سرزمین طلای سفید»، نامی بود که سالیان نه چندان دور در وصف استان گلستان به کار میرفت. روزگاری ۱۵۷ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان تحت کشت پنبه بود و ۲۸ کارخانه پنبه در استان فعالیت می کرد که به دلیل سیاست های غلط به نابودی کشیده شد.
امسال ۱۵ هزار و ۳۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی گلستان تحت کشت پنبه قرار داشت این در حالی است که سال گذشته این سطح کشت ۲۰ هزار هکتار بود، لذا نه تنها پیشرفتی در کشت این محصول را شاهد نبودیم بلکه با کاهش سطح کشت هم مواجه شدیم.
امروز که منابع آبی استان حال خوشی ندارد و کشاورزان گلستانی از سر استیصال و تامین معیشت ناچار به کشت شالی شده اند، مسئولان گلستانی به فکر احیا دوباره طلای سفید در این استان شمالی افتاده اند.
آنان در جلسات متعدد دم از سیاست گذاری مستقل برای پنبه می زنند و می‌گویند استفاده از ارقام متحمل به خشکی و متناسب با برداشت ماشینی هم در حال بررسی و مطالعه است.
برخی هم خواستار ایجاد شورای عالی پنبه با مرکزیت گرگان و پیگیر استقرار سازمان پنبه کشور در گلستان هستند و معتقدند که این اقدامات می تواند به بهینه کردن سیاست ها در حوزه تجارت و کشت پنبه کمک کند.
در این بین برخی پیشکسوتان این صنعت براین باورند که احیای پنبه به یارانه مدون و کافی و همچنین استفاده از واریت های جدید نیازمند است.
در همین خصوص خبرنگار ما با «محی الدین هاشمی» تاجر و پیشکسوت صنعت پنبه به گفتگو نشست. وی معتقد است که بازگشت به دوران طلایی پنبه گلستان تقریبا غیر ممکن است و تنها راه احیا این صنعت را در توسعه مکانیزاسیون می داند.
هاشمی در این گفتگو به دلایل موفقیت کشت پنبه در گذشته و همچنین روش های نوین این کشت در سایر کشورها اشاره می کند. مشروح این گفتگو را در ادامه می خوانید.
* آیا امکان احیاء پنبه با تغییر الگوی کشت وجود دارد؟
تجربه ثابت کرده در کشورهایی که پنبه از بین رفت، رونق دوباره آن میسر نشده است و در کشور ما که انبوهی از مصائب و مسائل وجود دارد، بازگشت به دوران طلایی پنبه قطعا بسیار سخت تر خواهد بود.
* به نظر شما دلایل فراموش شدن پنبه چیست؟
خرد شدن اراضی را می توان به عنوان یکی از دلایل نابودی این محصول برشمرد زیرا در گذشته زمین های چند هزار هکتاری زیر کشت پنبه می رفت که با هواپیما سمپاشی میشد اما امروز زمین ها به دو، یک و حتی نیم هکتار تفکیک شده اند.
به دلیل استفاده از آفت کش ها، سموم و کودهای شیمیایی غیر مجاز، گلستان به عنوان زون سرطان ریه شناخته شده که این نهاده ها زمین های کشاورزی را هم به کویر تبدیل کرده است.
روزی دم از خودکفایی در تولید گندم می زدند اما امروز نه تنها در تولید گندم خودکفا نشدیم بلکه پنبه را هم نابود کردیم و زمین های چند هزار هکتاری به زمین های خرد تبدبل شده که حداقل آسیبی که وارد می کند این است که مساحت بین دو زمین خالی از کشت باقی می ماند و این به اصطلاح تعدد سامان ها(مرز بین دو قطعه زمین)، مساحت بسیار زیادی را بایر می گذارد.
* کشورهای موفق در کشت پنبه از چه شیوه هایی استفاده می کنند؟
پنبه زراعتی است که کاشت، داشت و برداشت آن نیازمند کارگر بوده زیرا در حال حاضر کشور ما به سیستم مکانیزاسیون مجهز نیست. این سیستم نیازمند یکپارچه سازی اراضی، بذر و سم مخصوص است.
در کشورهایی مانند آمریکا، کانادا، نیوزیلند و بسیاری از کشورهای پیشرفته در حوزه کشاورزی، نوعی از بذر پنبه کشت می شود که امکان برداشت با کمباین برای محصول فراهم است. غوزه های این بذر پس از سمپاشی مخصوص، به یکباره باز می شوند.
برخی فعالان حوزه کشاورزی که در کشورهای خارجی به زراعت این محصول می پرداختند از تجربه کشت پنبه به شیوه بسیار پیشرفته و مکانیزاسیون سخن می گویند.
آبیاری با سیستم های دایره ای و هوشمند، تکنولوژی برداشت پیشرفته، ماشین آلات شخم زنی با سرعت بالا و بسیاری از موارد دیگر بخشی از این سیستم های بروز در سایر کشورها است اما در ایران کاشت، داشت و برداشت پنبه با کارگری انجام می شود.
* چرا در گذشته کاشت پنبه با موفقیت همراه بود؟
در گذشته مراحل کاشت تا برداشت پنبه بین صاحب زمین و دهقان به اشتراک گذاشته می شد به نحوی که تامین هزینه ها به عهده صاحب زمین و کار کارگری به عهده دهقان و خانواده او بود و در انتها با یک نسبت مشخص مبلغ حاصل از فروش محصول را با هم تقسیم می کردند.
اما امروز با کارگر روزمزد نمی توان مراحل کاشت پنبه را انجام داد زیرا صرفه اقتصادی برای کشاورز ندارد. کشاورزان در گذشته نصف مساحت زمین خود را پنبه کشت می کردند و نصف دیگر را زیر کشت جو یا گندم برده و سال بعد جای محصول را تغییر می دادند.
پنبه ریشه عمیقی داشته اما گندم و جو ریشه افشان سطحی دارند که با این عمل، خاک هر ساله به طور اتوماتیک آیش می شد و کشاورزان به این شیوه زمین را زنده نگه می داشتند. اکنون این آیش با تزریق کود اوره و پتاس انجام می شود که به مرور سبب کویری شدن زمین های کشاورزی شده است.
* رونق دوباره پنبه در گرو چیست؟
رونق دوباره پنبه نیازمند یکپارچه سازی زمین های کشاورزی، تامین بذر، کود، سم و همچنین ادوات مخصوص است.
* به نظر شما قیمت گذاری پنبه باید به چه شیوه ای انجام شود؟
در بسیاری از کشورها، نرخ گذاری محصولات کشاورزی بر اساس قیمت گندم و هزینه ای است که مراحل کاشت محصول مورد نظر نیاز دارد، تعیین می شود.
به عنوان مثال؛ قیمت پنبه به نسبت سطح اشغال زمین و هزینه های کشت آن باید سه و نیم برابر قیمت گندم باشد و اینجاست که بی تدبیری مسئولان نمایان می شود. ضمن اینکه متولیان هنوز به این درک نرسیده اند که قیمت پنبه به نرخ جهانی وابسته است.
در پایان می توانم بگویم آنچه توسط دیگران آزموده شده مورد بی توجهی مسئولان ما قرار گرفته است که این موضوع از دلایل عدم موفقیت در تصمیمات گرفته شده تلقی می شود.