درحالی‌که دولت و مجلس به‌طور همزمان از حذف ارز کالاهای اساسی برای سال آینده و تک‌نرخی شدن آن خبر می‌دادند، براساس اطلاعیه‌ای که شرکت بازرگانی دولتی ایران صادر کرده نرخ ارز برخی کالاهای اساسی از جمله روغن برای سال آینده حذف نخواهد شد.
اعلام خبر حذف ارز کالاهای اساسی منجر به افزایش تقاضای کالای اساسی از جمله نهاده‌های دامی شده که به‌نظر می‌رسد براساس تصمیم دولت حداقل تا یک‌سال دیگر این کالاهای اساسی با ارز دولتی در بازار عرضه شود. این تصمیم نشان از نوعی تناقض در تصمیم‌گیری‌ها در دستگاه‌های متولی دارد که سرنوشت تامین کالاهای اساسی از جمله روغن را در یک دوگانگی قرار داده است. از سوی دیگر رئیس سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان اعلام کرده است مشکلات ارزی برای واردات مواد اولیه روغن‌نباتی به کشور با توجه به تعریف منابع جدید برای استفاده از ارز حل شده است. به گفته عباس تابش این روزها وضعیت تامین ارز بهتر شده و حتی برای سه ماه اول سال ۱۴۰۰ نیز ارز مورد نیاز تامین شده است.
اما مهر و آبان امسال بود که کمبود انواع روغن در بازار مشاهده شد و از آن زمان مسوولان بازرگانی داخلی وعده‌هایی را برای رفع مشکل روغن و تامین آن مطرح می‌کردند. با وجود این بررسی و مشاهدات میدانی نشان می‌دهد اگرچه در مقطعی این مساله در بازار تعدیل شد، اما همچنان کمبود برخی از انواع روغن در بازار مشهود است و در دو ماه منتهی به پایان سال به‌نظر می‌رسد بازار روغن یکی از بازارهای پرنوسان خواهد بود و دو ضلع مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان با چالش‌های خاص خود مواجه هستند و از طرف دیگر هم واردات مواد اولیه تهیه و تولید روغن با کندی مواجه است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که به‌طور خاص روغن جامد و روغن سرخ‌کردنی در بازار کمیاب است.
شروع ماجرا
در هفته‌های گذشته کمبود و گرانی روغن به یکی از دغدغه‌های مهم در بازار خوراکی‌ها تبدیل شده بود، کمبودی که البته با برنامه‌های وزارت صمت بعد از مدتی رفع شد. به‌طور کلی میزان نیاز سالانه روغن خوراکی کشور یک میلیون و ۵۰۰ تا یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن است. مطابق آمارها در ۷ ماه نخست سال بالغ بر ۹۵۰ هزار تن روغن موردنیاز مصارف خانگی و صنعت تولید و عرضه شده است. سال گذشته ۲ میلیون تن روغن خوراکی توسط کارخانه‌های روغن تولید و به بازار عرضه شد که ۴۰۰ هزار تن بیش از نیاز سالانه مصرف کشور بود. به گفته متولیان عمده نیاز روغن کشور از مسیر واردات تامین می‌شود و ضریب وابستگی به واردات در این کالا نسبت به کالاهای دیگر بیشتر است.
بخش قابل‌توجهی از مشکلات مربوط به بازار روغن به واردات مواد اولیه روغن برمی‌گشت که در ماه‌های گذشته با اختلال مواجه شده بود. آن‌طور که فعالان و کارشناسان تصریح می‌کنند افزایش نرخ دانه‌های روغنی از سوی روسیه و بازارهای جهانی، تاثیرات افزایش قیمت جهانی بر بازار، تولید، افزایش تقاضا و افزایش کف قیمت خرید همسایه‌ها و رقبای ایران در بازار منطقه و کم شدن میل بازار جهان به ارائه خدمات به تجار ایرانی به دلیل مشکلات در پرداخت بهای خرید باعث شده بازار ایران با کمبود روغن مواجه شود. حال باید دید آیا با عدم حذف ارز دولتی روغن مساله کمبود این کالای اساسی در بازار برای سال ۱۴۰۰ حل خواهد شد یا خیر؟
اما پیش از این مدیرکل دفتر امور خدمات بازرگانی وزارت صمت از تامین ۷۴۱ میلیون دلار ارز برای روغن خام و ۶۶۴ میلیون دلار ارز برای دانه‌های روغنی در ۷ ماه امسال خبر داده بود. وی با بیان اینکه در سال ۱۳۹۹ برنامه اختصاص ۵/ ۱ میلیارد دلار ارز برای روغن خام را داریم، گفته بود: در این راستا باید ۹/ ۱ میلیون تن واردات روغن خام انجام شود تا بتوانیم بازار این محصول را تنظیم کنیم. مدیرکل دفتر امور خدمات بازرگانی وزارت صمت با اعلام اینکه بخشی از روغن مورد نیاز از محل دانه‌های روغنی وارداتی و تولید داخل تامین می‌شود، تصریح کرده بود که از حدود ۳ میلیون تن دانه روغنی وارداتی ۱۸ درصد آن تبدیل به روغن خام می‌شود که بخشی از روغن مورد نیاز کشور از این محل تامین می‌شود.
بیک‌زاده با اعلام اینکه در ۷ ماه امسال میزان تخصیص ارز برای روغن خام ۹۳۳ میلیون دلار بوده است، اظهار کرده بود: همچنین در ۷ ماه امسال ۷۷۳ میلیون دلار نیز برای دانه‌های روغنی تخصیص ارز شده است. همچنین رئیس انجمن صنفی صنایع روغن‌نباتی با تایید افزایش هزینه‌های جهانی دانه روغنی می‌گوید: در دو ماه آبان و آذر بیش از ۱۰۰ دلار در هر تن قیمت روغن خام و دانه‌های روغنی افزایش یافته است که همین عامل در روند خرید دانه‌های روغنی و روغن خام ایران تاثیر گذاشته است. ابوالحسن خلیلی می‌گوید: علت افزایش ۱۰ تا ۱۳ درصدی قیمت روغن در بازار داخل افزایش قیمت جهانی روغن است. به هر حال کشور در شرایط تحریمی قرار دارد و مشکل نقل و انتقال ارز هم در سال ۹۹ دوچندان شده است. همین چالش نقل‌وانتقال پول باعث شده در بازار با برخی کمبودها مواجه شویم.
خبرهای تازه
اما مدیر شرکت بازرگانی دولتی ایران به تازگی اعلام کرده است روغن مورد نیاز تامین شده است. مدیرعامل شرکت بازرگانی دولتی ایران گفت: روغن مورد نیاز کشور تا پایان مردادماه سال آینده خریداری و تامین شده و در حال ورود به کشور است و در بنادر هم وجود دارد. یزدان سیف درخصوص وضعیت بازار روغن تصریح کرد: از ابتدای امسال حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن روغن خام در اختیار کارخانه‌های روغن‌نباتی کشور قرار داده و تولید شده است.
وی با بیان اینکه طی سه سال گذشته مصرف روغن در کشور به‌طور متوسط حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن در سال است، گفت: بنابراین در ۱۰ ماه گذشته حتی بیشتر از نیاز کشور، تولید و توزیع روغن داشتیم. مدیرعامل شرکت بازرگانی دولتی ایران با اشاره به اینکه روغن‌ها به‌صورت فله یا به‌صورت حلب‌های ۱۷ کیلویی قابل نگهداری است، افزود: بیش از ۱۰۰ هزار تن روغن در کارخانه‌های کشور موجود و بیش از ۴۰۰ هزار تن روغن خام در بنادر کشور دپو شده است. سیف گفت: در ماه مهر خروج روغن از گمرکات به مدت ۱۰ روز متوقف شد. بنابراین در آن زمان کمبود عرضه داشتیم؛ اما اکنون کمبود عرضه نداریم. وی ادامه داد: روغن مورد نیاز کشور تا پایان مردادماه سال آینده خریداری و تامین شده و درحال ورود به کشور است و در بنادر هم وجود دارد. مدیرعامل شرکت بازرگانی دولتی ایران افزود: با توجه به مشکلات ارزی و تحریم، واردات روغن ۴۳۲ هزار تن کاهش یافت؛ اما به‌واسطه تدابیر دولت، در این مدت ۵۳۲ هزارتن از محل ذخایر راهبردی توزیع کردیم و در عرضه کالا مشکلی نداریم.