مدیریت پایدار منابع آبی با زنجیره ارزش پرورش ماهی قزل‌آلا در قفس‌های دریایی

چالش‌های مهمی از جمله کمبود منابع آب شیرین، تامین غذا و مشکلات محیط زیستی موضوعی است که تقریبا تمام کشورها و به تبع کشور ایران با آن مواجه هستند. از این‌رو، در مقابله با این چالش‌ها، رویکردهای جدیدی به کار گرفته می‌شود تا از یک طرف میزان و کیفیت تولیدات غذایی افزایش یافته و از طرف دیگر مدیریت مناسبی بر منابع آب و محیط‌زیست صورت گیرد.

 

در این فضا، ظرفیت دریاها که چیزی حدود ۷۵ درصد سطح کره زمین است، یکی از ظرفیت‌های بالقوه برای تولید مواد غذایی محسوب می‌شود. ایران یکی از مهمترین پهنه‌های آبی استراتژیک دریای خزر است‌. طول نوار ساحلی دریای خزر در ایران حدود ۸۹۰ کیلومتر بوده که از منظر آبزی‌پروری پتانسیل بسیار بالایی دارد، اما با این حال تولید در این دریا با پیش‌بینی‌های صورت گرفته فاصله بسیاری داشته و با توجه به اهداف مد نظر و حمایت‌های صورت‌گرفته زنجیره ارزش واقعی پرورش در قفس‌های دریایی در این دریا شکل نگرفته است، از جمله دلایل عدم توسعه مناسب پرورش ماهی در قفس در آب‌های شمالی کشور می‌توان به مواردی همچون مزارع کوچک مقیاس در خشکی و دریا، تولید بدون در نظر گرفتن نیاز بازارهای هدف صادراتی، اجرایی نشدن مزارع الگویی پرورش ماهی در قفس،  گسسته بودن زنجیره‌های تامین نهاده‌ها، مدیریت و اجرای بسیار دشوار فرایند تولید در دریا با تجهیزات و ادوات موجود و  بومی نشدن ساختارها و فرایندها با شرایط دریای خزر اشاره کرد.

 

به دلیل مزیت‌های گسترده زنجیره ارزش، از جمله افزایش کارایی در استفاده از منابع، کاهش هزینه‌های تولید، ارتقای کیفیت محصول نهایی و ایجاد رقابت‌پذیری در بازارهای داخلی و بین‌المللی و همچنین با هدف توسعه فناوری و نوآوری در صنعت پرورش ماهی در قفس، ایجاد و ارتقای زنجیره ارزش پرورش ماهی در قفس‌های دریایی در دستور کار معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری و دفتر برنامه ملی توسعه شهرک‌های گلخانه‌ای و شیلاتی این معاونت قرار گرفته است.

 

این اقدام نه‌تنها باعث توسعه پایدار در این حوزه خواهد شد، بلکه به بهبود مدیریت منابع و افزایش بهره‌وری کمک شایانی می‌کند.

 

 

زنجیره ارزش پرورش ماهی قزل‌آلا در قفس‌های دریایی شامل کلیه مراحل و فرآیندهایی است که از مرحله تهیه نهاده‌های اولیه تا رساندن محصول نهایی (ماهی قزل‌آلا) به بازار مصرف، به‌منظور افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها صورت می‌گیرد. این زنجیره به ارتقای کیفیت محصول، بهبود مدیریت منابع و توسعه اقتصادی کمک می‌کند.

 

مهم‌ترین حلقه‌های زنجیره ارزش پرورش ماهی در قفس‌های دریایی را می‌توان در ۸ مقوله «تکثیر ماهی»: تولید تخم و بچه‌ماهی از طریق روش‌های کنترل‌شده و تخصصی. «نرسری (نگهداری اولیه بچه‌ماهی)»: پرورش اولیه بچه‌ماهی‌ها تا مرحله‌ای که به محیط‌های بزرگ‌تر و بازتر منتقل شوند. «پرورش ماهی در استخرهای میانی»: آماده‌سازی بچه‌ماهی‌ها برای انتقال به قفس‌های دریایی با نظارت بر رشد و سلامت آنها. «تأمین غذای ماهی»: تهیه غذاهای مغذی و متناسب با نیازهای رشدی ماهی در هر مرحله. «پرورش ماهی در قفس‌های دریایی»: مدیریت رشد ماهی‌ها در قفس‌های دریایی (کنترل تغذیه، نظارت بر سلامت و شرایط زیستی). «بسته‌بندی و فرآوری»: برداشت ماهی، فرآوری، بسته‌بندی و آماده‌سازی برای ارائه به بازار. «بازاریابی و توزیع»: فروش محصول در بازارهای داخلی یا صادرات و «خدمات پشتیبانی»: شامل آموزش، مشاوره، بهداشت آبزیان و بیمه دسته‌بندی کرد.

 

 

به نقل از معاونت علمی ریاست‌جمهوری، «کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری: از طریق هماهنگی بین حلقه‌های زنجیره و کاهش هدررفت منابع»، «بهبود کیفیت محصول: اطمینان از سلامت و تازگی ماهی برای بازارهای رقابتی»، «ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی: به‌ویژه در مناطق ساحلی و روستایی»، «افزایش صادرات: تولید محصول با کیفیت و مطابق با استانداردهای بین‌المللی»، «مدیریت پایدار منابع آبی: استفاده بهینه از ظرفیت‌های دریایی برای تولید» و «کاهش اثرات زیست‌محیطی: با مدیریت بهینه فرآیندها و کاهش ضایعات» از اهدافی است که از رهگذر برنامه پرورش ماهی در قفس دریایی دنبال می‌شود.

 

تولید تخم چشم زده، لارو و بچه ماهی تریپلوئید عاری از بیماری ویژه (SPF) با استفاده از سیستم تلفیقی مداربسته و افزایش بهره‌وری مزارع نیمه متراکم از ۲۰ به ۴۰ کیلوگرم بر مترمکعب، تولید خوراک ویژه جهت تامین نیاز حلقه‌های وابسته به زنجیره، طراحی و ساخت شناور پشتیبان قفس سازگار با شرایط دریای خزر، افزایش ظرفیت تولید واحد فرآوری آبزیان جهت پوشش تولید ۱۵۰۰ تنی زنجیره ارزش قزل آلا و تولید محصول با ارزش افزوده از ضایعات آبزیان تولید شده در زنجیره ارزش از مهم‌ترین پروژه‌های فناورانه در زنجیره ارزش پرورش ماهی در قفس‌های دریایی در آب‌های شمالی کشور است و  این برنامه با محوریت ماهی قزل آلا با ظرفیت ۱۵۰۰ تن در دستور کار دفتر برنامه ملی توسعه شهرک‌های گلخانه‌ای و شیلاتی معاونت علمی ریاست‌جمهوری قرار گرفته است.