غلات و فرآورده‌های آن به‌ویژه نان اصلی‌ترین مکمل وعده غذایی در سراسر جهان به شمار رفته و رشد روزافزون جمعیت و اهمیت تامین مواد غذایی کافی برای تمام ساکنان جهان و نقش استراتژیک گندم در اقتصاد و سیاست بر اهمیت نان بیش از پیش افزوده است. به‌کارگیری روش‌های نوین تهیه و عمل‌آوری خمیر، ماشین‌آلات مناسب و تکنولوژی مدرن به تولید نان صنعتی با قیمت اقتصادی منجر شده است. وجود نان در حداقل یکی از وعده‌های غذایی ایرانیان و سرانه مصرف حدود ۱۱۷ کیلوگرمی نان در سال موجب نقش استراتژیک این کالا در سبد مصرفی خانوار شده است.
اطلاعات مرکز آمار ایران طی دوره
1394-1383 برای محصولات نانوایی درخصوص وضعیت کارگاه‌های صنعتی این صنعت نشان می‌دهد میزان اشتغال صنایع نانوایی طی دوره 94-1383 متوسط رشد سالانه 2/ 7 درصدی داشته و از 2559 نفر به 5512 نفر رسیده است و این در حالی است که رشد اشتغال در صنایع غذایی 6/ 2 درصد و در سطح کل صنعت 4/ 1 درصد بوده است (وضعیت مطلوب‌تر نسبت به صنایع غذایی و کل صنعت). همچنین طی دوره مورد بررسی تعداد کارگاه‌های صنایع نانوایی با کاهش 8/ 2 درصدی روبه‌رو بوده که این موضوع حاکی از تنگ‌تر شدن فضای رقابت است.
نکته دیگر وضعیت تشکیل سرمایه ثابت است که نشان می‌دهد طی دوره 94-1383 صنایع نانوایی رشد 7/ 31 درصدی را تجربه کرده و وضعیت مطلوب‌تری نسبت به صنایع غذایی (16 درصد) و کل صنعت (2/ 18 درصد) دارد. نسبت تشکیل سرمایه به میزان اشتغال برای صنایع نانوایی طی دوره 94-1383 نیز به طور میانگین 17 میلیون ریال نفر بوده که نشان می‌دهد اشتغال‌زایی در این صنعت نسبت به کل صنعت (7/ 64) و صنایع غذایی (2/ 42) به سرمایه کمتری نیازمند بوده است.
از سوی دیگر طی دوره زمانی بررسی شده، میزان ارزش افزوده صنایع نانوایی رشد 8/ 31 درصدی داشته و رشد بیشتری از صنایع غذایی (9/ 22 درصدی) و کل صنعت (5/ 18 درصدی) تجربه کرده است. سهم صنایع نانوایی از ارزش افزوده صنعت هم طی دوره 94-1383 به طور میانگین 08/ 0 درصد بوده که سهم بسیار ناچیزی است. همچنین سهم این صنعت از ارزش افزوده صنایع غذایی طی دوره مذکور به طور میانگین 9/ 0 درصد بوده است.
چالش‌های اصلی صنعت نان
به طور کلی می‌توان چالش‌های صنعت نان را به چند بخش شامل «تبعیض در اعطای یارانه میان نان صنعتی و سنتی»، «توان رقابتی پایین‌تر در قیاس با نان سنتی به علت عدم دسترسی به آرد سهمیه‌ای و هزینه‌های اضافی بسته‌بندی، حمل و توزیع و فرهنگ عمومی به مصرف نان تازه»، «کوچک بودن اندازه بازار داخل در نتیجه عدم ایجاد تقاضای موثر برای نان صنعتی و عدم فرهنگ‌سازی برای ارتقای مصرف نان صنعتی»، «عدم جذابیت برای سرمایه‌گذاری به‌دلیل نرخ پایین بازده صنعت و نرخ بالای بازگشت سرمایه»، «عدم دسترسی به مواد اولیه باکیفیت (پایین بودن کیفیت آرد) و با قیمت مناسب و همچنین عدم رعایت استانداردهای اجباری مطابق با استانداردهای جهانی (عدم اجرای استانداردهای پخت و به‌کارگیری ماشین‌آلات غیراستاندارد)»، «عدم تحقق وعده دولت درخصوص تجمیع واحدهای نان سنتی و عدم صدور مجوز احداث نان سنتی جدید و همچنین صدور مجوزهای بدون کارشناسی»، «عدم توجه به بازارهای صادراتی»، «فقدان زیرساخت‌های آزمایشگاهی و تست در حوزه آرد و نان» و «ضعف دانش تولیدکنندگان و مصرف‌‌کنندگان نان و مشکلات فرهنگی» تقسیم‌بندی کرد.
راهبردهای توسعهای
در گزارش موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی علاوه بر بررسی اهم چالش‌های صنعت نان به ارائه برخی راهبردهای توسعهای نیز پرداخته شده است. تامین آرد مورد نیاز واحدهای نان صنعتی به قیمت یارانه‌ای (مانند سایر تولیدکنندگان نان سنتی) یکی از راهبردهای موثر عنوان شده است. ایجاد تقاضای موثر برای نان صنعتی از طریق تامین نان مراکز بیمارستانی، مراکز نظامی، مراکز دانشگاهی و مدارس از جمله پیشنهادهای دیگری است که به آن اشاره شده است. اعطای مجوز واردات مواد اولیه مورد نیاز واحدهای صنعتی و ایجاد پایگاه داده اطلاعاتی شفاف نان صنعتی (تولیدکنندگان، میزان تولید، سهم بازار، بازارهای صادراتی و وارداتی، سطح تکنولوژی و...) و به روزرسانی مداوم نیز پیشنهادهایی هستند که برای توسعه صنعت نان ارائه شده است.
پیشنهاد توسعهای بعدی، اعطای مشوق سرمایه‌گذاری (معافیت محدود مالیاتی یا اعطای زمین به صورت رایگان) جهت تجمیع واحدهای سنتی و ایجاد واحد صنعتی جدید و همچنین خوشه‌سازی در صنعت است. علاوه بر آن پیشنهاد شده معافیت گمرکی برای ورود ماشین‌آلات خاص به این صنعت در دستور کار قرار گیرد. بهبود سیستم‌های نظارتی، اصلاح قوانین و مقررات و اعطای مجوز در کنار تدوین و اجرای استانداردهای اجباری مطابق با استانداردهای روز جهان از دیگر موضوعاتی است که در این گزارش به سیاست‌گذار پیشنهاد شده تا در جهت توسعه صنعت نان به کار گیرد. همچنین توسعه دانشگاه‌های تخصصی در حوزه نان برای ارتقای سطح آموزش کارکنان و مدیران صنعت از دیگر پیشنهادها به شمار می‌رود.
اما بازوی پژوهشی وزارت صمت چند پیشنهاد دیگر نیز ارائه داده است. از جمله اینکه تقویت زنجیره ارزش صنعت با تاکید بر توسعه حلقه تحقیق و توسعه، برندینگ، بازاریابی و توزیع از طریق هم‌پیوندی با زنجیره‌های ارزش جهانی و ایجاد همکاری‌های مشترک بین‌المللی مورد توجه متولیان قرار گیرد. اطلاع‌رسانی و ساخت برنامه‌های تبلیغی و ترویجی درخصوص نان صنعتی، تغییر فرهنگ مصرف، بهره‌گیری از دانش و فناوری‌های نوین جهت ارتقای کیفی و تنوع‌بخشی به سبد محصولات تولیدی، به‌روز‌رسانی تجهیزات فرآوری جهت ارتقای کیفیت مواد اولیه و محصولات تولیدی و در نهایت اعطای تسهیلات حمایتی درخصوص تحقیق و توسعه و بازاریابی صادراتی، چهار پیشنهاد آخری هستند که در این گزارش به آنها اشاره شده است.