کشت برنج کاملا وابسته به تامین آب مکفی در طول مرحله کاشت و داشت تا رسیدن به برداشت است و بروز هرگونه کم آبی سبب ایجاد تنش برای محصول هم به لحاظ کمی و هم کیفی می شود.
جهاد کشاورزی مازندران هر ساله طبق آمار شرکت آب منطقه ای از وضعیت ذخیره آب پشت سدها ، آببندان ها و دبی آب رودخانه ها و همچنین پیش بینی های هواشناسی کشت برنج را در شرق استان برنامه ریزی وتوصیه های تغییرالگوی کشت را اعلام می کند و امسال بار دیگر هشدار کم آبی به کشاورزان این خطه اعلام شده است.
اقدام حساب شده در کشت برنج موضوعی مهم و غیرقابل چشم پوشی است . همان گونه که برنجکاری درآمد بیشتری نسبت به دیگر محصولات کشاورزی دارد ، به همان نسبت هزینه کشت این محصول راهبردی بالا است و به همین دلیل نادیده گرفتن هشدارها به ضرر و زیان جبران ناپذیری برای کشاورزان تبدیل می شود.
همسو با همین نگاه و رویکرد ، معاونت تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران تاکید دارد که کشت برنج به طور کلی در بسیاری از مناطق شرق مازندران امسال ممکن است شالیکاران را با ضرر و زیان شدید ناشی از کم آبی مواجه کند.
در حال حاضر طبق آمار رسمی جهاد کشاورزی مازندران حدود ۷۰ درصد از ۲۱۵ هزار هکتار زمین های شالیزاری استان نشاء کاری شده است . بیشتر اراضی نشا کاری شده در حوزه آبریز ۱۱۰ هزار هکتاری دشت هراز واقع است.
چشمان خشک آسمان
جهاد کشاورزی مازندران اعلام کرد که با توجه به کاهش حدود ۳۰ درصدی بارندگی در نیم فصل زراعی جاری یعنی مهر ماه تا اسفند سال ۹۹ و همچنین وضعیت کم آبی در نخستین ماه فصل بهار امسال ، کشت برنج در شرق مازندران احتمالا با خطر خشکیدن شالیزارها در نیمه راه مواجه خواهد شد.
کم آبی و خطر خشکیدن شالیزار ها در نیمه راه برای کشاورزان برنجکار در شهرستان های نکا، بهشهر و گلوگاه در شرق مازندران بی سابقه نیست. آخرین بار ، سال ۹۷ شالیکاران این منطقه چنین تجربه تلخی را تجربه کرده بودند ، اگر چه بارندگی و سیلاب اسفند ماه سال ۹۸ و فروردین سال ۹۹ سبب شد تا بار دیگر شالیکاری در این مناطق رونق بگیرد.
کشت عمومی برنج در مناطق شرقی مازندران سابقه ای کمتر از ۵۰ سال دارد و عمدتا از دهه ۵۰ با غیر اقتصادی شدن کشت پنبه و رواج حفر چاه های نیمه عمیق و عمیق عمومی شد. این منطقه که به لحاظ شرایط آب و هوائی کم رطوب تر و گرم تر از مناطق مرکزی و غربی است ، از بارندگی سالانه کمتری برخوردار است و بر خلاف مناطق مرکزی و غرب ، رودخانه های دائمی و فصلی زیادی ندارد.
اگر چه با ساخت و آبگیری سد « گلورد » نکاء در سال ۱۳۹۶ بخشی از مشکلات کم آبی کشاورزی منطقه شرق استان رفع شده است ، اما بیشترین ذخایر آبی که تاکنون کشاورزان این منطقه از آن برای برنجکاری بهره می بردند ، آب های زیرزمینی بود که بر اساس گزارش شرکت آب منطقه ای استان سبب شد تا دشت های این منطقه با خطر فرونشست و شوری مواجه شود.
میزان بارندگی در مناطق شرقی مازندران هم بر اساس آمار درازمدت هواشناسی همواره نسبت به منطقه مرکزی دشت هراز و غرب استان کمتر بوده است.
طبق گزارش مرکز ملی خشکسالی هواشناسی ایران ، میزان بارندگی در مازندران طی نیمه نخست سال زراعی جاری یعنی از مهر ماه تا پایان اسفنید سال ۹۹ با کاهش ۳۰ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته و ۱۶ درصدی نسبت به دوره آماری بلندمدت همراه بوده است و بر اساس همین موضوع برنامه ریزی برای تغییر نوع کشت و برنجکاری زودهنگام در دستور کار مدیران جهاد کشاورزی شهرستان های شرق استان قرار گرفته است.
طبق گزارش هواشناسی مازندران در نیم فصل زراعی جاری ۳۳۵ میلی متر باران در مازندران بارید ، در حالی که میانگین بارش نیمه نخست سال زراعی در دوره آماری بلندمدت ۴۰۰ میلی متر و سال گذشته هم ۴۹۸ میلی متر بود.
بر اساس اطلاعات مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، میانگین بارندگی از ابتدای فروردین امسال تا ۱۶ اردیبهشت ماه جاری در مازندران ۵۲ میلی متر بوده که این میزان نسبت به دوره بلند مدت ۲۶ میلی متر کاهش نشان می دهد.
همچنین گزارش آب منطقه ای مازندران نشان می دهد که آب پشت ۲ سد مهم و بزرگ استان یعنی سد شهید رجایی در ساری و سد البرز در سوادکوه هم در این بازه زمانی به ترتیب ۱۶ و ۱۰ درصد کمتر از نیمه نخست سال زراعی قبل بوده است.
آبگیری سایر سدها و آببندان های مازندران که تعدادشان به حدود ۹۰۰ قطعه می رسد ، وضعیت مشابهی را نشان می دهد.
کاهش بارندگی و ذخیره سازی آب بیشترین اثرگذاری را بر کشت برنج مازندران دارد . طبق بررسی های صورت گرفته هر هکتار از اراضی شالیزاری نیازمند ۱۰ هزار متر مکعب آب است ، یعنی همواره کمبود بارندگی بیشترین اثر جغرافیاییش را بر شرق مازندران بر جای خواهد گذاشت ، منطقه ای که از چند دهه پیش دچار کم آبی و خشکسالی شد و در برخی مناطق هم از پیشروی جبهه آب شور دریا به سمت سفره های آب شیرین گزارش هایی دریافت شده بود.
تعجیل در کشت برای فرار از خشکسالی
شالیکاری در منطقه شرق مازندران همواره از اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد ماه یعنی حدود ۲۰ تا ۳۰ روز دیرتر نسبت به منطقه غرب و مرکزی استان شروع می شد،اما امسال با هدف بهره گیری مناسب از شرایط کم آبی ،نشاء مکانیزه در این مناطق نیز شروع شده است.
مدیر جهاد کشاورزی گلوگاه گفت : امسال خطر کم آبی به کشاورزان برنجکار منطقه اعلام شده است و آنان برای بهره مندی بیشتر از آب ذخیره شده ، ترجیح داده اند تا کشت مکانیزه برنج را امسال زودتر انجام دهند.
مهدی باباجانی با اعلام این که شهرستان گلوگاه ۲ هزار و ۷۰۰ هکتار شالیزاری دارد ، افزود : امسال خطر کم آبی بیش از پیش شالیکاران را تهدید می کند و این خطر به کشاورزان نیز اعلام و اطلاع رسانی شده است.
وی توضیح داد : امسال ارقام محلی زودرس در ۲ هزار و ۳۰۰ هکتار و ارقام پرمحصول در ۴۰۰ هکتار از اراضی شالیزاری شهرستان گلوگاه کشت می شود.
باباجانی با پیش‌بینی این که سطح زیر کشت مکانیزه در گلوگاه امسال افزایش خواهد داشت ، گفت: در نشاء مکانیزه برنج، علاوه بر سهولت و کاهش هزینه‌های تولید، خطر گسترش و فراگیری بیماری کرونا ویروس نیز کاهش می‌یابد.
مدیر جهاد کشاورزی نکا نیز از افزایش و اسقبال شالیکاران به نشاء مکانیزه برنج در این شهرستان خبر داد و گفت : کشاورزان برای این که از آب جاری ناشی از بارندگی اردیبهشت ماه بهره مند شوند کشت برنج را امسال تا یک ماه زودتر از سال های قبل آغاز کردند.
سید شبر موسوی با توضیح این نکته که بخشی از زمین هایی که پارسال زیر کشت کلزا رفته بود امسال با هدف برنجکاری زیر کشت این محصول دانه روغنی نرفته است، افزود : به همنی دلیل کشت برنج در این منطقه در حال انجام است و امیدواریم شالیکاران با مشکل کم آبی مواجه نشوند.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان نکا پیش‌بینی کرد که امسال هفت هزار و ۵۰۰ هکتار زمین‌های کشاورزی این شهرستان به کشت برنج اختصاص یابد.