طی یک هفته اخیر کار خزانه گیری سنتی در شالیزارهای منطقه مرکزی مازندران شروع و چشم و همچشمی سبب شده است تا بسیاری از شالیکاران آستین بالا زده و در دوره ای که خاک شالیزاری هنوز سرد است و هوا نیز طبق پیش بینی هواشناسی همچنان رو به سرما می رود ، تلاش کنند تا همزمان با کشاورزانی که با بانک نشاء قرارداد بسته اند ، زمینشان را زیر نشاء ببرند.
خزانه گیری ، مرحله دوم از کشت و کار برنج پس از شخم و شیار است.کارشناسان کشاورزی بهترین زمان برای خزانه گیری برنج را نیمه اول فروردین می دانند ، اما در یک دهه اخیر به دلیل تغییرات آب و هوایی و از پنج سال پیش با هدف کشت دوم ، شمار زیادی از شالیکاران از دهه سوم اسفند خزانه گیری را آغاز می کردند ولی در سه سال اخیر به مرور به دهه اول اسفند کشیده شده است.
مشاهدات میدانی از شالیزارهای حوزه آبریز هراز نشان می دهد که امسال تعداد کشاورزانی که کار خزانه گیری را انجام داده اند بسیار بیشتر از سال گذشته است. برخی از این کشاورزان سودای انجام کشت دوم بموقع را دارند و برخی نیز در رقابت با کشاورزان دیگری که با بانک نشاء قرارداد بسته اند ، خزانه گیری را انجام داده اند تا بتوانند ثابت کنند که به شیوه سنتی هم می توان کار نشاء را زودتر یا همزمان با کشت مکانیزه انجام داد.
آن دسته از کشاورزانی که به خاطر کشت دوم خزانه گیری زودهنگام را انجام می دهند تجربه ناکامی در عمل آوری برنج کشت دوم را در سال های گذشته دارند و تلاش دارند تا با جلوانداختن خزانه گیری ، کار کاشت و برداشت کشت اول زودتر انجام شده تا بتوانند کشت دوم را هم قبل از فرارسیدن سرمای پاییزی جمع آوری کنند.
کشت دوم برنج که در یک دهه اخیر در مازندران رواج یافت طی دو سه سال گذشته به صورت جهشی افزایش یافت و در فصل زراعی گذشته حدود ۱۱۰ هزار هکتار از شالیزارهای استان زیر کشت دوم رفت.
کشت دوم برنج در مازندران به دو شیوه “نشای دوباره ” و “ پرورش ساقه " انجام می شود، در روش اول کشاورزان اقدام به آماده سازی دوباره شالیزار کرده و نشای مجدد انجام می دهند ، ولی در روش دوم ساقه های باقی مانده از کشت نخست جوانه زده و پرورش داده می شود تا تبدیل به شالی شود.
طی سه سال گذشته به خاطر فراگیری کشت دوم برنج در مناطق مختلف ، جهاد کشاورزی مازندران همواره به کشاورزان هشدار داده بود که بعد از ۱۵ مرداد کشت دوم انجام ندهند ، ولی رصد میدانی نشان داده بود که برخی از کشاورزان حتی با ورود ماه شهریور هم کشت دوم را انجام دادند. علت تاخیر این کشاورزان در کشت هم برداشت نشدن کشت اول بود و به همین دلیل هم هر ساله کشت اول به عقب کشیده می شود تا بتوانند کشت دوم را از سرمای پاییزی نجات دهند.
دهه دوم فروردین بهترین زمان
رئیس اداره برنج جهاد کشاورزی مازندران در واکنش به خزانه گیری زودهنگام در برخی مناطق استان گفت : خطر پذیری بذرپاشی زود هنگام در خزانه با توجه به سرما و پائین بودن دمای خاک و هوا بسیار زیاد است و ما همواره به کشاورزان هشدار می دهنیم که این کار را انجام ندهند.
علی محمد رمضانی افزود : تاکید کارشناسی بر این است که کشاورزان از دهه دوم فروردین اقدام به بذر پاشی کنند تا هم هوا ملایم شود و هم دمای خاک کمی افزایش یابد تا بذر بتواند نجات یابد و بدرستی تبدیل به نشاء شود.
وی با توضیح این که دمای ۲۰ درجه هوا و ۱۵درجه خاک بهترین شرایط برای بذر پاشی در خزانه های برنج است ، گفت : گزارش های مسئولان خدمات کشاورزی حوزه آبریز هراز واقع در شهرستان فریدونکنار ، محمود آباد ، بابلسر ، بابل ، آمل و قائمشهر نشان می دهد که برخی از کشاورزان اقدام با بذر پاشی کردند که با سرمای چند روز گذشته نیز مواجه شدند.
رمضانی افزود : بر اساس اعلام رسمی هواشناسی مازندران دمای هوا طی روز چهارشنبه گذشته یعنی ۶ اسفند کاهش ۱۵ درجه ای دما را تجربه کرد به طوری که اوج گرمای هوا در استان به حدود ۶ درجه سانتی گراد رسید و این دمای هوا و خاک به طور یقین ضربه جدی به بذر داخل خزانه زده است.
رئیس اداره برنج سازمان جهاد کشاورزی مازندران با بیان این که تا کنون ۷۰ درصد زمین های شالیزاری استان شخم وشیار زمستانه شده است و ۲۵درصد کشاورزان نیز خزانه برنج را درست کردند، تاکید کرد : کشاورزان به هیچ عنوان حداقل تا قبل از بیستم اسفند بذر پاشی در خزانه را انجام ندهند.
نارسی و آفت‌پذیری
رمضانی بیان داشت : با توجه به سرمای هوا ، بوته شالی در خزانه رویش مناسبی را نخواهد داشت و به اصطلاح علمی سن نشاء برنج در خزانه به دلیل سرما و نوسانات دمایی بالا رفته و در فرایند رشد، مقاومت علیه بیماری ها و مقدار تولید دچار اختلال می شود.
وی به اهمیت درست بذرهای خود مصرفی و یا گواهی شده برنج اشاره کرد و از کشاورزان خواست تا نسبت به انجام درست و بموقع خزانه گیری دقت لازم را داشته و به توصیه های کارشناسی به صورت جدی توجه کنند.
این مسئول کشاورزی برنج مازندران با بیان این که کشاورزان تولید بوته شالی در بانک نشاء را مبنایی برای آغاز خزانه گیری قرار ندهند، بیان داشت : فرایند تولید بوته در بانک نشاء کاملا متفاوت است به این معنی که آنها عمل آوری نشاء را در خاک مخصوص انجام می دهند و دمای خاک و هوا در گرمخانه کاملا مدیریت می شود.
وی پیش بینی کرد امسال حدود ۱۴۰ هزا هکتار از زمین های شالیزاری مازندران به صورت مکانیزه با دستگاه نشاء شود که در صورت تحقق حدود ۴۰ هزار هکتار بیشتر از سال گذشته است.
کشت مکانیزه برنج نیازمند در اختیار داشتن نشاء یکدست از لحاظ ارتفاع ریشه و ساقه است تا ماشین نشاکار بتواند آن را در شالیزار بکارد. عمل آوری اینگونه نشاء عمدتا در بانک های نشاء امکان پذیر است و نشایی که در خزانه گیری سنتی به دست می آید نمی تواند برای کشت مکانیزه مناسب باشد.
توزیع بذر یارانه‌ای اصلاح شده شالی
رئیس اداره برنج مازندران همچنین از توزیع یک هزارو ۸۰۰ تن انواع ارقام بذر گواهی شده برنج در سال جاری خبر داد و گفت که این مقدار حدود ۲۵۰ هزار تن نسبت به سال زراعی گذشته بیشتر است.
رمضانی به حمایت یارانه ای دولت در تولید و عرضه بذر گواهی شده شالی در سال جاری اشاره کرد و توضیح داد : امسال برای هر کیلو بذرگواهی شده طارم محلی " هاشمی " هزار و ۱۰۰ تا یکهزارو ۱۵۰ تومان یارانه پرداخت شده است که کشاورزان می توانند این رقم از بذر را با قیمت ۱۷ هزار و ۵۰۰ تا ۱۷هزار و ۷۰۰ تومان از مراکز خدمات کشاورزی استان تهیه کنند.
وی یارانه دولت برای هر کیلو گرم بذر گواهی شده ارقام پرمحصول فجر را ۲ هزار و ۲۰۰ تومان ، شیرودی ۲ هزار و ۷۰۰ و ندا را سه هزار و ۲۰۰ تومان اعلام کرد و گفت که هر کیلوگرم از این بذرها نیز به ترتیب با قیمت ۱۵، ۱۴ و ۱۴هزار و ۷۰۰ تومان در اختیار کشاورزان قرار می گیرد.
این مسئول کشاورزی برنج استان مازندران با بیان این بسیاری از بذور مصرفی در بانک نشاء از بذور گواهی شده است، بیان داشت: اختلاف مصرف بذر در کشت مکانیزه و سنتی حدود ۲۰ کیلو گرم است ،یعنی متوسط مصرف بذر برای نشاکاری هر هکتار به روش مکانیزه ۴۰کیلو گرم است اما در نشاکاری سنتی تا ۶۰ کیلو بذر مصرف می شود.
استان مازندران بنابر آمارهای رسمی ۲۳۰ هزار هکتار اراضی شالیزاری دارد که به طور متوسط حدود یک میلیون تن محصول از ان برداشت می شود.