محصول خرما از جمله محصولات صادرات محور کشور است که با توجه به حجم تولید و ویژگی هایی که دارد در بازارهای جهانی شناخته شده است. با این وجود به گفته فعالان این بخش، ممنوعیت صادرات این محصول در گذشته موجب شده است که تجار برای صادرات این محصول مانند قبل راغب نباشند.
در این راستا گفتگویی با «محسن رشید فرخی» رئیس انجمن ملی خرمای ایران انجام داده ایم و پیگیر آخرین وضعیت صادراتی این محصول شده ایم.
*در ابتدا توضیح بدهید که در بحث صادرات چه وضعیتی داریم؟
صادرات خرما معمولا به طور کامل بستگی به دولت دارد، به عبارت دیگر کاملا بستگی به قوانینی که دولت وضع می کند دارد. مساله اینجا است که دولت باید تکلیف خود را مشخص کند که آیا صادرات می خواهد یا خیر؟ آیا قصد دارد از صادرات حمایت کند یا خیر. نه اینکه بگوید قصد حمایت از صادرات دارد اما یک شبه ممنوعیت صادرات یک رقم کالا را اعلام کند و تمام تجار بی اعتماد ما را باز هم بی اعتماد تر کند. چرا که در یک تا دو سال گذشته شاهد بودیم که به یکباره و بدون اعلام قبلی صادرات خرما ممنوع شد در حالی که تجار ما با شرکت های زنجیره ای بزرگ قراردادهای بلند مدت بسته بودند و با یک تصمیم غیر معقول در بازارهای جهانی بی اعتبار شدند.
جالب اینجا است که ممنوعیت صادرات به بهانه تامین بازار داخل صورت می گیرد در حالی که برای تامین بازار داخل شیوه های مختلفی وجود دارد. دقیقا مثل دو سال گذشته که انجمن با ستاد تنظیم بازار همکاری کرد و شاهد بودیم که نه ممنوعیتی بود نه بازار داخل به مشکل خورد. لذا دولت به جای ممنوع کردن ناگهانی صادرات باید برای تامین بازار داخل بخش خصوصی را به کمک بطلبد تا با همکاری سازمان میوه تره بار عرضه مستقیم کالا را داشته باشیم. چرا که خرما یک کالای استراتژیک نیست و فقط در ماه رمضان در سفره ملی مذهبی مان دارای جایگاهی خاص است بنابراین این یک ماه را می توانیم تنظیم بازار کنیم و با دولت همکاری کنیم تا کالا به صورت عرضه مستقیم به دست مصرف کنندگان برسد.
*با توجه به مسائل مطرح شده میزان صادرات صورت گرفته چقدر دستخوش تغییر بوده است؟
سال گذشته ارزش صادرات خرما حدود ۲۵۰ میلیون دلار بود در حالی که ۳ سال پیش به بالای ۴۰۰ میلیون دلار رسید و در حال برنامه ریزی برای این بودیم که سال بعدش به سمت صادرات نیم میلیون دلاری قدم برداریم. در ادامه نیز قصد داشتیم با یک برنامه ۵ ساله با بهبود وضعیت بسته بندی و عدم خام فروشی به صادرات یک میلیارد دلار برسیم که رقم قابل توجهی در اقتصاد کشور می توانست باشد. اما با این تصمیم شان که فقط ۱۵ روز طول کشید تمام برنامه های ما را به هم زدند و تجار را بی اعتماد کردند. در نتیجه تجار طی یک تا دو سال گذشته رغبتی برای اینکه قراردادهای شان را با طرف های خارجی ببندند دیگر نداشتند.
*با این تفاسیر در بحث صادرات خرما جایگاه مان در دنیا چقدر افول کرده است؟
در هر صورت هیچگاه در بحث صادراتی جایگاه مان به اندازه جایگاه مان در تولید نبوده است. به عبارت دیگر از نظر تولید پس از کشور مصر در جایگاه دوم دنیا قرار داریم و عربستان نیز پس از ما در جایگاه سوم را دارد. البته گاهی مواقع عربستان به سازمان های بین المللی پولی پرداخت می کند تا در جایگاه دوم نامش ذکر شود چون میزان تولید این کشور نیز بسیار نزدیک به ایران است.
با این وجود ما هیچگاه در بحث صادرات همپای تولید نبوده ایم و معمولا جزو ۵ کشور اول هستیم این در حالی است که در بحث صادرات ما می توانیم الگوی خوبی مانند تونس را داشته باشیم؛ چرا که این کشور در تولید هفتمین کشور دنیا است اما در بهره وری در ارزش افزوده و صادرات در جایگاه اول است. جالب است بدانید دولت تونس با تولید کنندگان خود همکاری خوبی دارد به طوری که بیش از ۱۰ سال است که تمام هزینه های حضور در نمایشگاه های خارجی را به صورت ۱۰۰ درصدی پوشش می دهد. از سوی دیگر باغداران خود را به سمت باغداری مدرن سوق داده است. بدون شک برای هر بخشی از اقتصاد که پایش خوبی بگذارند ثمره اش هم خوب خواهد بود.
*بحث صادرات خرمای ایران به صورت خام و نه به صورت بسته بندی و فرآوری شده چقدر در جایگاه ما تاثیر گذار است؟
در ابتدا باید بدانید که ما اصطلاح خام فروشی را معمولا به صادرات خرما به صورت فله ای می گوییم. لذا بسته بندی مناسب خرما نیز موجب می شود از خام فروشی در بیاید؛ یعنی این نیست که بگوییم حتما شیره آن را بگیریم یا به سمت و سوی صنایع تبدیلی برود تا در بازار های بین المللی دارای ارزش افزوده شود. بلکه برخی ارقام خرما مانند پیاروم و یا مضافتی درجه یک را نمی شود فرآوری کرد چون ارزش آن با فرآوری شدن پایین می آید. اما این ارقام را حتی در بسته بندی های تک دانه ای نیز می توان با قیمت بالایی به فروش برسانیم و به عبارتی از خام فروشی خارج کنیم.
*چرا در مورد محصول خرما برند ملی نداریم تا از این طریق بازارهای بیشتری خواهان خرمای ایران باشند؟
درست است که ما برند خاصی به عنوان برند ملی نداریم اما عمدتا به این دلیل است که خرمای ایران خود به نوعی برند محسوب می شود، با این وجود برندهای خوبی نیز در کشور داریم که در کشور و بازارهای جهانی جا افتاده اند. از سوی دیگر نسل جوانی که وارد این حوزه شده اند با خلاقیتی که دارند در بحث بسته بندی بسیار خوب پیش رفته اند و لذا محصول خرما را با بسته بندی های شکیل، بازار پسند و تحت عنوان برندهای مطرح در بازارهای جهانی عرضه می کنند.
با این وجود دولت از این جوانان حمایت نمی کند در حالی که نیروهای جوانی که وارد این حوزه می شوند باید دنیا را ببینند، نمایشگاه های بزرگ را ببینند غرفه داری بیاموزند و غیره تا رقابت در بازارهای بین المللی را یاد بگیرند. چون با توجه به تجربه ای که ما داریم نیروهای جوانی که وارد حوزه تجارت خرما شده اند مشتاق یاد گرفتن تجارت بین المللی هستند و لذا باید روی این جوانان اصولی کار شود تا به صورت اصولی این تجارت را پیش ببریم. البته الان خوشبختانه شرکت شهرک ها در طی چند سال اخیر خوب کار کرده است و یارانه هایی به شرکت کنندگان در برخی نمایشگاه های خارجی می دهد. با این وجود دولت باید به این امر توجه بیشتری داشته باشد و بداند که شرکت در نمایشگاه های خارجی مانند یک قرص تقویتی است و انگیزه جوانان را برای حضور موثر و رقابت موفقیت آمیز در بازارهای جهانی عمل به شدت بالا می برد.