گندم در سال زراعی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ یکی از سال‌های پرتنش خود را پشت سر گذاشت که این تنش همچنان برای سال زراعی جدید ادامه دارد. قیمت ۳۲ قلم کالای اساسی از جمله گندم در شورای قیمت گذاری و اتخاذ سیاست‌های حمایتی محصولات اساسی کشاورزی از سوی ۹ عضو این شورا تعیین و از سوی رئیس شورا که بر عهده وزیر جهاد کشاورزی است، ابلاغ می‌شود.
نرخ گندم به عنوان یک محصول استراتژیک مبنای قیمت گذاری سایر کالاهای اساسی است. در سال زراعی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ به دلیل جهش قیمتی که دلار داشت و افزایش قیمت خدمات، گندم کاران در بهمن سال گذشته تجدیدنظر در قیمت خرید تضمینی گندم را مطرح کردند. این درخواست تا ماه‌ها پاسخ داده نشد زیرا در بودجه سالانه اعتبار خرید تضمینی محصولات از پیش مشخص‌شده بوده و هر گونه تغییری چالش‌هایی را در تأمین منابع مالی برای دولت به همراه خواهد داشت.
پس از ۴ ماه مذاکره با نمایندگان خانه ملت، معاون اول رئیس جمهوری و در نهایت دادخواهی به رهبری ۱۶ اردیبهشت، قیمت گندم تجدیدنظر شده و به هر کیلو ۱۵ هزار تومان رسید. به این ترتیب قیمت پایه گندم از ۱۱ هزار تومان در هر کیلو به ۱۳ هزار تومان رسیده و ۲ هزار تومان جایزه تحویل گندم نیز به آن اضافه شد. عدد ابلاغ شده از سوی سرپرست وقت وزارت جهاد کشاورزی رضایت گندم کاران را تأمین نکرد زیرا درخواست آنها عددی بالاتر از ۱۷ هزار تومان بود.
به طور قطع افزایش یکباره قیمت، پیامدهایی را به دنبال خواهد داشت که سیاست گذاران دولتی را وا می‌دارد تا با احتیاط بیشتری تصمیم‌گیری کنند. تغییر نرخ خرید تضمینی گندم از ۱۳ به ۱۵ هزار تومان سبب شد تا همچنان مطالبات گندم کاران با تأخیر انجام شود به طوری که بر اساس قول‌های داده شده قرار است تا پایان مهر با گندم کاران تسویه شود؛ البته ممکن است این تسویه با قیمت پایه باشد و باقی مطالبات باز هم به زمان بیشتری نیاز داشته باشد.
تأخیر از تعیین قیمت تا ابلاغ آن
تعیین قیمت این محصول پایه برای سال زراعی جدید ۱۴۰۳-۱۴۰۲ دوباره با مناقشاتی همراه بود. بنیاد ملی گندم کاران اعلام کرد با توجه به آنالیز قیمتی‌ها نرخ تمام شده هر کیلو گندم حدود ۲۱ هزار تومان خواهد بود. در ادامه این رایزنی‌ها برخی به عدد بالاتر از ۲۵ هزار تومان اشاره می‌کردند که به طور قطع از سوی اعضای دولتی شورای قیمت گذاری محصولات کشاورزی مورد پذیرش واقع نمی‌شد.
تعیین قیمت محصولات کشاورزی باید پیش از آغاز سال زراعی جدید یعنی مهر ماه باشد تا کشاورزان بتوانند نسبت به کشت جدید برنامه‌ریزی داشته باشند. با توجه به چالش‌های به وجود آمده در حوزه قیمت گندم و نیز تغییر وزیر جهاد کشاورزی و نیز سرپرست آن، در نهایت قرار شد جلسه تعیین نرخ ۳۲ قلم کالای اساسی در مرداد برگزار شود. به توافق نرسیدن اعضا شورا بر سر قیمت گندم سبب شد تا جلسات با تأخیر برگزار و تعیین نهایی قیمت به جلسه بعد موکول شود.
جلسه چهارشنبه ۲۲ شهریور شورای قیمت گذاری محصولات اساسی سرنوشت قیمتی ۳۲ کالای اساسی را تعیین کرد. بر اساس قانون این قیمت باید در مدت یک هفته از سوی رئیس شورا یعنی وزیر جهاد کشاورزی اعلام رسمی و ابلاغ شود. مساله تأمین اعتبارات لازم دوباره ابلاغ نرخ جدید خرید تضمینی گندم را با تأخیر همراه کرده است.
بار مالی آرد نانوایان برای دولت
به گفته کارشناسان افزایش هر ۱,۰۰۰ تومان قیمت گندم ۸ هزار میلیارد تومان بار مالی برای دولت در راستای تأمین یارانه آرد به دنبال خواهد داشت. در حال حاضر که قیمت گندم ۱۵ هزار تومان است آرد یارانه‌ای که در اختیار نانوایی‌های کشور قرار می‌گیرد آرد نوع اول، گندم آن ۶۶۵ تومان بوده که با توجه به سبوس‌گیری آن قیمت آرد به دست آمده از این نوع گندم بین ۸۱۰ تا ۸۲۰ تومان متغیر است. قیمت آرد با سبوس ۱۲ درصد هر کیلو ۸۱۰، با ۱۵ درصد ۸۱۵ و با ۱۸ درصد ۸۲۰ تومان است. قیمت گندم آرد نوع دوم هر کیلو ۹۰۰ تومان بوده که آرد به دست آمده از آن برای نانوایان بین ۱۲۴۰ تا ۱.۲۵۰ تومان است.
پیش‌بینی‌های درست و غلط
محمدعلی نیکبخت، وزیر جهاد کشاورزی و رئیس شورا در مراسم آغاز سال زراعی جدید طرح جهش تولید در دیمزارها در پاسخ به پرسش خبرنگاران گفت، حداکثر تا اوایل هفته آینده قیمت جدید خرید تضمینی گندم ابلاغ خواهد شد.
بر اساس گفت و گویی که اعضای بخش خصوصی شورای قیمت گذاری محصولات کشاورزی با خبرنگار مهر داشتند عنوان شد با تمام کش‌وقوس‌ها و تأکیدی که نمایندگان کشاورزان و گندم کاران داشتند در نهایت قیمت جدید خرید تضمینی گندم ۱۹.۵۰۰ تومان تعیین شد.
به نظر می‌رسد تعلل در اعلام رسمی قیمت خرید تضمینی به دلیل چالش‌ها در تأمین اعتبارات باشد زیرا در بودجه ۱۴۰۱ منابع مالی برای خرید حدود ۸ میلیون تن گندم پیش بینی شده بود در حالی که این رقم به بیش از ۱۰ میلیون تن رسید؛ علاوه بر اینکه قیمت خرید تضمینی از ۱۳ هزار تومان در هر کیلو به ۱۵ هزار تومان تغییر یافت.
شاهپور علایی مقدم، معاون پیشین برنامه‌ریزی و اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی درباره وضعیت تعیین قیمت جدید گندم در سال زراعی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ پیش تر به مهر گفته بود، عمده مشکل در تغییر قیمت گندم پیش از سال زراعی جدید به تأمین منابع اعتباری بر می‌گردد که باید در بودجه ۱۴۰۲ دیده شود. درخواست افزایش قیمت زودتر از زمان موعد و سال زراعی جدید ضروری می‌کند تا یک متمم به لایحه بودجه ۱۴۰۲ افزوده و به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی برسد.
دولت و مشکلات تأمین مالی
بر اساس تبصره ۲ قانون خرید تضمینی گندم، دولت موظف است تا ۲۴ ساعت پس از تحویل گندم مبلغ آن را پرداخت کند. همچنین بر اساس تبصره ۳ این قانون در صورت تأخیر در پرداخت، دولت باید بر اساس نرخ سود میان مدت اعلام شده از سوی بانک جریمه دیرکرد به گندم کاران بپردازد. تغییر قیمت از ۱۳ به ۱۹ هزار و ۵۰۰ تومان در کمتر از یک سال بار مالی زیادی برای دولت دارد و باید اعتبارات آن از محلی تأمین شود.