اینکه
مسلمانان با جمعیت 8/1 میلیاردی ، نزدیک به یک
سوم مردم جهان را تشکیل می دهند، یک واقعیت انکار ناپذیر است. مطابق نظر تحلیل
گران جمعیت مسلمانان جهان در
سال 2012 ، به 3 میلیارد نفر ، تخمین زده می شود. در
حالی که تنها فروش سالیانه خرده فروشان گوشت حلال در انگلستان 900 میلیون دلار و ارزش معاملات سالیانه جهانی
برای کل تجارت حلال ، 2100 میلیارد دلار
ارزیابی شده است . با نگاهی به اعداد و ارقام این تجارت
میلیاردی ، پتانسیل شگفت انگیز تجارت غذا و
محصولات حلال آشکارمی شود که شایسته است نخست از سوی دولت های اسلامی و سپس سازمان های بین المللی و
فراگیر همچون سازمان کنفرانس اسلامی جدی
گرفته و برای آن برنامه ریزی شود. حال در این میان ایران
به عنوان یک کشور 75 میلیونی مسلمان می بایست جایگاه ویژه ای در تجارت حلال داشته
باشد که البته به قول دبیر کل مرکز تحقیقات و اطلاع رسانی اتاق اسلامی( ICRIC) نسبت به برخی از کشورها
مانند مالزی و ترکیه دیرتر وارد این عرصه شده ایم، با اینحال از نظر امکانات تخصصی، از ترکیه و مالزی جلو‌تر هستیم و به همین خاطر اگر بین
۵۷ کشور اسلامی اول نباشیم، قطعا بین ۳ کشور اول هستیم. شهد در گفت و گوی اختصاصی
با دکتر فاخری دبیر کل مرکز تحقیقات و اطلاع رسانی اتاق اسلامی موضوع غذای حلال را
از زوایا مختلف در صنعت ایران و جهان بررسی کرده است. آنچه می خوانید ما حصل این
گفت و گوست.
درباره مرکز
اطلاع رسانی و تحقیقات اتاق اسلامی و وظایف
مرکز اطلاع رسانی و تحقیقات
اتاق اسلامی وظیفه انجام تحقیقات و فعالیت در حیطه های ذیل را بعهده دارد:
1- شناسائی و تجزیه و تحلیل
چالش ها و فرصت ها در حیطه تجارت و سرمایه گذاری ، فناوری اطلاعات و بازرگانی
الکترونیکی.
2- کمک به شرکتهای کوچک و
متوسط در کشورهای اسلامی برای غلبه بر این چالش ها و استفاده از فرصت های موجود.
3- برگزاری سمینار و کارگاه
و برنامه های آموزشی در رابطه با تحولات روند تجارت جهانی.
4- طراحی برنامه های آموزشی
برای اتاق اسلامی در بخشهای مختلف بر اساس نیاز های واقعی کشورهای عضو برای بهبود
کارآیی شرکت های کوچک و متوسط.
5- جمع آوری، تجزیه و تحلیل
و انتشار اطلاعات تجاری بین کشورهای اسلامی و همچنین ایجاد یک بانک اطلاعاتی در
این کشورها.
6- توسعه و تحکیم روابط مرکز
با مؤسسات آموزشی، مشاوره ای ، دانشگاهها و دیگر مؤسسات ذیربط در راستای بهره مندی
از تجارب آنان در حوزه های تحقیق و آموزش.
7- انتشار گزارشات ، جزوات و
کتاب در حیطه های پیش گفته.
8- مطالعه و تجزیه و تحلیل
آثار عضویت در سازمان تجار ت جهانی بر کشورهای عضو و مشارکت فعال در مباحث مربوطه
برای اتخاذ یک راهکار واحد در بین کشورهای اسلامی و دیگر کشورها ی در حال توسعه در
این زمینه.
9- انجام وظایف محوله از سوی
دبیر کل اتاق بازرگانی و صنعت اسلامی با توجه به بودجه مرکز.
10- انجام مطالعات و تحقیقات
برای کمک به حامیان مالی طرح های توسعه مشترک در کشورهای اسلامی و همچنین کار
آفرینان فعال در این کشورها و کمک به این طرف ها در آماده سازی طرح های امکان سنجی
بر اساس رهنمود های بانک توسعه اسلامی.
11- مطالعه و تحقیق درباره
چگونگی تشکیل بازار مشترک اسلامی.
12- کمک به تحقیقات درباره
حوزه های مستعد توسعه ی همکاری های کشورهای اسلامی در زمینه گردشگری.
13- تحقیق و پژوهش با
استفاده از روشهای نوین و روز آمد در باز شناسی مشکلات موجود در اقتصاد کشورهای
اسلامی و چگونگی حل این معضلات.
14- کمک به کار آفرینان از
طریق اتاق اسلامی در به دست آوردن مهارت های فنی و دانش بازاریابی در رشته های
مختلف صنعتی.
15- انجام تحقیقات پیرامون
رشته های اقتصادی- صنعتی دارای مزیت نسبی در کشورهای عضو برای تقویت این زمینه ها
در راستای رشد اقتصادی این کشورها.
16- انتشار و اطلاع رسانی به
کشورهای عضو در زمینه نتایج تحقیقات و برقراری ارتباط با سازمان های اقتصادی در
این کشورها در راستای اهداف از پیش تعیین شده.
در این شماره
به گفتگو با دبیر کل مرکز تحقیقات و اطلاع رسانی اتاق اسلامی (ICRIC) پرداخته و از زوایای
مختلف موضوع حلال را در صنعت ایران و جهان بررسی کرده ایم، که در زیر آنرا می‌خوانیم:
•جناب آقای
دکتر فاخری لزوم و جایگاه حلال را در صنعت
و محصولات به چه صورت ارزیابی می نمایید.
دین حنیف اسلام به عنوان
آخرین و کامل ترین رسالت الهی، با تأسیس نظام مستقل اندیشی در صحنه حیات
انسانی ظاهر شد و با فرهنگی بالنده، نظامی
نوین در عرصه زندگی فکری و اجتماعی انسانها پدید آورد و امروز دین برگزیده یک سوم
مردم جهان است.
همانگونه که اسلام برای اداره زندگی اجتماعی انسان
در حوزه سیاسی و اقتصادی و اعتقادی دارای برنامه است در حوزه فردی نیز برنامه های
متعددی را در تشریع منظور نموده است که آن رعایت معیار "حلال" در همه زمینه ها است: خوردن و آشانیدن، لباس پوشیدن، کارکردهای شغلی،
ابزارهای مورد استفاده در زندگی و ....
جامعه اسلامی در طول پانزده قرن، این نظام مستقل
را حفظ نموده و در درون جامعه بشری، زیست خاصی را مطابق این اصول برآمده ازوحی
الهی تنظیم نموده است. اکنون در شرایط جهانی شدن، بایسته است این معیارها ی حلال
در همه زمینه ها به شکل استاندارد، تدوین
و از سوی مراکزی نظارت دائمی شود و کلیه محصولات با نشانه خاصی که امنیت خاطر مصرف
کنندگان را تضمین کند، در سطح جهانی عرضه شود و همه تولید کنندگان موظف باشند این
نظارت را پذیرفته و با درج این نشانه بر روی محصولات خود، مصرف کنندگان مسلمان در
همه نقاط جهان بویژه در کشورهای غیر اسلامی را امنیت خاطر بخشند.
•وجود
دستورالعمل حلال در کشورهای مختلف تا چه اندازه هماهنگ می‌باشد؟
- همه ی کشورهای اسلامی الان
دارای دستور العمل واحد هستند که آن هم استاندارد غذای حلال است، که در سال ۲۰۱۰
توسط سازمان کنفرانس اسلامی تاسیس شده و این استاندارد در حقیقت، فقط به بحث غذای
حلال می‌پردازد. در حالیکه ما در کنار غذای حلال، موضوع دارو، لوازم آرایشی و
بهداشتی، منسوجات و چرم حلال را نیز داریم.
بعد از همه ی این‌ها «خدمات حلال» است که شاخه ی
بسیار گسترده‌ای است که الان سازمان کنفرانس اسلامی، استاندارد غذای حلال را تدوین
کرده است، بنابراین همه ی کشورها این دستورالعمل واحد را دارند و در ایران هم براساس همان قوانین، «استاندارد
۱۲۰۰۰» توسط سازمان استاندارد تدوین و اجرا می‌شود، که موضوع محصولات خوراکی در
ایران شامل این موضوع می‌شود.
•آیا
استاندارد ۱۲۰۰۰، حلیت غذایی را کامل می‌کند؟
- خیر، این استاندارد حلیت
را کامل نمی‌کند، به عنوان مثال: ماء الشعیرهای ما که الکل ندارند و حلال هم
هستند، اگر ۶ ماه در انبار بماند به صورت طبیعی میزان الکل آن از حد مجاز فرا‌تر می‌رود و طبیعی است که با وجود حلال
بودن، حلال نیست.
در برخی از دوغ‌های محلی و سنتی هم که به عنوان
حلال می‌باشند، می‌شود اثرات تخمیـری را با توجه به شرایط ایجاد شده، دید که باز هم از
حلیـت خارج می شود.
یا کارخانه‌های شکلات سازی که از ژلاتین
استفاده می‌کنند، آیا این ژلاتین از منشاء گاوی تشکیل شده یا از منشاء خوکی، که
این مواردی است که در استاندارد غذا مطرح می‌شود.
آزمایش‌های ما نشان می‌دهد ۱۲ تا 15% از غذا‌ها و نوشابه‌هایی که در رستوران‌ها و هتل‌های ما تولید می‌شود ممکن است بر اثر مرور زمان حلیت آن از بین برود.
به همین دلیل با توجه به
اینکه قوانین ما سفت و سخت است ولی باید با احتیاط نسبت به این موضوع نظر داد.
•جایگاه ایران
در بازار حلال چه جایگاهی است؟
- حلال یک علم است و علم
حلال یک علم بسیار جدید می‌باشد که جنبه‌های فنی بسیار زیادی دارد که باید توسعه پیدا کند و اتفاقا ایران از
نظر فنی جزو کشورهای پیشرفته این علم می‌باشد.
ما در ایکریک (ICRIC) بیشتر به دنبال توسعه
علم حلال هستیم و همچنین با توسعه فرهنگ حلال می‌توانیم شاخه‌های مختلف را شناسایی کنیم و با
دستگاه‌های مختلف دولتی
نیز در در ارتباط هستیم.
•موضوع جایگاه
قوانین فقهی حلال از نظر شیعه و علم حلال در قوانین جوامع اسلامی دیگر به چه صورت
می‌باشد؟
- یک شعبه عالی وجود دارد که
این شعبه عالی حلال نام دارد، دبیرخانه‌اش در اتاق بازرگانی می‌باشد و نمایندگان وزارتخانه‌های مختلف، دفتر رهبری و همه ی حوزه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
در آن عضویت دارند و هدف آن بحث فقهی و بحث علمی حلال است.
ما در ایکریک یک کمیته فنی
داریم و یک کمیته فقهی، که این علم حلال را بتوانیم توسعه بدهیم و مدون نماییم و
سپس از طریق مجلس و دولت قانونش کنیم و در جامعه آن را بکار ببریم.
من به جرات می‌توانم بگویم از نظر تولید علم
حلال از کشور مالزی که ۳۰ سال در زمینه حلال فعالیت می‌کند جلو‌تر هستیم در بحث علم فقهی ما
اختلاف نظرهایی هم با این کشورهای دنیا نداریم و همچنین در استاندارد غذای حلال
برای اولین بار مبانی فقه شیعه را مورد قبول قرار دادند.
به عنوان مثال در اهل تسنن
اعتقاد دارند که هر چیزی که از دریا گرفته می‌شود حلال است ولی در شیعه ماهی‌های فلس دار را حلال می‌داند و در درجه دوم مارماهی، گربه
ماهی و اختاپوس را حرام می‌داند.
در آرم استاندارد توافقی شد
که در نهایت
این بود که در کشورهای شیعه اتیکت بگذارند که آن نشان بدهد محصول از نظر شیعیان
حلال نیست اما از نظ بقیه مسلمانان مصرفش منعی ندارد.
•آیا این
قوانین در کل کشورهای اسلامی مورد تایید است؟ آیا محصول که می‌خواهد وارد ایران شود و
برای شیعه حرام باشد آن‌ها می‌توانند بگویند تایید شده است و ملزم هستید که اجازه ورود به کشور
را بدهید؟
طولانی شدن مذاکرات ما بهمین
خاطر بود که به آن‌ها می‌گفتیم: اگر شما می‌گوئید فقه شیعه سخت‌تر است، سختگیری بیشتر باعث می‌شود که نظرات همه تامین شود پس
اجازه بدهید این سختگیری را در مورد خودمان اعمال کنیم که موافقت شد،
•شرکتهای شکلات سازی که اسانس‌ها و یا مواد اولیه وارد
می‌کنند در بحث گمرک و کارهای آن با مشکل مواجه می‌شوند و ممکن است روز‌ها طول بکشد! سوال اینجاست
آیا زمان تست گیری شما و نمونه برداری شما تا جواب چقدر است؟
اگر شرکت‌ها درست عمل کنند این قضیه حداکثر
۲ روز طول می‌کشد
یعنی ما دو روش داریم، اول:
شما یک شرکت صادر کننده اسانس و من یک شرکت وارد کننده اسانس – شرکت وارد کننده
وقتی می‌خواهد از شرکت صادر کننده خرید کند به ایکریک (ICRIC) می‌آید و می‌گوید که می‌خواهد این جنس را وارد کند،
ایکریک از آن مجموعه مشخصات فنی و نمونه جنس را می‌خواهد، بعد به آزمایشگاه می‌فرستد و بر اساس نتیجه آزمایش به
او می‌گوید که این جنس
حلال است و می‌تواند وارد کند یا نمی‌تواند.
اما مورد دوم اینکه: یک زمان
یک شرکت وارد کننده فراموش می‌کند جایی به نام ICRIC هم هست، سفارش کالا را می‌دهد و این جنس حمل می‌شود بعد در گمرگ می‌گویند: این جنس آرم حلال ندارد و اجازه ترخیص نمی‌دهند.
حتی اگر همان موقع بلافاصله
وزارت بهداشت نمونه برداری کند و همان موقع یک نمونه هم بدست ICRIC رسانده شود و آزمایش‌های مربوطه روی آن انجام شود
دراینگونه موارد یک روزه به آن‌ها جواب داده و گواهی صادر می‌گردد.
اما بعضی بدلیل ندانستن، جنس
را سفارش می‌دهند و تمام پروسه ترخیص را طی می‌کنند (بهداشت، قرنطینه و..)
کارهای آن‌ها انجام می‌شود بعد گمرک به آن‌ها می‌گوید که آرم حلال ندارد.
گمرک از همان ابتدا به آن‌ها نمی‌گوید که در مدرک شما باید آرم
حلال هم باشد، می‌گذارند تمام مراحل ترخیص انجام شود و بعد به آن‌ها گفته می‌شود که گواهی آن‌ها باید حلال دار شود.
شرکت‌ها ناراضی می‌شوند که ما نمونه به بهداشت داده‌ایم اما برای ما نمونه بهداشت
موجه نمی‌باشد چون بهداشت حلیت را بررسی نمی‌کند.
می‌توانید دو نمونه به بهداشت بدهید
که یک نمونه را خودشان از لحاظ بهداشتی بررسی کنند و یک نمونه را به ایکریک
بفرستند که از نظر حلیت بررسی شود.
و این کار‌ها در برخی موارد انجام نمی‌شود و بار به تاخیر می‌خورد.
•پیشنهاد شما
برای ارتقاء سطح فرهنگ لزوم دانش حلال چیست؟
در زمان حال باید در کنار علم حلال گسترش فرهنگ
حلال هم داده شود یعنی حداقل در درجه اول جامعه تجاری باید بداند که اگر یک محصول
غذایی یا دارویی یا آرایشی یا بهداشتی صادر و یا وارد می‌شود، آزمایش حلیت یکی از آزمایش‌های اجباری می‌باشد، بعضی‌ها ناراحت می‌شوند که می‌گوییم شما باید به ما نمونه
بدهید.
در ایران همه بر این باورند
که چون یک کشور مسلمان هستیم همه چیز در آن حلال هست در صورتیکه واقعا به این صورت
نیست و با آزمایش مشخص می‌شود که همه چیز ما الزاما حلال نمی‌باشد!
در مرحله ی بعد دوره‌های آموزش حلال برای مدیران فنی
صنایع غذایی بصورت مرتب برگزار می‌شود و از سایر روشهای اطلاع رسانی، سایت‌ها، روزنامه‌ها و سمینار‌ها نیز خیلی می‌توانند کمک بگیرند.
و همچنین برای ارتقاء سطح
دانش حلال، غالبا نمایشگاه حلال توانسته است، تنها توجه مردم را به این صنعت بیشتر
کند و شرکت‌ها را متوجه موضوع حلال نماید، که آن هم تا حدودی تاثیر گذار بر
فرهنگ حلال بوده است.
•جایگاه ایران
در بازار حلال؟
خیلی جایگاه برجسته‌ای نداریم، چون دیر شروع کردیم،
مالزی ۳۰ سال پیش، ترک‌ها ۲۰ سال پیش متوجه این قضیه شدند، مصر و اندونزی، برونئی و عربستان
۱۰ سال پیش درگیر این قضه شدند، ما تقریبا ۵ سال است که در این موقعیت قرار داریم،
بخاطر همین جایگاه برجسته‌ای نداریم، ولی به لحاظ علمی قطعا یکی از ۳ کشور بر‌تر مسلمان هستیم.
یعنی از نظر امکانات تخصصی
ما، از ترکیه و مالزی جلو‌تر هستیم و به همین خاطر اگر بین ۵۷ کشور اسلامی اول نباشیم، قطعا
بین ۳ کشور اول هستیم.
•گواهی حلال
را چند شرکت صادر می کنند؟ و تعداد دارندگان برند حلال چه تعداد می باشد؟
گواهی حلال به صورت رسمی در مرکز تحقیقات و
اطلاع رسانی اتاق اسلامی ICRIC صادر می‌شود ولی یک و یا دو موسسه دیگر هم هستند که بصورت غیر رسمی مشغول
انجام این کار هستند. این شرکت‌ها اعتبار صادرات و واردات را با برند خود ندارند. مگر اینکه مسئولان
گمرکی متوجه این موضوع نباشند و تشخیص ندهند که این آرم حلال، آرم حلال ایکریک
نیست.
۵۴ یا ۵۵ شرکت صنایع غذایی
گواهی حلال از ایکریک دارند، و گرفتن این گواهی حلال یک روند تدریجی است، چون توجه
شرکت‌ها به تدریج جلب
می‌شود.
دولت به صورت جدی از موضوع
حلال حمایت نکرده است، یعنی حلال را با وجود باب شرعی قضیه به عنوان یک سیاست
تجاری به آن نپرداخته است.
همانگونه که جنسی بدون گواهی
بهداشت نمی‌تواند وارد کشور شود باید به گمرکات اعلام شود هیچ جنسی بدون گواهی
حلال هم نمی‌تواند وارد کشور شود.
اگر این اتفاق بیفتد
تاخیرهای پیش آمده در گمرکات منتفی می‌شود، برای اینکه در لیست مدارک مورد نیاز برای ترخیص گواهی حلال هم
می‌آید.. خود وارد
کننده چه آگاهی داشته باشد و یا نداشته باشد می‌داند که باید برای گواهی حلال
اقدام نماید. که هم از لحاظ اقتصادی به صرفه است و هم کمک می‌کند به توجیه بازرگانان که آرم
حلال یک الزام است و اختیاری نیست.
دولت باید فرهنگ حلال را از
طریق وضع قوانین حلال حمایت کند، الزاما هم کمک مالی نیست ولی قوانین پشتیبان، نقش
بسیار مهمی دارد که این فرهنگ توسعه پیدا کند و با توسعه این فرهنگ نقش ایران در
تجارت جهانی حلال، نیز ارتقا یابد.
برای هیچ محصولی بصورت روتین
آرم حلال داده نمی‌شود، به عنوان مثال همان آب معدنی که آبی است که از زمین جوشیده می‌شود هم آزمایش حلال روی آن انجام
می‌شود.
یک کارخانه شکلات سازی
سوییسی مدتهاست که برای واردات شکلات به کشور ما، خواهان گرفتن گواهی حلال هستند
ولیست شکلات‌های غیر الکلی را برای ما فرستاده‌اند.
اما هنوز موفق نشدند آرم
حلال را بگیرند، چون ژلاتین مورد مصرف در شکلات اگر گاوی هم باشد موضوع خط تولید مطرح می‌شود که آیا خط تولید شکلات های الکلی و غیر
الکلی جدا هست یا نه، که در صورت جدا نبودن، حلال نیست.
شبکه خبری صنایع غذایی ایران - علی اکبر علیان نژادی