گرانی تخم مرغ، کلاف سردرگمی است که گره آن هم مصرف کننده را عاصی کرده و هم فغان تولیدکننده را بلند کرده است. استان البرز تا حدود ۲ سال قبل یکی از استان های توانمند کشور در تولید و صادرات تخم مرغ بود که با صادرات به کشورهای همسایه ارزآوری داشت. اما اکنون نه تنها از صادرات خبری نیست، بلکه برای تامین تخم مرغ مورد نیاز استان و حتی کشور مجبور به واردات هستیم و گران شدن این محصول به عنوان یک قلم ضروری در سبد خانوار، تامین آن را برای برخی خانوارهای البرز هم سخت کرده است.
برای اطلاع از مشکلاتی که این صنعت را از صادرات به واردات کشانده و موجب گرانی آن شده است با «علی احدی» مدیرعامل اتحادیه مرغ تخم گذار استان البرز به گفتگو نشستیم که مشروح آن را با هم می خوانیم.
*استان البرز یکی از استان های صادر کننده تخم مرغ به کشورهای همسایه بود، چه مشکلاتی باعث شد تا با کمبود و افزایش قیمت تخم مرغ در استان مواجه شویم؟
مشکلات تولید همیشه وجود داشته و تولید کننده « به ویژه در بخش کشاورزی و کار با موجود زنده» همیشه با مشکلات دست و پنجه نرم می کرده است. در این چند سال اخیر مشکلات بیشتر است و به قولی از توان تولید کننده ها خارج می شود.
عمده مشکلی که در این دوسال تولیدکنندگان مرغ تخم گذار با آن مواجه بودند، تامین نهاده‌های مرغداران بوده که افت و خیز های خیلی زیادی در تامین نهادینه ها وجود داشت. حدود یک سال است این موضوع ساماندهی شده و توزیع نهاده از طریق «سامانه بازارگاه» با تمام مشکلاتی که داشت تا حدودی توزیع عادلانه انجام می شود. اما باز هم بحث اصلی نرسیدن به موقع نهاده ها به واحدهای تولیدی است.
مشکل دیگر تولیدکنندگان این صنعت در حال حاضر «کرایه های حمل و نقل» است که افزایش زیادی داشته و راننده ها بدون توافق و خارج از تعرفه دولتی بار و «قیمت توافق روی بارنامه» بارِهیچ مرغداری را حمل نمی‌کنند. اگر توافق تعرفه از بندرعباس تا استان البرز روی کیلویی ۴۰۰ تومان باشد، الان بین ۶۰۰ تا ۶۵۰ تومان تامین می‌شود. یعنی ۲۵۰ تومان بالاتر و به صورت پشت بارنامه و غیر قانونی انجام می‌شود.
*آیا متولیان و مسئولان در این مورد اقدامی نکردند؟
متولیان خبر دارند ولی کاری نمی‌کنند چون می‌دانند همه، بخصوص راننده ها مشکل دارند اگر بخواهند سختگیری کنند بارها حمل نمی شود و الان فشار روی تولید کننده است و این یکی از مشکلات دیگر تولید کننده های این صنعت است.
*هزینه های تولید این صنعت چقدر افزایش داشته است؟
افزایش قیمت ها و هزینه های تولید خیلی زیاد بوده است. امسال اقلام و هزینه های مختلف تولیدی بین ۳۰ تا ۳۰۰ درصد گران شده است. به عنوان مثال هزینه کارگر ۳۹ درصد افزایش داشته است، کرایه حمل بار، اقلام دارویی، مواد ضد عفونی، مکمل ها و نهاده های دولتی هم افزایش زیادی داشتند.
اما اکنون عمده مشکل تولید تخم مرغ این است که قیمت مصوب تخم مرغ از سال گذشته که با تمام هزینه های سال ۹۹ توسط جهاد کشاورزی محاسبه شده بود امسال دست نخورده است. از ابتدای امسال همه هزینه های تولید و حقوق و دستمزد افزایش داشته است اما قیمت تخم مرغ با نرخ سال گذشته تغییری نکرده است. این موضوع از ابتدای سال مورد مطالبه تمام مرغداران بوده است.
متولیان این امر در کارگروه تنظیم بازار با بهانه های مختلف برای تعیین قیمت مصوب جدید تخم مرغ طفره رفتند. تا امروز که قیمت تخم مرغ در بازار آزاد به علت کمبود تخم مرغ و جوجه و مشکلاتی که سال گذشته در این زمینه به وجود آمد، افزایش داشته است و نتیجه مشکلات اکنون خود را نشان می دهد.
تولید کنندگان به دلیل مشکلاتی که وجود دارد، تحت فشار هستند و متهم هستند که گران فروشی می‌کنند. در صورتی که قیمت مصوب تخم مرغ برای سال گذشته ۱۴ هزار تومان با قیمت کارشناسی هزینه های تخم مرغ برای همان سال است. اکنون قیمت کارشناسی تخم مرغ ۲۰ هزار تومان است.
* از نظر شما با وجود هزینه های فعلی، قیمت تخم مرغ کارشناسی شده نیست؟
وزارتخانه هم این موضوع را قبول دارد اما اقدامی نمی‌کند و طفره می روند. دولت قبلی این وظیفه را که به عهده اش بود انجام نداد. مانده دولت جدید که برای حل این موضوع وعده و قول داده اند. این مشکلات و تاخیر در قیمت گذاری گریبان مرغداران را گرفته و به عنوان گرانفروشی تعزیرات ورود کرده است. در صورتی که واقعیت این نیست، قیمت تمام شده تخم مرغ کیلویی ۲۰ هزار تومان است و اکنون که در بازار حدود ۲۰ هزار تومان فروش می‌رود همین قیمت تمام شده است و گران فروشی ای صورت نگرفته است.
*در البرز به عنوان صادر کننده تخم مرغ چند واحد تولیدی فعالیت داشتند و آیا در این دو سال از واحد های تولیدی مان تعطیل شدند؟
حدود ۱۲۰ واحد تولیدی در استان البرز عضو اتحادیه تولیدی مرغ تخم گذار هستند که یک سری پرورش پولت و یک سری واحد های تخم گذار هستند که تولید تخم مرغ انجام می‌دهند. در حال حاضر از این تعداد ۸۰ واحد فعال هستند و ۴۰ واحد غیر فعال شدند. برخی ار آنها رغبتی برای راه اندازی ندارند و به دلیل نداشتن توجیه اقتصادی از چرخه تولید خارج شدند و برخی نیز در حال جمع آوری هستند.
از ۸۰ واحدی که فعال هستند هم هیچ کدام با ظرفیت کامل کار نمی‌کنند، مخصوصا واحد های بزرگ، باز هم واحد های کوچکتر تقریبا ۸۰ تا ۹۰ درصد ظرفیت شان پر است. اما واحد های بزرگ باتوجه به افزایش هزینه ها توان پر کردن واحد های خود را ندارند. چرا که برای پر کردن یک واحد مرغداری بزرگ که بالای ۱۰۰هزار تا باشد سرمایه و هزینه خیلی سنگینی نیاز است و خیلی از مرغداری ها توانش را ندارند.
از طرفی با این وضعیت و نامشخص بودن بازدهی و برگشت سرمایه‌شان رغبتی ندارند که ورود پیدا کنند و اکثرا با ۶۰ درصد ظرفیت فعالیت می‌کنند. در مجموع ظرفیت مرغ تخم گذار ما تقریبا ۹ میلیون است که الان با ۴ میلیون و ۷۰۰ هزار فعالیت می کنند و در کل با حدود ۵۵ تا ۶۰ درصد ظرفیت تولیدی استان فعالیت داریم.
*چشم انداز این صنعت را چطور می‌بینید؟
چشم انداز این صنعت به خیلی از مسائل ها و فاکتور هایی که در اقتصاد کشور و تصمیم های کلان و روابط بین المللی که داریم وابسته است.۹۰ درصد نهاده ها وارداتی هستند پس هر چه روابط خارجی مان بهتر شود، تاثیر مستقیمی روی این صنعت می‌گذارد.
بحث توزیع و مدیریت توزیع نهاده ها خیلی مهم است، اینکه در «بازارگاه» تمام نهاده‌ای که وارد می‌شود وارد شبکه توزیع شود و خارج از شبکه نرود خیلی تاثیر دارد.
موضوع دیگر «حذف ارز ترجیحی» است. گفته می شود دولت برای تامین نهاده این صنعت یکی از بالاترین سوبسید ها را می دهد و اکنون این نهاده با ارز ۴۲۰۰ تومانی به دست مرغداران می‌رسد، اما واقعیت این است که این نهاده با کم و کاست است و ۱۰۰ درصد به دست تولید کنندگان نمی‌رسد.
در برخی از ماه های سال به دلیل مشکلات ارزی سهمیه ماهانه را خیلی دیرتر در بازارگاه بارگزاری کردند. به عنوان مثال در همین شهریور ماه «سهمیه ذرت» تا هفته پیش بارگزاری نشده بود و روزی هم که بارگزاری شد ۴۰ درصدش را بارگزاری کردند، تا امروز که ۲۸ شهریور است هنوز ۶۰ درصد سهمیه ذرت بارگزاری نشده است.
وقتی نهاده به دست مرغ دار نرسد، نمی‌تواند موجود زنده را گرسنه نگه دارد، پس مجبور است از بازار آزاد تا دوبرابر قیمت خرید کند که این امر موجب ضرر مستقیمش می‌شود. چرا که ذرت ۲۵۰۰ تومانی را باید ۵۵۰۰ تومان باید تهیه کند.
به هر حال «حذف ارز ترجیحی» در این صنعت مزایا و معایبی دارد که یکی از مزایایش این است که اختلاف قیمت در محصول نباشد. آزاد سازی آن باعث می‌شود که هیچ رانت و سواستفاده ای در این میان نباشد و هر کس بتواند نهاده را وارد کرده و هر کس هم خواست خرید کند. اما قیمت خیلی بالاتر است. مسلما" در این صورت قیمت محصول نهایی تا ۵۰ درصد افزایش خواهد داشت. یعنی تخم مرغ شانه‌ای ۵۰ هزار تومان اگر قیمت میانگین و عادلانه اش را در نظر بگیریم به ۱۰۰ هزار تومان به دست مصرف کننده خواهد رسید.
حالا برنامه دولت این است که سوبسید دهد یا هر کاری برای تولید تخم مرغ و یا مواد پروتئینی دهد، قطعا" تغییرات زیادی خواهیم داشت. اکنون مرغداران مشکلات زیادی از بابت تامین سرمایه در گردششان دارند و با مقدار پولی که دارند نمی‌توانند کار کنند. در واقع باید تولیدکنندگان ۲برابر آن سرمایه را تزریق کنند تا بتوانند کار و تولیدشان را ادامه دهند.
*پیشنهاد شما به عنوان راهکار برای برون رفت از این شرایط چیست؟
اینکه قیمت های دستوری را در کار نگذارند و اجازه دهند که بازار تخم مرغ و بازار عرضه و تقاضا خودش قیمت ها را تعیین کند. بزرگترین توصیه تمام اقتصاد دان ها این است که بازار را دستوری نمی شود کنترل کرد. وقتی که کنترل دستوری می‌شود به ضرر یکی از طرفین تمام می شود. اگر به سود مصرف کننده در نظر بگیرند به ضرر تولید کننده می‌شود تمام می شود. تولید کننده که ضرر کند از چرخه تولید خارج می شود و خارج شدن تولید کننده از چرخه تولید باز یک ضرر بسیار بزرگ تر به تولید کشور و امنیت غذایی است. و در نهایت برای تامین گوشت و مرغ و مواد پروتئینی هم مجبور به واردات و وابسته می شویم.
هر چه حمایت از تولید کننده بیشتر باشد به نفع مردم و دولت است و موجب رونق اقتصادی کشور می‌شود. در حال حاضر وضعیت و مشکلات تولید منجر به ضرر، بیکاری و خلاء بزرگی در کشور می شود. بیکاری کشاورزان و تولید کنندگان کشور را متحمل هزینه های سنگینی می کند.
پس هر چه بیشتر از تولید کننده حمایت شود به نفع همه می‌شود اما اگر همین روال ادامه داشته باشد، توان و ظرفیت تولید ۶۰ دصد فعلی بازهم کاهش خواهد داشت که این موضوع نه به نفع تولیدکننده، نه مصرف کننده و نه کشور نیست.