در بخش نخست میزگرد تخصصی مرغ وتخم مرغ، ۳ نماینده صاحب‌نظر بخش دولتی و خصوصی به ریشه یابی دلایل افزایش قیمت گوشت مرغ و همچنین تخم مرغ پرداختند و در این قسمت ضمن بررسی عواملی چون دلالی و واسطه گری در این حوزه، موضوعاتی چون نحوه توزیع نهاده های دامی، نوسانات و افزایش قیمت آن و همچنین راهکارهای برون رفت از مشکلات مورد تحلیل و واکاوی قرار گرفته است.
در این نشست مجازی محمدعلی کمالی و هدایت اصغری نماینده اتحادیه های مرغ گوشتی و مرغ تخمگذار از بخش خصوصی و محسن سلامی مدیر کل پشتیبانی امور دام کشور از بخش دولتی حضور داشتند و علاوه بر تحلیل مشکلات بازار مرغ و تخم مرغ در هفته های اخیر، درباره راهکارهای حل این مشکل بحث و گفت و گو شد.
مشروح بخش دوم این وبینار تخصصی را با هم می خوانیم:
ایرنا: آیا توزیع های شرکت پشتیبانی، به موقع صورت گرفته و به دست تولید کننده رسیده است؟
سلامی: یکی از موثرترین روش های توزیع در بازار، توزیع شرکت پشتیبانی دام است؛ به این دلیل که پشتیبانی بسیاری از مشکلاتی که بقیه بخش های خصوصی دارند، ندارد. شرکت پشتیبانی در ۳۲ استان انبار دارد و در کمتر از ۲۴ ساعت پس از خرید کالا توسط تولید کننده، می تواند کالای خود را از انبار تحویل بگیرد، اما در هر صورت پشتیبانی صد در صد بازار نیست. پشتیبانی در حد خودش در بازار حضور دارد و نه می‌تواند و نه باید در همه بازار نهاده توزیع کند. چرا که باید بیش از ۹۰ درصد بازار در دست بخش خصوصی باشد. اما در خصوص توزیع های شرکت ما، تمامی آنها با مدیریت معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی صورت می‌گیرد یعنی با اعلام این دوستان، تمامی توزیع را از طریق سامانه بازارگاه انجام می شود.
ایرنا: آقای اصغری موضوع وجود سامانه مدیریت تولید تخم مرغ را مطرح کردند و این که از سال ۹۳، این فرایند از اتحادیه گرفته شده و خود دولت متصدی امر است. شما اطلاعی از علت این رویکرد دارید؟
سلامی: سیاستگذاری درباره این مواردی که می گویید، در حوزه معاونت امور دام (دکتر رضایی) و معاونت توسعه صنایع تبدیلی و کسب و کارهای کشاورزی(دکتر گیلانپور) است و خوب است این بخش خودش پاسخگو باشد. چون این موارد را یک سیاستگذار در جایگاه تبیین اهداف یک وزارتخانه باید توضیح دهد و اگر ما وارد این حیطه شویم، ممکن است دچار اشتباه شویم.
کمالی: ما سخنگوی تولیدکنندگانیم و برآیند اقدامات دولت را در تولید خودمان می‌بینیم. شرکت پشتیبانی در واقع یک ساختار و سازمان حمایتی است و ذخیره استراتژیک را بر عهده دارد و وظیفه آن تامین و پشتیبانی کل نیازهای تولید و واردات نیست. از سال ۷۸ طرح آزادسازی صنعت طیور اتفاق افتاد و طبق آن قرار شد شرکت پشتیبانی حدود ۱۰ یا ۱۵ درصد از ذخیره استراتژیک کشور را داشته باشد تا در مواقع لزوم با ورود به موقع، وضعیت را به تعادل برساند. اما متاسفانه بر خلاف این تصمیم اتخاذشده، شرکت پشتیبانی به شرکتی موازی سایر بازرگانان تبدیل شد؛ یعنی همزمان با بازرگان های بخش خصوصی که نهاده خود را ارائه می دهند، شرکت پشتیبانی هم این کار را انجام داد، در صورتی که شرکت پشتیبانی می بایست حکم لنگرگاه را برای ایجاد تعادل داشته باشد و در صورت لزوم وارد عمل شود. هرچند تلاشهای خیلی زیادی کرد و من مطمئنم امسال فعالیت بیشتری نسبت به گذشته داشت.
برخی مدیران دولتی، از ترس بروز مشکل جایگاه ها را تغییر دادند
اما چرا این تلاشها به نتیجه نرسید؟ متاسفانه سیستم‌های توزیع ما آماده نبود و استفاده از یک سیستم آزمون و خطا به نام بازارگاه را در پیش گرفتیم. در حالی که باید به واقعیات توجه کرد. ما هیچ مشکلی با شفاف بودن تولید و رصد فرایند تولید و توزیع نهاده و .. نداریم. اما در آن زمان همکاران ما در سیستم دولتی، از ترس بروز مشکل جایگاه ها را تغییر دادند و جایگاه سیاستگذاری، مدیریت، نظارت و اجرا، همه را ادغام کردند و در اختیار وزارتخانه قرار دادند. این کار توسط سیستم توزیع صورت گرفت و نگاه سیستم بازارگاه این بود و توجیه زیبایش هم این بود که ما می خواهیم نهاده را به صورت مستقیم از واردکننده به دست مرغدار برسانیم. با این نگاه، شبکه توزیع تشکل ها و عوامل اجرایی کنار گذاشته شدند و عملا همه چیز در اختیار سیستم دولتی قرار گرفت. سیستم دولتی می گوید که در این روند از ابزار الکترونیکی و نرم‌افزاری استفاده کرده اما در عمل استراتژیست، سیاست گذار، مدیر، ناظر و مجری همه اینها یکی شده است و معلوم نیست که چه کسی باید بر چه کسی نظارت کند و این موضوع در این سیستم اصلاً مشخص نشده است. در حالی که سیستم باید برمبنای شبکه توزیع تشکل ها و تعاونی ها اداره می شد؛ همانطور که سال ۹۱ و ۹۲ انجام شد.
چگونه نهاده دولتی به طور سیستماتیک وارد بازار آزاد می‌شود؟
ایرنا: همیشه درجامعه ما انتقادات زیادی به سیستم دلالی و واسطه گری وجود داشته و این ذهنیت بوده که این عوامل اجرایی باعث افزایش قیمت می‌شوند. آیا علت تصمیم دولت همین موضوع نبوده است؟ عوامل اتحادیه‌ها به افزایش قیمت دامن نمی‌زدند؟
کمالی: آثار این موضوع را باید در روشمان بینیم؛ از ابتدای سال تا اول آذر ماه، تولیدکننده ها مدعی بودند که بیش از ۳۰ درصد نهاده مورد نیازشان را نتوانستند از سیستم دولتی تهیه کنند. به این سوال هم من پاسخ میدهم که چگونه نهاده دولتی به طور سیستماتیک وارد بازار آزاد می‌شود؟ مرغ دار اگر امروز جوجه ریزی کرده باشد، در بهترین وضعیت این امکان وجود دارد که در بازارگاه طی پنج ۵ تا ۶ روز بتواند حواله ذرت و کنجاله سویا را بگیرد، اما این فقط یک کاغذ و مجوز است و تا زمانی که خود ذرت و کنجاله سویا را بگیرد؛ حداقل یک ماه طول می کشد. این درحالی است که جوجه طبق مقررات اخیر، باید ۴۰ روز در سالن باشد. پس تا روزی که ذرت و کنجاله سویا به مرغداری برسد، مرغدار باید نیاز خود را از طریق بازار آزاد تهیه کند. حال مرغدار نهاده اش را چه کند؟ در بازار آزاد می فروشد و به این صورت است که نظام بازار آزاد کماکان ادامه پیدا می کند و باید برای این مسائل چاره اندیشی بکنیم، نه این که گرانی را به گردن تولیدکننده بیندازیم.
آیا اتحادیه، تشکل و تعاونی که می‌تواند نهاده را در یک شبکه نظارت شده توزیع کند، باعث گرانی می شود یا این که نهاده به موقع به دست مرغدار نرسد و او به بازار آزاد برود؟ زمانی که به مرغدار اعلام می‌شود نهاده به وی تعلق گرفته، همان وقت باید پول را واریز کند و اگر در آن زمان مشکل تامین پول داشته باشد، به ناچار متوسل به واسطه ها می شود و واسطه ها برای او سرمایه تامین می کنند و طبیعی است زمانی که مرغدار حواله اش را می‌گیرد، در جای دیگر خرج می کند. اینها دررو های سیستم است.
دولت در جایگاه نظارت و تشکل ها در جایگاه اجرا قرار بگیرند
پیشنهاد ما برای رفع این مشکل این بود که مدل را براساس شبکه توزیع تشکلها طراحی کنند، دولت در جایگاه نظارت قرار بگیرد و تشکل ها در جایگاه اجرا قرار بگیرند. دراین صورت دو ناظر بر تشکلها وجود دارد: نخست؛ اعضا و تولیدکنندگان هستند که اگر ما دست از پا خطا کنیم با شدت با ما برخورد می‌کند. اما این را باید مد نظر قرار داد که همین مرغدار جرات ندارد در سیستم اداری به مامور دولت اعتراض کند. دوم؛ از طرف دیگر سیستم دولتی بر تشکلها نظارت دارد. پیشنهاد ما این بود: برای اینکه نهاده به موقع در اختیار مرغدار قرار گیرد، نهاده را به صورت تن خواه در اختیار تشکل ها قرار دهند. ما در انبارها نگهداری می کنیم و با سیستمی که داریم، آن را وارد بازارگاه می کنیم و آن را در اختیار مرغدار قرار داده و گوشت را از او تحویل می گیریم. مدلها نباید با روند کلی بازار و با آن چه عقل حکم می‌کند تعارض داشته باشد. نباید گفت اگر نهاده دست تشکل باشد، ممکن است گران بشود. روشی که اکنون وجود دارد جواب نداده و باعث شده مرغدار مجبور شود نهاده اش را از بازار آزاد تهیه کند که منجر به گرانی شده است.
سه شیوه توزیع نهاده در سامانه بازارگاه
ایرنا: فرایند توزیع نهاده شرکت پشتیبانی امور دام چیست و چرا گاهی نهاده‌های دامی با ارز ۴۲۰۰ تومان به دست تولیدکننده‌ها نمی‌رسد؟
سلامی: توزیع نهاده های شرکت پشتیبانی دام از طریق سامانه بازارگاه صورت می گیرد و برای این کار چند روش در سامانه توزیع بازارگاه پیش بینی شده و موجود است:
۱- روش آزاد: در این روش فروش آزاد است؛ یعنی یک نفر عرضه می کند و با فرض اینکه شرایط عادی باشد؛ هرکس هرچقدر که تمایل داشت، می تواند خریداری کند.
۲-روش دستی: در این روش اگر فردی نهاده ای داشته باشد و وارد بازارگاه کند این نهاده می‌تواند تحویل ارگانی مثل جهاد کشاورزی شود که آنها با مدل ها و ضرایب خودشان توزیع کنند.
۳-روش سیستمی: در این روش که در حال حاضر و از اوایل آبان ماه قوت بیشتری گرفته، با تعاریفی که توسط اداره کل طیور وزارتخانه و مرکز فنآوری وزارتخانه جهاد کشاورزی شده، پیش فرض هایی تعریف شده است که مشخص می کند مرغداران گوشتی چند نفر هستند؟ جوجه هایشان در چه سنی هستند و چقدر نهاده نیاز دارند؟ بر اساس این فاکتورهایی که تعریف شده، این تخصیص‌ها بصورت اتوماتیک از طریق سامانه بازارگاه تخصیص پیدا می‌کند و در اختیار مرغداران یا دامداران قرار می‌گیرد. در خصوص نحوه توزیع پشتیبانی، ما برای مقاطع بحران آماده هستیم و هر توزیعی را با تشخیص معاونت تولیدات دامی جهاد کشاورزی یا دستور مقام عالی وزارت انجام داده ایم.
ایرنا: با توجه به بحرانی که در دو سه هفته اخیر در مورد مرغ در بازار داشتیم و در نهایت با استفاده از ذخایر استراتژیک و کارهای مقطعی فعلا کنترل شد، توضیح دهید که این کنترل به چه شکل انجام شد و آیا در آینده باز هم با این گونه مسائل روبرو می‌شویم؟
سلامی: بحرانی که در زمینه مرغ در هفته های اخیر شاهد آن بودیم، به دلیل کاهش جوجه ریزی در مهرماه بود که نتیجه اش را در اوایل آذر ماه دیدیم. پیش بینی من این است که ان شاء الله چنین بحرانی را در آینده نخواهیم داشت. ما با هدایت همکارانمان در وزارت صمت روزانه بیش از هزار تن مرغ منجمد از ذخایرمان، در سطح بازار توزیع کردیم تا بتوانیم خلا ایجاد شده را پر کنیم و اکنون هم برای تکمیل ذخایری که فروختیم، نخستین گزینه ما برای جبران تامین از مازاد تولید داخل است؛ یعنی قرارداد پیش خرید می بندیم و افزایش جوجه ریزی را تعهد گرفته و نهاده به تولید کننده ها می دهیم و از این محل سعی داریم مقدار ذخیره ای را که توزیع کردیم جایگزین کنیم.
شرایط خاص الان نزدیک به دو سال شده است!
این جایگزینی به سرعت نباید صورت گیرد زیرا حضور دولت در توزیع باید حداقلی باشد و در زمینه توزیع نباید ورود کند، اکنون تلاش می کنیم برای جایگزینی ذخیره و مازاد تولید در آینده جوجه ریزی داشته باشیم و به تدریج همان مقدار که فروختیم را جایگزین می کنیم و امیدواریم به یاری خدا بحرانی بوجود نیاید که بخواهیم به بازار ورود کنیم؛ چرا که ورود بیش از حد دولت در بازار ایجاد مزاحمت برای تعادل بازار می‌کند چون ورود پشتیبانی امور دام باید در مواقع خاص صورت گیرد؛ اما این شرایط خاص الان نزدیک به دو سال شده است!
ما در سال ۹۸ چیزی نزدیک به ۳ میلیون تن نهاده توزیع کردیم که این میزان توزیع توسط یک شرکت بسیار زیاد است. در بحران ذرتی که در نیمه دوم سال گذشته با آن مواجه بودیم، ۱.۲ ملیون تن ذرت در مدت ۶ ماه در بازار توزیع کردیم. امسال هم برای توزیع کنجاله به همین صورت است. نتیجه اینکه امیدواریم در آینده شاهد حل مشکلات ارزی برای بخش خصوصی، حضور حداقلی دولت در بازار توزیع و حضور بیشتر بازرگانان در این حوزه باشیم.
درباره سامانه بازارگاه هم باید گفت هیچ سامانه ای بدون عیب نیست و باید با تعامل عیوب آن را برطرف کرد. این سامانه یک تکلیف قانونی به وزارت جهاد کشاورزی بود و ما هم انجام دادیم. ولی نقدهای دوستان را باید با تعامل بررسی و موارد را اصلاح کرد. البته سامانه بازارگاه بدشانس بود! چون تا شروع به کار کرد، مشکل کمبود نهاده ها ایجاد شد و این کار را سخت کرد و چون چشمها به دولت و این سامانه بود، ایرادات آن پررنگ‌تر به نظر آمد.