بر اساس آمارها سرانه مصرف نان در کشور ما 160 کیلوگرم یعنی دو تا سه برابر مصرف کشورهای توسعه یافته ودر واقع قوت اصلی مردمان این سرزمین است.
از این رو نان و پایه تولید آن یعنی گندم مبنای استقلال کشور و امنیت غذایی برای مردم محسوب می شود تا جایی که کمتر از یک دهه قبل بحث خودکفایی گندم محور کار دولت و وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفت و با همه مباحث و ایراداتی که بدان وارد می شد به این خودکفایی هم رسیدیم اما چندان دوام نیاورد.
این خودکفایی تنها برای یکی، دو سال بود و بعد از آن وضعیت تولید این محصول دوباره دچار مشکل شد ضمن آنکه همان تولیدی هم که با وجود خشکسالی های پی در پی و عدم حمایت های لازم دولتی از بخش انجام می شد به علل مختلف از دسترس دولت خارج و به مصارف غیرخوراکی می رفت.
این موضوع طی دو ، سه سال اخیر تبدیل به معضلی در بحث تامین نان و قوت اولیه مردم و امنیت غذایی کشور شد.
چنانکه با وجود پیش بینی مسوولان بخش مبنی بر تولید 750 تا 800 هزار تن گندم فقط در خراسان رضوی میزان خرید دولتی این محصول که زمانی به بیش از یک میلیون تن رسیده بود در سال 90 فقط 40 هزار تن و سال زراعی گذشته با تلاش های گسترده ای که انجام شد به حدود 240 هزار تن رسید.
در واقع بخش عمده این محصول از سوی دلال ها و بخش خصوصی خریداری شد که هیچ کنترل و نظارتی بر آنها وجود نداشته و ندارد.
حتی کارخانجات آردسازی که در دو سال گذشته مجوز خرید محصول را دریافت کرده اند میزان خرید خود را در سال زراعی گذشته 30 هزار تن اعلام کردند اما جهاد کشاورزی در یک بررسی اعلام کرد خرید گندم توسط این کارخانه ها حداقل 80 هزار تن بوده است.
اکنون در آستانه فصل کاشت انتظار است با اقدام بموقع دولت در اعلام قیمت خرید تضمینی گندم ، تلاش در جهت ساماندهی وضعیت تولید و حمایت های اولیه از کشاورزان گندمکار و برنامه ریزی های پیش از موعد در بحث خرید و تدارک امکانات و اعتبارات مورد نیاز برای این امر شرایط تولید تا ذخیره سازی این محصول سامانی دوباره یابد.
همچنین پایداری این تولید برنامه ریزی کلان و گسترده تری را می طلبد که باید همه اعم از بخش خصوصی و دولتی و فعالان حوزه در آن دخیل باشند.
بدین منظور باید دستگاه های مختلف به موازات تصمیم گیری های کلان در این حوزه وارد عمل شوند از جمله این بخش ها اداره کل غله و خدمات بازرگانی است .
مدیرعامل شرکت غله و خدمات بازرگانی منطقه 5 کشور در این زمینه می گوید : از جمله بحث های اصلی که کشاورز باید اطمینان یابد تا کشت گندم را انجام دهد ، بحث تعیین قیمت این محصول است که امسال دولت، قیمت خرید گندم تولیدی آتی را 10 هزار و 500 ریال اعلام کرده است.
ˈایرج حسن پورˈ افزود : در سال های گذشته این قیمت تا شروع برداشت محصول اعلام نمی شد و دولت که با تاخیر قیمت را اعلام می کرد به همین علت کشاورز محصول خود را به سلف خرها می فروخت.
وی با اشاره به اینکه از 15 خرداد ماه برداشت این محصول در استان آغاز می شود، گفت: اکنون هفت تا هشت ماه قبل از برداشت، قیمت خرید تضمینی اعلام شده و با این اقدام امسال عملا کشاورز بر روی کشت و تولید خود برنامه ریزی می کند، ضمن آنکه به سراغ کشت های جایگزین گندم هم نمی رود.
وی گفت: پارسال به دلیل بالاتر بودن قیمت جو، بخشی از کشاورزان کشت این محصول را بر گندم ترجیح دادند.
وی ادامه داد : همین امر موجب شد پارسال کشت جو افزایش یابد و در سال زراعی گذشته کاهش قیمت جو و افزایش قیمت گندم را در بر داشت.
وی با بیان اینکه وقتی قیمت گندم بالا باشد این محصول به مصرف حیوانی نمی رسد، افزود: از سویی جهاد کشاورزی فرآیند تولید گندم را در قالب یک بسته حمایتی اعم از سموم دفع آفات و کود و مانند آن پوشش دهد و در جهت حمایت از کشاورز برنامه ریزی کند.
وی ادامه داد : شرکت های کشاورزی، تعاون روستایی مرتبط با کشاورزی یاید حمایت شوند زیرا هر چه کیفیت تولید بالاتر برود سود بیشتری عاید کشاورز می شود و خودکفایی حاصل و دست دلال ها و واسطه ها کوتاه می شود.
مهندس حسن پور گفت: در عین حال تامین اعتبار برای پرداخت تسهیلات ویژه خرید گندم به کارخانجات آردسازی و سیلوها برای فصل خرید مورد تاکید دولت است.
وی با اینکه در این حوزه یک ضعف و نقصان جدی وجود دارد، افزود: باید بر خرید و ذخیره سازی و مصرف گندم خریداری شده از سوی بخش خصوصی هم نظارت لازم اعمال شود.
وی اظهار داشت: گلوگاه اصلی این اعمال کنترل از طریق باربری ها است ضمن آنکه سامانه ای هم برای این نظارت بر کل چرخه باید تعریف شود.
وی گفت: در کنار این امر باید اطلاع رسانی لازم به کشاورزان برای تحویل گندم به دولت و اهمیت این قضیه در بحث امنیت غذایی جامعه انجام شود.
وی اظهار داشت: کسانی که گندم خود را در سال زراعی گذشته به دولت تحویل ندادند و آن را به کارخانجات و دلال ها و واسطه ها فروختند عملا متضرر شدند چون این مابه التفاوت افزایش قیمت در بحث خرید تضمینی شامل آنان نشد.
وی گفت : از سویی این دسته از کشاورزان اولویت خود را در برخورداری از حمایت های دولتی و خدمات ارائه شده از دست می دهند.
وی افزود: باید اطلاع رسانی و آگاهی های لازم به کشاورزان در بحث فروش این محصول به دولت به عنوان غذای اصلی مردم و اهمیت آن در بحث امنیت غذایی جامعه و ضرورت مدیریت دولت در این بخش به کشاورزان ارائه و آنان توجیه شوند.
وی گفت : با توجه به اعلام به موقع قیمت های خرید امسال پیش بینی می شود خرید گندم خیلی بیشتر از سال زراعی گذشته باشد.
به گفته وی، سال زراعی قبل 41 مرکز خرید تضمینی و 18 مرکز هم از سوی تعاون روستایی بعنوان مباشر خرید فعال بودند ضمن آنکه این سازمان اعلام کرد که تعداد این مراکز می تواند تا 170 مورد افزایش یابد.
حسن پورافزود: در واقع بر اساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی استان که تولید گندم را 911 هزار تن اعلام کرده بود، برنامه ریزی خرید را انجام دادیم.
وی ادامه داد: مراکز تعاون روستایی در اواسط فصل برداشت فعال شدند و بالغ بر 40 هزار تن از محصول را خرید کردند که به نسبت زمان فعالیت، خوب عمل کردند.
وی گفت: برای تسهیل شرایط خرید حتی اعلام کردیم عشایر و شرکت های تعاونی روستاها هم امکان فعال سازی دارند و برای سال جدید زراعی هم تلاش می کنیم این شرایط را مهیا کنیم.
وی اظهار داشت: فراهم شدن امکان دسترسی سریع کشاورزی به مراکز خرید،
کاهش فاصله و هزینه حمل برای کشاورزان و نیز حمایت از تولید از جمله اقداماتی است که باید در این حوزه انجام شود.
وی گفت: بحث ظرفیت ذخیره سازی زمانی به عنوان یک معضل به شمار می رفت اما اکنون بالغ بر یک میلیون و 300 هزار تن ظرفیت ذخیره سازی سیلویی وجود دارد و کمبودی در این جهت در استان وجود ندارد.
***سیاست های سختگیرانه عاملی در کاهش تحویل گندم به بخش دولتی
مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی هم با بیان اینکه استان مشکل ذخیره و ظرفیت ذخیره سازی در بحث گندم ندارد، گفت : یکی از مواردی که در دو ، سه سال گذشته باعث شده تا کشاورزان گندم کمتری تحویل دهند، خود سیاست های خرید گندم بود.
محمد صبور بیلندی افزود : قیمت پایین ، عدم خرید نقدی و واریز وجه گندم و بعضا دستورالعمل های سخت گیرانه چون افت مفید و غیر مفید ، هزینه حمل و نقل و مانند آن در سال های گذشته همه عواملی بود که دست به دست هم داد تا گندمکاران در سال 90 فقط 40 هزار تن محصول خود را تحویل دهند.
وی با بیان اینکه شرایط خرید سال 90 بسیار سخت گیرانه بود، گفت: از سویی تعادل قیمت اقلام علوفه ای چون جو ، ذرت در این چند سال بهم خورد و گندم جایگزین برخی اقلام و نهاده های علوفه ای شد.
وی ادامه داد : در سال جاری زراعی برای ترغیب کشاورزان به تحویل گندم باید از هم اینک تصمیماتی در سطح کلان اتخاذ و نیز اعتبارات لازم برای خرید دیده شود.
وی گفت : نهاده های لازم تامین شود، سموم مناسب برای مبارزه با آفات و بیماری های گندم در اختیار قرار گیرد ضمن آنکه دستور العمل خرید گندم یک دستورالعمل تشویقی و مشوق برای تحویل گندم به مراکز دولتی باشد.
صبور بیلندی اظهارداشت: در سال زراعی گذشته سطح زیر کشت گندم آبی در استان 210 هزار هکتار بود که بر اساس بر آوردها 800 هزار تن گندم تولید شد و از این میزان 240 هزار تن آن توسط دولت خریداری شد.
وی گفت : پیش بینی ها برای امسال با توجه به اعلام قیمت خرید تضمینی و نیز افزایشی که پارسال در جریان خرید تضمینی در قیمت ها اعمال شد باعث گردید تا بسیاری از کشاورزان به کشت این محصول رغبت بیشتری پیدا کنند.
***پوشش 50 درصد اراضی زیر کشت گندم در قالب نظارت های فنی
مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در ادامه گفت : در اجرای طرح خودکفایی گندم در استان، امسال حداقل 50 درصد سطوح زیر کشت تحت پوشش نظارت های فنی و کارشناسی قرار می گیرد.
صبور بیلندی افزود : هم اینک طرح خودکفایی گندم به استان ابلاغ شده و ما نیز به شهرستان ها آن را ابلاغ کرده ایم.
وی اظهار داشت : در راستای اجرای این طرح 24 هزار هکتار مزارع زیر کشت گندم آبی استان و 20 هزار هکتار مزارع دیم توسط شرکت های فنی و خدمات مشاوره ای مدیریت می شوند.
وی گفت : برای اجرای آن حدود هشت میلیارد و 110 میلیون ریال اعتبار تعیین شده که در اختیار شهرستانها قرار می گیرد تا پروژه های ارتقای عملیات کاشت و داشت در اراضی به شرکت های پیمانکار واگذار شود.
وی اظهارداشت : در مرحله برداشت هم گروه های فنی تدارک شده که بر کار برداشت و معاینه فنی کمباین ها نظارت لازم را اعمال می کنند.
وی با بیان اینکه سطح اجرای طرح نسبت به کل اراضی زیر کشت گندم اندک است ،گفت : در عین حال اقدامی در راستای الگوسازی در استفاده از دانش و تخصص فنی در این حوزه است زیرا این اراضی در سطح کل مناطق استان اعم از شهرستان ها ، بخش ها و مراکز کشاورزی پراکنده می شود.
صبور بیلندی افزود : در کنار این طرح همکاران و کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی در استان هم نسبت به نظارت فنی بر اراضی زیر کشت گندم استان تا سطح نیمی از این اراضی اقدام می کنند.
به گفته وی ، امسال برآورد می شود 210 هزار هکتار گندم آبی و 200 هزار هکتار گندم دیم در استان کشت شود.
اما در کنار همه این اقدامات و تلاش ها باید به یک سری از محدودیت ها و چالش های پیش روی کشت این محصول که از محصولات دارای نیاز آبی نسبتا بالا می باشد نیز آن هم در استانی که خود در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده و بیش از 14تا 15 سال خشکسالی را پشت سر گذاشته و همچنان هم با این وضعیت دست و پنجه نرم می کند، توجه داشت .
محدودیت هایی که در کنار برداشت بی رویه از ذخایر آبی و افت شدید آب در دشت های استان و فوق بحرانی بودن دشت مشهد و ممنوعه بودن 33 دشت از 36 دشت استان همه و همه خود از معضلاتی است که باید در کشت گندم در کنار آن سایر محصولات مورد توجه قرار گیرد.
***توجه به محدودیت های و موانع ضرورتی جدی در پایداری تولید گندم
معاون بهبود تولیدات زراعی سازمان جهاد کشاورزی استان در این زمینه تهیه و اجرایی کردن نقشه تناسب اراضی و پتانسل سنجی تولید گندم در سطح استان را ضروری می داند.
وی پیش بینی کرد : سطح زیر کشت که قابلیت تولید بیش از پنج تن گندم در هکتار را داشته باشد حدود 150 هزار هکتار می باشد در حالی که هم اینک بالغ بر 210 هزار هکتار سطح زیر کشت گندم آبی استان و همین حدود گندم دیم است.
وی گفت : امروز نیاز است تا کلیه امکانات و نهاده ها و خدمات کارشناسی در این سطح اجرا شود و پیش بینی میزان تولید 750 هزار تن گندم در استان برای سال پایدار گردد.
وی در این بین از جمله چالش ها و محدودیت ها در تولید گندم در استان را پایین بودن راندمان آب عنوان کرد و افزود : در این راستا توصیه جهاد کشاورزی استان تاکید بر اجرای سیستم های نوین آبیاری بویژه قطره ای در عمده محصولات زراعی و باغی استان به تبع آن گندم است.
وی گفت : 50 درصد اراضی که دارای قابلیت کشاورزی هستند در اختیار عمده مالکان استان است با این وضعیت پیش بینی می شود حدود 100 هزار هکتار مزارع گندم در حوزه عمده مالکین و کشت و صنعت ها واقع شده که در این بخش ها سیستم های آبیاری تحت فشار باید اجرا شود و نیاز به مدیریت بر سیستم توزیع آب می باشد.
وی چالش دیگر را پایین بودن کارآیی عناصر غذایی در محصول عنوان کرد و گفت : متاسفانه بر اساس تجارب گذشته، کشاورزان در تامین نیاز غذایی گیاهان زراعی بویژه گندم صرفا به عناصر غذایی که توسط دولت تامین و تدارک می شده ، متمرکز بودند.
وی از جمله این عناصر را تامین کود ازته و فسفاته دانست و افزود : بر این مبنا در صورت تامین سایر نیازهای غذایی گیاه از جمله 16 عنصر ضروری در سطح مزارع گندم می توان محصول با کیفیت تری تولید کرد که با انجام عملیات محلول پاشی این چالش تا حدی مرتفع می شود.
وی ایجاد محدودیت های اقلیمی و بروز پدیده خشکی و خشکسالی را در دهه گذشته از دیگر چالش های تولید گندم در استان و کشور ذکر کرد و گفت : در صورت رعایت میزان سطح زیر کشت متناسب با میزان آب موجود می توان به عملکردهای پایداری دست یافت.
وی افزود : در حوزه بهبود و ارتقای تولید محصولات کشاورزی بویژه گندم ، جو و کلزا بعنوان کشت های پاییزه استان دو مولفه تاثیرگذار است که از جمله آن انجام امور به نژادی یعنی تولید ارقام مختلف گندم است که هم اینک جزو فعالیت های بخش کشاورزی استان بویژه مراکز تحقیقاتی به شمار می رود.
وی گفت : با توجه به تولید ارقام گوناگون و تدارک 18 رقم گندم در استان با رعایت کشت ارقام پاییزه بینابین و بهاره می توان به تولید محصول پایداری دست یافت.
وی دومین مولفه تاثیرگذار در افزایش تولید محصولات زراعی بویژه گندم ، انجام امور به زراعی شامل رعایت تاریخ کشت ، عمق کشت ، انجام عملیات مکانیزاسیون، کنترل آفات و بیماری ها و علف های هرز دانست که می تواند در افزایش تولید و پایداری آن موثر باشد.
وی گفت: انتظار می رود کشاورزان گندمکار در استفاده از نظرات کارشناسان بخش خصوصی و دولتی با توجه به افزایش هزینه های تولید و نیز قیمت نهاده ها استفاده بیشتری نموده و بهره وری در حوزه تولید گندم را افزایش دهند.
وی مولفه دیگر موثر در تولید را سیاست گذاری دانست و اظهار داشت : به نظر می رسد با اقدام فوری و به موقع تعیین قیمت خرید تضمینی 20 محصول قبل از تاریخ کشت با دستور تامین به موقع نهاده ها و برگزاری جلسات در سطح عالی وزارتخانه به جهت کشت پاییزه بخشی از سیاست های گذشته در راستای افزایش و پایداری تولید و خودکفایی تولید گندم فراهم شده است.
وی گفت : در این راستا سازمان جهاد کشاورزی استان با حضور در سطح شهرستان ها و شرکت در ستاد کشت پاییزه شهرستان ها نسبت به رصد کردن وضعیت کشت و مراحل بعدی کاشت و برداشت اقدام کرده است.
وی افزود : باید با مساعدت دستگاه های متولی و کنترل فرمانداران در شهرستان ها زمینه تولید و خرید گندم به میزان نیاز استان فراهم شود.
وی اظهار داشت : در سیاست گذاری سال های گذشته در بحث گندم، برداشت که شروع می شد هنوز قیمت خرید اعلام نشده بود و گندم تحویل می گردید اما پول کشاورز پرداخت نمی شد.
وی با بیان اینکه از طرفی نهاده ها به میزان کافی تامین نمی شد ، افزود : هم اینک راندمان تولید در واحد سطح 5/3 تن در هکتار است.
با همه اینها به نظر می رسد تلاش در جهت رساندن تولید گندم به سطح خودکفایی شروع شده که در عین حال باید با لحاظ شرایط و محدودیت های هر منطقه انجام شود.
در واقع دولت در کنار برنامه ریزی برای بخش خرید بایستی در بخش تولید و بیش از آن برای پایداری این تولید برنامه ای جدی با مشارکت دست اندرکاران و فعالان بخش طراحی و اجرا کند.
ایرنا