هفته گذشته مطلبی کاملاً علمی و تخصصی با عنوان «سرمایه گذاری برای محصول جدید صنعت کشاورزی؛ در دل فناوری FRI چه می‌گذرد» در خبرگزاری مهر منتشر شد که از فناوری بازیافت محصولات کشاورزی سخن می‌گفت.
در ادامه این مطلب به این موضوع می‌پردازیم که آیا ایران به این فناوری نیازمند است یا خیر؟
کشوری که ۳۰ درصد از غذایش را دور می‌ریزد، نمی‌تواند برای خوراک دام دلار خرج کند؛ ایران سالانه نزدیک به ۳۶ میلیون تن در بخش محصولات کشاورزی ضایعات غذایی تولید می‌کند؛ یعنی چیزی حدود ۳۰ درصد از کل غذایی که در کشور تولید یا وارد می‌شود. این میزان از هدر رفت نه‌فقط نشانه‌ای از ناکارآمدی در زنجیره تأمین و مصرف غذاست، بلکه تهدیدی آشکار علیه امنیت غذایی، منابع ارزی، و پایداری زیست‌محیطی محسوب می‌شود.در حالی که کشور برای تأمین خوراک دام و طیور به‌شدت به واردات وابسته است، دور ریختن این حجم از منابع قابل استفاده، نوعی خودت حریمی ساختاری به شمار می‌آید.
طبق آمار FAO (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد)، ایران یکی از بالاترین نرخ‌های اتلاف مواد غذایی در منطقه را دارد؛ مسئله‌ای که در صورت عدم رسیدگی، می‌تواند در دهه‌های آینده به بحرانی مزمن تبدیل شود.
از نان تا میوه؛ چه چیزهایی را دور می‌ریزیم؟
گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد بیشترین هدر رفت غذایی در ایران مربوط به نان، میوه، برنج و سبزیجات است. از مجموع ضایعات، حدود ۲.۷ میلیون تن تنها در مرحله مصرف — یعنی پس از ورود به خانه‌ها، رستوران‌ها و مراکز تهیه غذا — به پسماند تبدیل می‌شود. مطابق با داده‌های مطالعات تغذیه‌ای (FAO, 2019)، سرانه هدر رفت غذا در ایران حدود ۱۳۴۰ کیلوکالری در روز برای هر نفر است؛ رقمی که تقریباً دو برابر میانگین جهانی محسوب می‌شود. به‌عبارت دیگر، غذایی که در ایران هدر می‌رود، پتانسیل تأمین نیاز سالانه‌ی بیش از دو میلیون نفر را دارد.
واردات خوراک؛ چرخه‌ای ناپایدار
در این میان، یکی از اصلی‌ترین مصارف ارز در ایران، مربوط به واردات خوراک دام است. سالانه بیش از ۳ میلیارد دلار ارز صرف واردات موادی چون ذرت، جو، کنجاله سویا و مکمل‌های دامی می‌شود. این در حالی‌ست که بخش زیادی از این خوراک‌ها از کشورهایی وارد می‌شود که خود دارای مازاد تولید هستند و در صورت بروز هرگونه بحران ژئوپولیتیکی، امکان قطع صادرات آن‌ها وجود دارد. نمونه بارز این آسیب‌پذیری، بحران ناشی از جنگ در اوکراین بود که در سال ۲۰۲۲ زنجیره تأمین خوراک دام را در بسیاری از کشورهای وابسته، از جمله ایران، به‌شدت دچار نوسان کرد (World Bank, 2022). هر کیلوگرم پسماندی که به خوراک تبدیل شود، به معنای صرفه‌جویی در ارز، کاهش وابستگی، و افزایش تاب‌آوری اقتصادی است.
فناوری بازیافت غذا؛ راهی برای خودکفایی هوشمند
فناوری‌های نوین بازیافت غذا — از جمله سیستم‌هایی که توسط شرکت‌هایی نظیر Food Recycle International توسعه یافته‌اند — امکان تبدیل سریع پسماندهای خوراکی به خوراک دام و طیور با ارزش تغذیه‌ای بالا را فراهم کرده‌اند.
این فناوری‌ها با استفاده از فرآیندهای حرارتی، ضدعفونی زیستی و جداسازی هوشمند، می‌توانند هر تن پسماند غذایی را به ۵۰۰ کیلوگرم خوراک قابل استفاده تبدیل کنند. در مقایسه با سیستم‌های سنتی دفع زباله، این روش تا ۷۰٪ در هزینه نهایی خوراک صرفه‌جویی ایجاد می‌کند.
مزایای این مدل نوآورانه شامل کاهش وابستگی به واردات و ذخیره منابع ارزی، اشتغال‌زایی در زنجیره‌ی جمع‌آوری و فرآوری پسماند، کاهش گازهای گلخانه‌ای و فشار بر محیط‌زیست و ظرفیت صادرات به بازارهای منطقه‌ای می‌شود.
واقعیت این است که فناوری به‌تنهایی کافی نیست. کارایی این راهکارها زمانی چند برابر می‌شود که با سیاست‌گذاری‌های مکمل در مدیریت پسماند، اصلاح الگوی مصرف، و حمایت‌های اقتصادی و قانونی همراه شوند.
مدل‌های موفق جهانی نشان می‌دهد که کشورهایی نظیر ژاپن، کره جنوبی و هلند توانسته‌اند با ترکیب فناوری، آموزش عمومی و سیاست‌های سختگیرانه، میزان هدر رفت مواد غذایی را به شکل چشمگیری کاهش دهند.
در جهانی که غذا هر روز کمیاب‌تر و پرهزینه‌تر می‌شود، ایران دیگر نمی‌تواند با یکی از بالاترین نرخ‌های هدررفت غذایی، به واردات پرریسک و پرهزینه ادامه دهد.فناوری‌های بازیافت غذا، در کنار اراده‌ی سیاستی و فرهنگ‌سازی عمومی، می‌توانند آینده‌ای پایدارتر، خودکفاتر و مستقل‌تر برای کشور رقم بزنند.