یکی از صنایع انحصاری که اقتصاد کشور در اختیار دارد تولید محصولات کشاورزی و به صورت خاص محصول پسته است که به طلای سبز شهرت یافته است.
تا 20 سال قبل ایران مهمترین تولید کننده پسته جهان بود و از همان زمان بود که وقتی تجار بین المللی سود اوری فعال پسته را در بازار جهانی مشاهده کردند تصمیم گرفتند به جای واردات پسته از ایران و پرداختن هزینه های هنگفت تولید پسته را به کشورهای خود ببرند این آغازی بود بر اینکه دشتهای فلوریدا و ترکیه تبدیل به باغهای گسترده پسته شود.
زمانی که محصول پسته آمریکا و ترکیه به ثمر نشست اما سیاست دیگری از سوی اتحادیه اروپا مد نظر قرار گرفت و آن ایجاد تردید در خصوص سلامت پسته ایران بود و دقیقا همان زمان بود که بحث وجود آفلاتوکسین و سم ناشی از آن در پسته ایران به وجود آمد بلافاصله اتحادیه اروپا استانداردهایی را در این خصوص وضع کرد و این آغازی بود بر تصرف بازارهای جهانی توسط پسته آمریکا و ترکیه.
هر چند اقدامات گسترده ای از سوی مسئولان در داخل کشور برای رسیدن به استانداردهای اروپایی صورت گرفت اما زمانی که عملا به این استانداردهای سختگیرانه دست یافتیم زمانی بود که بر اثر این تحریمها بازار پسته آمریکا و اروپا تا حد قابل توجهی از دسترس خارج شده بود.
هم اکنون نیز پس از گذشت سالها از سیاستهای مغرضانه اتحادیه اروپا اما پسته ایران همچنان به دلیل مرغوبیت مشتریهای خاص خود را در سراسر جهان دارد هر چند بخش قابل توجهی از بازار جهانی را از دست داده ایم.
بررسی وضعیت پسته ایران در بازار جهانی
هم اکنون بیشترین سهم پسته ایران در جهان به کشورهای عربی و به خصوص آسیای دور به ویژه چین منحصر شده است با این وجود اکثر تجار پسته استان کرمان که قطب تولید پسته جهان محسوب می شود همچنان مقصد اول آغاز سفرجهانی پسته هایشان بنادر دوبی است و پس از آن پسته ها به بازار اصل خود نزدیک می شوند.
هر چند مشکلاتی در راستای برگشت ارز وجود دارد اما نیاز بازار جهانی به پسته تولید کشور و همچنین طعم و ویژگی های خاص پسته کرمان همچنان پسته ایرانی را به رویایی برای بسیاری از ثروتمندان جهان تبدیل کرده است.
اما در کنار تمام تهدید های خارجی برای ایجاد شکاف در انحصار کامل ایران بر این محصول برخی سیاستهای غلط و نگاههای بسته داخلی نیز در رونق نگرفتن بازار پسته ایران به عنوان محصولی غیر نفتی و استراتژیک در زمانهایی مانند تحریهای نفتی کنونی موثر بوده است.
برای مشاهده نمونه این تصمیمات نیازی نیست به سالهای دور برویم تنها کافیست که کمتر از یک سال قبل برگردیم و تصمیماتی که در بازار پسته بین المللی ایران سایه افکند تصمیماتی که به بهانه بازار پسته شب سال گرفته شد آن هم در آستانه تحریمی همه جانبه اما آثارش هم اکنون در میزان صادرات پسته مشخص می شود.
کاهش تولید و صادرات پسته در سال جاری/ کرمان قطب تولید پسته ایران است
امسال میزان صادرات پسته کشور افت کرده است سال گذشته 180 تن تولید پسته داشتیم و امسال 170 تن پسته در کشور تولید شده است که البته از این میزان نیز پیش بینی می شود 140 تن پسته به کشورهای خارجی صادر شود این امار را دبیر انجمن پسته ایران حمید فیضی می دهد.
و دور از ذهن نیست که طبعا کسری صادرات ایران باز هم توسط سایر کشورهای تولید کننده یعنی آمریکا، ترکیه و تا حدودی یونان پر شده است.
فیضی در گفتگو با مهر می افزاید: دلیل اصلی کاهش تولید در سال جاری مشکلات جوی بوده است و از مجموع محصول تولید شده در کشور 102 تن در استان کرمان تولید شده و بقیه در استانهای مختلف کشور به مرحله تولید رسیده است که نشان می دهد استان کرمان قطب تولید پسته کشور است.
وی بیان داشت: حمایت از محصول پسته در راستای تقویت صادرات غیر نفتی و احیاء صنعتی کاملا بومی در کشور ضروری است و باید تمام توان خود را برای در اختیار داشتن بازارهای خارجی به کارگیریم.
وی حمایت از تولید کنندگان را بسیار ضروری دانست و گفت: حمایت از تولید، صادرات و مجموع این صنعت می تواند موجب دوری ما از وابستگی به صنعت نفت باشد و این قابلیتی است که به صورت خدادادی در کشور وجود دارد.
وی همچنین اشاره کرد با تمام مشکلات سال گذشته پسته ایران به 15 کشور اتحادیه اروپا صادر شده است هر چند که کشورهای شرق دور همچنان مهمترین مقصد پسته ایران طی سالهای اخیر است.
سال گذشته طبق آمار موجود چین و برخی کشورهای شرقی مهمترین وارد کننده پسته ما بودند هر چند که چینی ها مصرف کننده عمده نیستند و خود پس از واردات و فراوری پسته این محصول را در قالب خشکبار به کشورهای دیگر به خصوص آمریکا صادر می کنند و درنهایت از این صنعت پر منفعت سوی می برند اما کشورهای اروپایی، کشورهای عربی به ویژه امارات، ترکیه، عربستان و هند و روسیه هم از مشتریان اصلی پسته ایران بودند اما همان طور که قبلا اشاره شد برخی از این کشورها خود نقش واسطه را در این صنعت برعهده دارند.
اما در سال جاری صنعت پسته طبق آمار گمرک استان کرمان به عنوان بزرگترین مرکز تولید پسته سنتی جهان تنها 349 میلیون دلار پسته تاکنون صادر کرده است.
محسن مصطفایی به خبرنگار مهر در این خصوص می گوید: پسته یکی از اصلی ترین محصولات صادراتی استان کرمان به سایر کشورها است.
وی محصولات صادراتی کرمان را غیر نفتی عنوان کرد و گفت: پسته و مغز پسته از مهمترین کالاهای صادراتی گمرک کرمان به سایر کشورها است.
کاهش میزان وزنی و ارزی صادرات پسته در هشت ماه نخست سال جاری
وی مبلغ خالص صادرات پسته در هشت ماه نخست سال جاری را 349 میلیون و 358 هزار و 388 دلار می داند که البته وزن این محصول در مقایسه با سال گذشته 17 درصد کاهش داشته است.
البته در این میان باید به این نکته نیز اشاره کرد که حجم قابل توجهی از محصول صادراتی ناشی از صادرات تدریجی پسته سال گذشته به بازارهای جهانی بوده است.
اما اگر نگاه به رقم صادراتی در مدت مشابه سال قبل بیندازیم به رقم 421 میلیون 245 هزار و 345 دلار خواهیم رسید و این آمار نیز نشان از کاهش صادرات پسته دارد.
که البته در سال جاری بیشترین حجم پسته کشور به اروپا، امارات، آسیای میانه و مالزی صادر شده است و تعجب آور نبود نام چین در میان این مشتریها است.
هر چند تولید پسته در سال جاری به شدت تحت تاثیر خشکسالی و شرایط اقلیمی قرار گرفت اما اتخاذ برخی سیاستهای از سوی دولتمردان به خصوص در اوایل سال جاری در بروز کاهش صادرات بی تاثیر نبود.
زمانی که بسیاری از کالاهای در کشور روند صعودی قیمت پیدا کرد به یکباره نرخ پسته نیز رشد یافت در این میان برخی دلالان و سود جویان پس از خرید پسته به قیمت نزدیک به کیلویی 30 هزار تومان در رفسنجان و کرمان همان محصول را در بازار تهران کیلویی بیش از 70 هزار تومان فروختند و برخی اظهار نظرها اینگونه در بین عوام ایجاد شد که این گران فروشی کار تولید کنندگان پسته است و حتی صادرات پسته نیز در مدتی مخدوش شد و نتیجه این سیاستها عقب افتادگی در بازار جهانی پسته است در حقیقت با عقب نشستن در بازار پسته این بازار به دست رقیب آمریکایی افتاد.
صنعت میلیاردی صادرات غیر نفتی آبیاری نمی شود
هر چند انتقاداتی در خصوص در اختیار گرفتن پسته از گذشته تا کنون توسط پسته داران قدیمی مطرح است اما بهترین پاسخ به این انتقادات این است که راه پیوستن به جمع تولید کنندگان پسته در کشور کاملا باز است و به سادگی هر فردی می توان به جمع تولید کنندگان پسته بپیوندد سیاستی که بسیاری اقتصاد دانان اعتقاد دارند که باید با حمایت دولت از مدتها قبل ایجاد می شد.
این درحالی است که متاسفانه حتی فکری اساسی در راستای تامین آب مورد نیاز پسته داران نیز نشده است و پسته استان کرمان و رفسنجان با چالش جدی آب مواجه است که خود نمادی از عدم آینده نگری دولت برای حفاظت از این بازار پر سود دارد.
چرا برخوردهای مغرضانه با صنعت بومی
محمد قربانی یک کارشناس اقتصادی در این خصوص و بروز برخی نگاهها در خصوص اقتصاد پسته به مهر می گوید: باید توجه داشت از تولید پسته در چند سال گذشته به دلیل بالا رفتن قیمت نهاده های کشاورزی مثل کود، سم و ... و همچنین خسارتهای شدید ناشی از نوسانات جوی و مشکل کاهش شدید آب در اغلب مناطق پسته خیز، نه تنها انتفاعی حاصل باغداران نشده بلکه، زیان ده نیز بوده است.
وی افزود: پسته یک کالای صادراتی است که مصرف داخلی آن(با توجه به میزان تولید سالیانه) بین 10 تا 15 درصد است و هر گونه تغییر قیمتی در بازار داخلی، تأثیر مستقیمی در بازار خارج از کشور خواهد داشت.
قربانی گفت: در حال حاضر به دلیل تحریمهای ظالمانه نفتی، کشور به ارزآوری محصولات صادراتی مثل پسته که در ردیف تحریمها قرار ندارند، نیازی مبرم دارد و هر گونه اخلال در بازار خارجی آن به زیان کشور بوده و به نوعی خیانت به مملکت می باشد.
وی ادامه داد: پسته کالایی کاملاً تخصصی می باشد و در نرخ گذاری آن پارامترهای زیادی دخیل هستند و صرفاً نمی توان با عنوان نوع پسته مثلاً فندقی، اکبری و یا کله قوچی قیمت آن را تعیین نمود. به طور مثال پسته کله قوچی در حال حاضر هر کیلو بین 25 تا 50 هزار تومان نرخ گذاری می شود و یا مغز پسته هر کیلو بین 10 تا 70 هزار تومان قیمت دارد.
قربانی گفت: لذا پسته محصولی نیست که بشود با نام بردن اسم رقم آن، قیمت گذاری کرد و همان گونه که گفته شد با توجه به پارامترهای زیاد، توسط افراد خبره باید نرخ گذاری شود. همانطور که قیمت یک دست کت و شلوار با یک سایز مشخص در بازار ممکن است 10 تا 15 برابر تفاوت قیمت داشته باشد و نمی شود تمام پوشاک فروشان یک شهر را مجبور نمود تمام کت و شلوارهای خود را با یک قیمت بفروشند، لذا نمی توان آجیل فروشان را نیز مجبور کرد تا مثلاً پسته کله قوچی را با فلان قیمت بفروشند.
وی بیان داشت: در 10 سال اخیر قیمت اغلب کالاها از جمله انواع آجیل چند برابر شده است در صورتی که قیمت پسته در این سالها نه تنها رشد چشمگیری نداشته است بلکه در بیشتر سالها با کاهش قیمت روبرو بوده است بطوری که پسته کاران در برخی از مناطق بدلیل زیان ده بودن باغات خود را خشکاندند. تنها به عنوان مثال می توان به مغز گردو اشاره کرد که زمانی یک سوم قیمت پسته را داشت اما هم اکنون تا حدود 60 هزار تومان از قرار هر کیلو در بازار خرید و فروش می شود.
حال با این تفاصیل این سوال پیش می آید که در حال حاضر که چند میلیون نفر در کشور به طور مستقیم در امر تولید، فرآوری و ... پسته فعالیت دارند و از این طریق ارتزاق می نمایند چرا وجود برخی دیدگاههای بسته اقتصادی در خصوص این محصول صنعت پسته را با چالش مواجه می کند.
مهر