ماءالشعیر؛ نوشابه قندی و گازدار نیست

در همین رابطه با مهندس حمید کمال علوی، دبیر انجمن تولیدکنندگان مالت و ماء الشعیر ایران گفت‌و‌گویی داشته‌ایم که با هم ماحصل آن را می‌خوانیم‌:

 

افزایش قیمت مواد‌اولیه داخلی و وارداتی، در حال حاضر علاوه بر مشکلات مربوط به تأمین مواد اولیه، عدم ثبات قیمت‌ها نیز تولیدکنندگان را دچار مشکل کرده است.صنعت ماءالشعیر وابستگی زیادی به مواد اولیه وارداتی دارد، بخشی از ماده اصلی تشکیل دهنده ماءالشعیر یعنی مالت و رازک از طریق واردات تامین می‌شود.کاهش ۳۰ تا ۳۵ درصدی تقاضای ماءالشعیر، مردم بیشتر درگیر تأمین کالاهای اساسی زندگی خود هستند تقریباً ماءالشعیر از سفره بیشتر مردم حذف شده است.بازار پر رونق ماءالشعیر ایران باعث شده تا در چند سال اخیر۷۰ واحد صنعتی در این صنعت شکل گیرد که با نوآوری و تنوع در بسته‌بندی و ذائقه با یکدیگر در حال رقابت هستند به‌گونه‌ای که در سال حدود ۲ میلیارد بطری ۳۳۰سی‌سی ماءالشعیر در داخل تولید می‌شود.

در حال‌حاضر سرانه مصرف ماءالشعیر در جهان ۹۰ لیتر است که این رقم در ایران به حدود ۵ لیتر می‌رسد و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۰1 این رقم به ۱۰ لیتر برسد.

در حال‌حاضر ۷۰ شرکت تولیدکننده ماءالشعیر در کشور وجود دارد که از این تعداد حدود ۳۵ تا ۴۰ شرکت عضو انجمن صنفی ماءالشعیر هستند و این درحالی است که واحدهای صنعتی ماءالشعیر در حال حاضر با ۷۰ درصد ظرفیت به تولید می‌پردازند و میزان تولید آنها بیش از ۲ میلیارد بطری ۳۳۰ سی‌سی در سال است.

از سال ۱۳۸۵ تاکنون مصرف ماءالشعیر در کشور حدود ۴۰ درصد افزایش داشته که با توجه به تغییر فرهنگ مصرفی خانوار در ایران، مصرف نوشیدنی‌های ماءالشعیر افزایش یافته و از آنجا که این محصول از نظر تغذیه برای بدن مفید بوده و حاوی ویتامین D است، می‌تواند جایگزین مناسبی برای نوشابه‌های قندی باشد.

شرکت‌های تولیدکننده با بسته‌بندی‌ها و ذائقه‌های متنوع و نیز جلوگیری از افزایش قیمت‌های بی‌رویه توانستند جای خود را در بازار پیدا کنند و تمامی این مسائل دست به‌دست یکدیگر داده تا مصرف ماءالشعیر بیش از گذشته باشد.

استقبال کشورهای اسلامی و اروپایی از تولیدات ایرانی، از آنجا که تولیدات ایرانی حلال است و تمامی شرکت‌ها نیز عضو انجمن حلال هستند بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده به کشورهای مختلف دنیا صادرات دارند و این درحالی است که در کنار کشورهای حاشیه خلیج‌فارس که همیشه خواستار محصولات ایرانی بودند به‌تازگی نیز کشورهای اروپایی به بازارهای هدف این صنعت اضافه شده و ماءالشعیر ایرانی به این کشورها صادر می‌شود.

با توجه به فرمایشات رهبر معظم انقلاب مبنی بر جلوگیری از واردات محصولاتی که در داخل تولید مشابه دارند هم‌اکنون واردات اندکی در این صنعت انجام می‌شود اما واردات قاچاق همچنان ادامه دارد و از کیفیت مناسبی نیز برخوردار نیست؛ به‌طوری که بیشتر تاریخ مصرف آنها منقضی یا قوطی‌ها دفورمه شده است.

اهمیت و مشکلات موجود در تهیه بطری‌های ماءالشعیر، در گذشته در زمینه بسته‌بندی قوطی مشکلات متعددی وجود داشت و از آنجا که تولیدات داخلی از نظر کیفیت و کمیت پاسخگوی این صنعت نبود، شرکت‌ها به ناچار دست به واردات می‌زدند اما درحال‌حاضر با بسته‌بندی‌های متنوع شیشه‌ای، پت، فلزی و… شرکت‌ها توانسته‌اند هم سلیقه‌های مختلف جامعه را به خود جذب کنند و هم از لحاظ قیمت تمام‌شده در این زمینه کاهش داشته باشند. با کار بیشتر روی بسته‌بندی و ذائقه‌بندی محصولات در سال‌های اخیر شاهد استقبال بیشتری از این محصولات باشیم.

نقش مهم واحدهای تحقیق و توسعه در پیشرفت این صنعت، در سال‌های گذشته شرکت‌های ماءالشعیر بیشتر محصولات خود را با یک طعم و یک نوع بسته‌بندی به بازار ارایه می‌کردند اما با شکل‌گیری واحدهای تحقیق و توسعه میدانی در واحدهای صنعتی تنوع در بسته‌بندی (چه از نظر حجمی و چه از نظر جنس بطری‌ها) زیاد شده که عملکرد واحدهای تحقیق و توسعه در این میان از نقش مهمی برخوردار بوده است.

 

در این زمینه پیشنهادی که انجمن به وزارت صنعت، معدن و تجارت ارائه کرده، معرفی سرمایه‌گذارانی که حاضر به سرمایه‌گذاری در این صنعت هستند به انجمن بود تا از ظرفیت‌های خالی شرکت‌های تولیدی استفاده شود زیرا احداث یک واحد جداگانه به سرمایه بسیار بیشتری نیاز دارد. بنابراین اگر در سرمایه‌گذاری چه در عرصه داخلی و چه در عرصه خارجی از ظرفیت‌های موجود استفاده شود به‌طور قطع کمک بیشتری به صنعت خواهد شد.

در حال‌ حاضر چندین نشان (برند) خارجی در ایران تحت لیسانس تولیدات قرار دارند، ۴ تا ۵ شرکت خارجی تحت لیسانس در ایران جای خود را پیدا کرده‌اند که فضا برای رقابت بیشتر نیز وجود دارد اما نشان (برند)های داخلی وجود دارد که پابه‌پای شرکت‌های خارجی از نظر قیمت، بسته‌بندی و کیفیت در حال رقابت هستند.

در تفاهمنامه‌ای که با سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان به امضا رسید همواره پیشنهادها در ابتدای سال جمع‌آوری و به سازمان ارایه می‌شود تا از افزایش بی‌رویه قیمت‌ها جلوگیری شود و قیمتی مدنظر قرار گیرد که در توان مصرف‌کننده باشد. « مصرف ماءالشعیر به خاطر قیمت و وضعیت اقتصادی کم شده و تقریبا از سبد مصرف خانوار در حال حذف است. مردم نهایتا بتوانند مواد مصرفی اولیه خود را تامین کنند و دیگر برای اینگونه اقلام هزینه نمی‌کنند.»

 

تأمین مواد اولیه بزرگترین دغدغه تولید کنندگان است ، چراکه نقدینگی آنها پایین آمده و خیلی از مواداولیه ما هم وابسته به صادرات است. به همین دلیل افزایش بی‌رویه نرخ ارز به شدت تولیدکنندگان را اذیت کرده و تولیدکنندگان در تامین مواد اولیه به مشکل برخورده‌اند.

تولیدکنندگان ماءالشعیر و مالت در شرایط بحرانی بیشترین میزان همکاری را با دولت داشتند و اجازه افزایش قیمت محصولاتشان را ندادند. امیدواریم دولت جدید نگاه حمایتی ویژه‌ای به حوزه تولید و صنعت داشته باشد.بر‌خلاف تصور برخی از مردم، که ماء‌الشعیر را یک نوشیدنی در رده نوشابه‌های قندی می‌دانند، این محصول ریشه گیاهی داشته و حتی بسیاری از پزشکان به‌واسطه خواص موجود در آن، ماءالشعیر را برای سلامت انسان به خصوص بزرگسالان تجویز می‌کنند. همسایگی ما در کنار کشورهای مسلمان نشین و توجه مردم این منطقه برای استفاده از ماءالشعیر به عنوان یکی از مشتقات جو، که فاقد الکل باشد، بستر مناسبی برای صادرات این محصول به‌وجود آورده است. باید در نظر داشت کسب بازارهای صادراتی علاوه بر برخورداری محصولات از کیفیت مناسب، نیازمند قیمت رقابتی نیز است.

 

وابستگی تولید این بخش به مواد اولیه وارداتی موجب شده تا در این زمینه از قدرت رقابت‌پذیری آن، در عرصه بین‌المللی کاسته شود. اما می‌توان امید داشت در صورت اتصال زنجیره کشاورزی کشور، به صنعتی که به واسطه زیرساختهای تکنولوژیک تا حد زیادی در آن مزیت نسبی دارد؛ موجبات توسعه صنعت مالت و ماءالشعیر فراهم شود که پیامد آن افزایش تولید و اشتغال ملی خواهد بود.

این صنعت در طول سالیان فعالیت خود، موفق به ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای تولید محصولات با کیفیت شده، تا حدی که سطح تولید فعلی به طور کامل جوابگوی تقاضای داخلی بوده و این صنعت توانایی صادرات محصول به کشورهای مختلف دنیا، حتی اروپا و آمریکا را دارد.

در حال حاضر یکی از معضلات اصلی این صنعت وابستگی به مواد اولیه وارداتی است که موجب رسوخ نوسانات نرخ ارز به بازار این محصول به خصوص بازار صادراتی آن شده است. لازمه برطرف شدن این مشکل توسعه بخش کشاورزی سازگار با نیاز این صنعت، یا تثبیت نرخ ارز در محدوده‌ای است که تولیدکننده قدرت برنامه‌ریزی و رقابت خود را حفظ کند.ایران یکی از کشورهای فعال در زمینه تولید مالت و ماءالشعیر در منطقه خاورمیانه است. رشد این صنعت در سال‌های گذشته به‌حدی بوده که علاوه بر تامین نیاز داخلی، بخشی از تولیدات راهی بازارهای برون‌مرزی نیز می‌شود. در حال حاضر شرکت‌های تولیدکننده ماء‌الشعیر سالانه نزدیک به ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون لیتر انواع محصولات را تولید می‌کنند که تقریبا ۵۰۰ میلیون لیتر آن در بازار داخلی به‌مصرف می‌رسد. به‌کارگیری تکنولوژی روز در تولید این محصول، تاثیر آن بر سلامتی افراد در مقایسه با سایر نوشیدنی‌ها، و تثبیت آن به‌عنوان یک نوشیدنی حلال مشتق شده از جو، در میان انواع نوشیدنی‌های الکل‌دار، موجب ایجاد جذابیت آن در بازارهای خارجی به‌خصوص کشورهای مسلمان‌نشین اطراف شده است. این محصولات در بسته‌بندی‌های متنوع از جمله در ظروف PET، شیشه و قوطی و با حجم‌های مختلف و مناسب با مصرف خانوار به بازار عرضه می‌شود. از آن‌جا که بازار محصولات نوشیدنی، بسیار متنوع با حضور انواع محصولات مختلف است، لازمه بقای این صنعت در بازار، تولید محصولات به‌روز و سازگار با ذائقه‌های مختلف است. طی سالیان اخیر واحدهای R&D شرکت‌های عضو انجمن، همواره جهت تامین رضایت مصرف‌کننده، محصولاتی متنوع از نظر طعم، تولید کرده و تلاش بر آن بوده همراه با تغییر ذائقه مردم محصولاتی مناسب روانه بازار شود.

سلامت‌محور بودن این نوشیدنی موجب شده همواره جایگاه مناسبی در بازار داخلی داشته باشد. اگرچه سرانه مصرف این محصول در کشور نسبت به سرانه آن در دنیا در سطح پایینی قرار دارد (بین ۵ تا ۱۰ لیتر در مقایسه با ۹۰ لیتر) اما خواص برتر این نوشیدنی نسبت به نوشابه‌های قندی گازدار، جایگاه آن در سبد مصرفی مردم را تا حدی تثبیت کرده است. در این میان باید در نظر داشت که میزان مصرف داخلی تا حد زیادی به قدرت خرید مردم بستگی دارد، به‌طبع با تشدید نوسانات اقتصادی و کاهش قدرت خرید مردم تقاضا برای این محصول نیز ممکن است دچار نوسان شود.نخست آنکه باید اذعان کرد در خصوص تعیین قیمت فروش محصولات، همواره سعی بر این بوده که رعایت حال مصرف‌کننده محترم در نظر گرفته شود؛ ولی متاسفانه طی سال گذشته و به ‌خصوص از اواخر سال قبل، قیمت برخی از مواد اولیه مورد مصرف در صنعت (از جمله مواد پتروشیمی) افزایش قیمت بی‌رویه و بی‌سابقه‌ای را داشته و شرکت‌های تولیدکننده را دچار مشکلات عدیده‌ای کرده و به طبع در تعیین قیمت فروش محصولات نقش بسزایی داشته است. قیمت، اهرم اصلی ما در هدایت رفتار تقاضا است، از یک طرف تولیدکنندگان برای تأمین هزینه‌های خود نیازمند افزایش قیمت محصولات هستند از طرف دیگر کاهش قدرت خرید مردم بیم کاهش سهم بازار را القاء می‌کند و این یکی از مشکلات حال حاضر در بازار این محصول است.

 

همان‌گونه که مستحضر هستید ماء‌الشعیر جزو نوشیدنی‌های سلامت محور و برپایه گیاهان بوده که مواد اصلی تشکیل دهنده آن مالت (جو جوانه‌زده شده) و رازک است که این محصول را از نوشابه‌های گازدار قندی جدا می‌کند، اما متاسفانه در سال‌های اخیر برخی از سازمان‌ها، ماء‌الشعیر را در زمره نوشابه‌های گازدار قندی دسته‌بندی کرده و از آن عوارض بهداشت ۱۵ درصدی مطالبه کرده‌اند؛ که این مورد برای بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده مشکل اساسی ایجاد می‌کند و در‌صورت اخذ و پرداخت توسط شرکت‌ها متاسفانه به تعطیلی شرکت‌ها و کارخانه‌ها منجر می‌شود.یکی دیگر از مسائلی که متاسفانه طی سال‌های گذشته و به خصوص سال قبل صنعت را دچار مشکلات زیادی کرده، نبود ثبات نرخ ارز بوده است. بخش عظیمی از مواد اولیه این صنعت درگیر واردات بوده که این امر و نبود ثبات نرخ ارز، ضربه‌های بدی به تولیدکننده می‌زند

 

با توجه به این‌که امروزه اغلب تولیدکنندگان معتبر کشور از ماشین‌آلات روز اروپا استفاده می‌کنند، می‌توان گفت در زمینه کیفیت تولید چیزی از نمونه‌های خارجی کم نداریم به این معنی که توانسته‌ایم با استفاده از تکنولوژی‌های روز تولیدات ماءالشعیر، تنوع سلیقه مصرف‌کننده‌ها را در نظر بگیریم و هیچ‌گونه مشکلی در بسته‌بندی‌ها و طعم این محصولات نداشته باشیم. حتی توانستیم در بازارهای خارجی نیز موفق عمل کنیم. در حال حاضر شاهدیم با تمام مشکلاتی که در بخش صادرات وجود دارد، اکثر شرکت‌های تولیدکننده بخشی از محصولات خود را به کشورهای همسایه، مانند عراق و افغانستان و به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس صادر می‌کنند و حتی با وجود دشواری‌ها در زمینه صادرات، باز هم بارگیری این محصولات به صورت روزانه انجام می‌شود. یکی از مشکلاتی که در زمینه صادرات این محصولات به چشم می‌خورد، تغییر یکباره سیاست‌ها و قانون‌های کشور است. برای مثال در بخش گمرک، یکسری قوانین وجود دارد که این قوانین مراحل انجام صادرات را برای صادرکنندگان دشوار می‌کند یا این‌که بارگیری محصولات به خصوص بارگیری مواد غذایی، با مشکلاتی از قبیل محدود بودن تاریخ مصرف، بسته‌بندی شیشه‌ای محصولات و… نیز مواجه است که باید مدیریت شوند و بیشتر به آنها بها داده شود.