایل نشان داده‌اند که سازمان جهاد کشاورزی استان نیز از این روند حمایت بیشتری خواهد کرد.
وی در ادامه افزود: از جمله گونه‌هایی که مورد توجه قرار گرفته، موسیر است که امروز در بازار قیمت هر کیلوگرم آن بین ۴۰ تا ۴۵ هزار تومان است و در شهرهای باسمنج، مراغه و اسکو مورد کشت قرار گرفته و برنامه داریم تا در شهرهایی چون اهر و کلیبر نیز کشت آن را آغاز کنیم. همچنین کاشت گونه‌های دیگری چون سیاه دانه و اسطوخودوس و سایر گیاهان دارویی در شهرستان‌های کم ارتفاع که جزو مناطق دشتی آذربایجان شرقی به حساب می آیند از برنامه‌های اولویت دار سازمان جهاد کشاورزی استان است.
معاون مدیریت باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان‌شرقی در پایان تاکید کرد: گیاهان دارویی از بازار فروش مطمئنی برخوردار هستند و کشاورزان و علاقمندان به کشت این گونه‌های گیاهی، می‌توانند صرفه اقتصادی خوبی به دست آورند. همچنین برای آغاز به کار این عزیزان نیز تسهیلاتی در نظر گرفته شده است و از محل بند الف تبصره ۱۸ صندوق توسعه ملی به کشاورزانی که به کاشت گیاهان دارویی اقدام کنند در مناطق محروم با سود ۱۲.۵ درصد و در مناطق مستعد با ۱۴.۵ درصد تسهیلات پرداخت می‌شود.