در پی انتشار گزارشی مبنی بر کاهش صادرات ایران به آفریقا در چند ماه اخیر، سازمان توسعه تجارت با انتشار توضیحی تاکید کرد با وجود سالها بی‌توجهی به ظرفیت آفریقا در دولت قبل، دولت سیزدهم در کنار عقد برخی قراردادهای مهم با آفریقا در زمینه دارو و تجهیزات پزشکی، ساخت خودرو، مسکن و کشتی در حال تکمیل زیرساختهای لازم برای کار منظم تجاری با آفریقا از جمله خطوط منظم دریایی حمل بار است که آشکار شدن آثار این قراردادها و زیرساخت‌ها نیازمند زمان است.
متن توضیح سازمان توسعه تجارت به این شرح است:
۱.کشاورزی، یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین حوزه‌های اقتصادی قاره آفریقاست. به همین دلیل، در یک دهه گذشته واردات کودهای شیمیایی و اوره یکی از بالاترین اقلام وارداتی این قاره از ایران بوده که حدود 70 درصد ارزش صادراتی ۷ ماهه ابتدای سال ۱۴۰۱ ایران به آفریقا متعلق به این محصول است. این عدد در طی ۷ ماهه سال جاری، قدری کاهش داشته که علل کاهش ارزش و حجم صادرات این محصول به قاره آفریقا از این قرار است:
الف) کاهش شدید قیمت جهانی این گروه محصول (بین ۳۰ تا ۵۰ درصد)
ب) تحرکات جدی رقبای ایران در بازار آفریقا و ارائه قیمت‌های بسیار رقابتی‌تر به همراه مشوق‌ها و تسهیلات گسترده به دولت‌های آفریقایی
ج) تغییر رویکرد شرکت‌های صادراتی ایران و تلاش برای ورود به سایر بازارهای منطقه‌ای به جهت سختی‌های ذاتی کار با آفریقا
۲. یک نکته مهم در خصوص میزان صادرات از ایران به آفریقا، تفاوت آمارهای رسمی و واقعی است، چرا که به علت نبود خطوط مستقیم و منظم کشتیرانی به مناطق هدف در قاره آفریقا، بخش عمده صادرات محصولات ایرانی به کشورهای مختلف آفریقا، از مبادی کشورهای امارات متحده عربی، عمان و ترکیه انجام می‌شود و به نام این کشورها سند می‌خورد. بررسی‌های میدانی حاکی از تفاوت‌های چند برابری در آمار رسمی واردات با آمار واقعی واردات کشورها از ایران است.
عمدتا محصولاتی در آمار صادرات به آفریقا ثبت می‌شوند که به‌وسیله کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و با اظهار رسمی کشور مقصد در اسناد حمل به کشورهای آفریقایی ارسال می‌شوند. به همین جهت محصولات پتروشیمی که عمدتاً توسط کشتی‌های اجاره‌ای شرکت‌های پتروشیمی به مقاصد هدف صادر می‌شوند، در شمار صادرات رسمی ایران ثبت و ارائه می‌شوند. لذا به محض کاهش حجم/ارزش صادرات این محصولات، به یکباره آمار رسمی صادرات ایران به قاره آفریقا دچار افت شدید شده و آمار واقعی صادرات ایران هرگز گزارش نمی‌شود.
۳. تلاشهای دولت سیزدهم بر تقویت زیرساختهای لجستیک (ایجاد خطوط منظم دریایی حمل بار به مناطق مختلف قاره آفریقا) و تلاش برای صادرات گروه‌های کالایی با ارزش افزوده بالا به آفریقا است. از این جمله می‌توان به اقدامات و دستاوردهای زیر اشاره کرد:
- عقد چندین فقره قرارداد صادرات دارو و تجهیزات پزشکی پس از سفر رئیس‌جمهور به کشورهای آفریقایی
- امضای قرارداد تولید و صادرات گروه خودروسازی سایپا و فعال شدن محور توسعه فعالیت‌های گروه خودروسازی ایران خودرو در غرب آفریقا
- امضای قراردادهای متعدد در حاشیه اجلاس ایران و غرب آفریقا به ارزش ۲ میلیارد دلار
و همچنین طی شدن مراحل فنی برخی از قراردادها از جمله:
- همکاری ایران خودرو با غرب آفریقا،
-پروژه‌های ساخت انبوه مسکن در ساحل عاج و غنا،
- ساخت کشتی‌های کوچک مسافری (تاکسی دریایی)
-توفیقات متعدد شرکت‌های حوزه خدمات فنی- مهندسی در اخذ پروژه‌های زیرساختی از جمله در ساحل عاج، کنیا، زیمبابوه، مالی، اوگاندا، الجزایر، بورکینافاسو، گینه و...
۴. عمده توفیقات دولت در حوزه ایجاد مسیرهای جدید تولید مشترک یا پروژه‌های بزرگ زیرساختی است که با وجود سالها بی‌توجهی به ظرفیت کار با آفریقا در دولت گذشته و زیرساختهای مورد نیاز آن، احصای نتایج ملموس در آمار صادرات کشور نیازمند زمان برای اجرایی سازی و تثبیت است. ضعف زیرساختهای لجستیکی و مالی- بانکی باعث انحراف گسترده آمار صادرات واقعی کشور به این قاره است که در مصوبات اولین جلسه ستاد آفریقای دولت به ریاست معاون اول رئیس جمهوری، تصمیمات خوبی برای آن اتخاذ شد.
۵. با تکمیل حلقه‌های مفقوده کار با آفریقا در کنار تداوم پیگیری و اهتمام بخشهای مختلف اقتصادی برای اجرایی شدن توافقات متعدد ارزشمند مجموعه دولت در قاره آفریقا، به زودی شاهد جهش‌های مثبت در آمار تجارت با این قاره مهم و راهبردی خواهیم بود.