ایران با دارا بودن شرایط آب و هوایی خاص و همچنین بهره مند بودن از چهار فصل برای کشت و کار انواع محصولات و گیاهان از جمله گیاهان دارویی، می تواند از این پتانسیل در راستای ارز آوری بالا استفاده کند. این در شرایطی است که کشت ۵ نوع گیاه دارویی از جمله شیرین بیان و گل محمدی مورد حمایت وزارت جهاد کشاورزی نیز قرار دارد. با این وجود فعالان این حوزه معتقدند در بازارهای بین المللی آنطور که شایسته است نتوانسته ایم از این قابلیت استفاده کنیم چون در بحث فرآوری و بسته بندی گیاهان دارویی چندان موفق عمل نکرده ایم و همین امر موجب شده کشوری مانند ترکیه گوی رقابت را از تولیدکنندگان ایرانی برباید.
در جهت بررسی اقداماتی که تاکنون برای تقویت این حوزه صورت گرفته خبرنگار ما گفتگویی با «مهرداد امیدسالاری» دبیر اتحادیه انجمن های علمی گیاهان دارویی ایران و رئیس انجمن علمی گیاهان دارویی استان اصفهان انجام داده است که در ادامه می خوانید.
مهمترین بخش گیاهان دارویی بررسی بازارهای فروش است یعنی ابتدا بدانیم بازارهای داخلی و بین المللی به چه گیاهی نیاز دارد سپس تولید کنیم
*به عنوان سوال اولی توضیح بدهید که انجمن علمی گیاهان دارویی دقیقا چه نوع فعالیت هایی برای پرورش دهندگان و صادر کنندگان این حوزه انجام می دهد؟
ما از صفر تا صد موارد تحقیقاتی مربوط به گیاهان دارویی را انجام می دهیم که به چند بخش تقسیم می شود؛ از جمله کشت و کار گیاهان دارویی که در این حوزه بررسی می کنیم هر گیاه دارویی در کدام منطقه کشور بهترین پاسخ را نسبت به خاک و شرایط آب و هوایی منطقه را برای بهره بردار می دهد. از سوی دیگر بررسی می کنیم چه گیاهانی در شرایط خشکسالی مقاومت بیشتری دارد و از نظر اقتصادی بازده بیشتری دارد.
از سوی دیگر ما در بحث فرآوری گیاهان دارویی نیز فعالیت داریم. همانطور که می دانید تاکید بر جلوگیری از خام فروشی محصولات کشاورزی است تا با ارزش افزوده بالایی در بازار به فروش برسد. بنابراین در حوزه گیاهان دارویی ما گیاهی را که از مرحله خشک شدن گذشته است را یا به همان صورت بسته بندی می کنیم و یا با عرق گیری، اسانس گیری، صابون سازی، شامپو سازی و غیره در بازار عرضه می کنیم.
با این وجود مهمترین بخش فعالیت انجمن های علمی گیاهان دارویی، بررسی بازارهای فروش است. به این معنا که ابتدا بررسی می کنیم بازار چه گیاه و محصولی نیاز دارد و سپس آن را تولید می کنیم نه اینکه اول تولید کنیم و پس از آن به دنبال بازار برای آن باشیم.
*چند نوع محصول از گیاهان دارویی می توان به صورت فرآوری شده به دست آورد؟
بر اساس تقسیم بندی های صورت گرفته از هر گیاه دارویی برای «عرق گیری، عصاره گیری، اسانس گیری، تولید محصولات آرایشی و بهداشتی مثل انواع صابون و کرم های گیاهی و همچنین شوینده های گیاهی و طبیعی، روغن گیری که شامل یکسری روغن های خوراکی و یکسری روغن های موضعی می شود» استفاده می شود. علاوه بر این یکسری شربت، پودر و قرص نیز از گیاهان دارویی به دست می آید.
*در حال حاضر اصلی ترین و مهمترین گیاه دارویی به جز زعفران، که در ایران کشت می شود و می توان روی بازارهای تجاری آن کار کرد کدام گیاه است؟
پیشنهاد ما این است که غالبا روی گیاه دارویی که مخصوص ایران است سرمایه گذاری شود تا از نظر اقتصادی بازدهی داشته باشد.
به عنوان مثال الان آلوئه‌ورا در ایران در فضای گلخانه ای کشت می شود اما این محصول چون از خارج می آید و آنها با هزینه های کم در فضای باز کشت می کنند لذا هزینه های اضافی ندارند و ارزان برایشان تمام می شود. اما در ایران کشت در گلخانه ای هزینه بر و گران است و بنابراین گران تمام می شود و نمی توان در بازارهای بین المللی رقابت کرد. با این وجود کشت گیاهانی مثل «آویشن شیرازی، پونه، مرزن جوش، کتیرا، شیرین بیان و گشنیز» که مخصوص ایران است قطعا از نظر اقتصادی به صرفه است و می توان با آنها در بازارهای بین المللی مانور داد.
*با این تفاسیر بیشترین نیاز ما برای تجاری سازی این گیاهان انحصاری چیست؟
الان ما نیاز به سرمایه گذاری در این حوزه داریم بخصوص در حوزه فرآوری گیاهان دارویی که بتوان مانند ترکیه گیاهان دارویی را با بهترین بسته بندیها، متنوع ترین محصولات و با کیفیت ترین حالت و با ارزش افزوده بالا در بازارهای جهانی عرضه کرد. در واقع سود بالا مهمترین عامل برای تشویق سرمایه گذاران در راستای سرمایه گذاری در این بازار است بخصوص اینکه بازار گیاهان دارویی بسیار وسیع است و هر میزان سرمایه گذاری در این حوزه صورت بگیرد باز هم جا دارد. به ویژه اینکه الان گیاهان دارویی بسیاری در حوزه صنعت آرایشی و بهداشتی کاربرد بالایی پیدا کرده است و قابلیت توسعه بالایی دارد.
*اصلی ترین مزیت رقابتی گیاهان دارویی ایران برای به دست آوردن بازارهای جهانی چیست؟
علاوه بر اینکه یکسری گیاهان دارویی تولید شده در ایران منحصر بفرد است و در جای دیگری کشت نمی شود. به دلیل شرایط آب و هوایی خاص ایران تولیدات ما عطر، طعم و مزه منحصر بفردی دارد که می توان از این عامل نیز استفاده کرد.
این در حالی است که هر گیاهی در شرایط آب و هوایی خاص خود یکسری مواد موثره ترشح می کند. به عبارت دیگر گیاه دارویی در شرایط تنش (سرما، گرما، شوری) یکسری مواد را به عنوان «متابولیسم ثانویه» تولید می کند. بنابراین گیاه دارویی هر چقدر در شرایط طبیعی تر باشند مواد موثره، عطر، طعم و مزه و خواص دارویی اش بیشتر می شود. بنابراین وقتی آویشنی که در کوه روئیده شده عطر، طعم و خواص بیشتری نسبت به آویشنی که در مزرعه پرورش یافته است. بنابراین هر گیاهی مخصوص یک منطقه است و در آب و هوای دیگری اگر کشت شود به این صورت عمل نمی کند و لذا گیاهان دارویی ایران این مزیت را دارد و از سوی دیگر می توان در چهار فصل قابلیت کشت داریم. با این وجود ما در بحث تبلیغات بسیار ضعیف عمل کرده ایم و نتوانسته ایم گیاهان دارویی ایران را در بازارهای جهانی به خوبی بشناسانیم.
*با این تفاسیر الان گیاهان دارویی ما در کدام کشورها بیشتر عرضه می شود؟
غالب صادرات ما به کشورهای همسایه مخصوصا کشورهای حاشیه خلیج فارس و همچنین چین است. البته مجموعا با ۲۰ تا ۳۰ کشور در این حوزه تجارت داریم.
*یکی از اصلی ترین مشکلات ما در بحث صنایع غذایی بحث بسته بندی محصولات است. در حوزه بهبود شرایط بسته بندی گیاهان دارویی چه اقداماتی انجام داده اید؟
بسته بندی از مهمترین فاکتورهای رقابت است و در ایران نیز در این حوزه توانایی های در بخش طراحی، گرافیکی، رنگ بندی، شکل محصول و غیره وجود دارد اما مشکل اصلی عدم توجیه و مطالعه افراد است که باعث می شود هزینه های مربوط به بسته بندی را جز هزینه های اضافه بدانند در حالی که این هزینه ها جزوی از تجارت است. این در شرایطی است که بحث بسته بندی گیاهان دارویی بسیار با اهمیت است چون محصولی خوراکی است و هرچه بسته بندی بهتر و استاندارد تر باشد به این معنا است که گیاه در شرایط بهتری نگهداری شده است.
سخن پایانی...
حُسن گیاهان دارویی این است که زمانی که برداشت شد اگر به صورت تر فروش نرفت کشاورز می تواند آن را خشک کند و بفروشد بنابراین تلفات بسیار کمی دارد. بنابراین با توجه به اینکه سرمایه گذاران ما توان خرید دستگاه های بخش فرآوری را دارا هستند و از سوی دیگر طراحان داخلی نیز توان طراحی های روز را دارند اگر شرایط به نحوی پیش برود که تعدادی از سرمایه گذران ریسک کار را بپذیرند و تجهیزات فرآوری گیاهان دارویی را مهیا کنند قطعا از این حوزه به خوبی می توان منافع اقتصادی برای کشور ایجاد کرد.