آسیب شناسی صنعت شیر و لبنیات

با هدفمندی یارانه ها و حذف یارانه شیر در مورخ 15/4/90 فرآیندی شروع شد که نفس صنعت شیر و لبنیات را به شماره انداخت و اهالی این صنایع را خسته و فرسوده کرد . دوره ای جدید که بیش از هر دوره ای سیاسی بود و با هر کنش و واکنشی از هر یک ا اضلاع مثلث 1- مصرف کننده 2- صنایع لبنی 3- دامداران ، دولتیان تصمیماتی اتخاذ میکردند که در بسیاری از مواقع در تضاد با اصول و قواعد فضای کسب و کار و اقتصاد شیر بود تصمیماتی که هر نوع خوش بینی و بدبینی را ساده انگارانه تلقی می کرد.روندی که اگر تداوم یابد به فاجعه می انجامد.

تحولات اخیر صنایع لبنی حاصل خلاء تصمیم گیریهای مدبرانه و شجاعانه است تصمیماتی که وضعیت فوق العاده کنونی را رقم زده است. صنعت شیر و لبنیات به طرح و پیام تازه احتیاج ندارد بلکه نیازمند اراده و شجاعت لازم است. در وضعیت موجود به مدیرانی با ذهن های پیچیده و کارشناسانی بزرگ احتیاج داریم.به مدیرانی نیازمندیم که در این شرایط سخت و فوق العاده کشور ، با بررسی همه جوانب و متغیرهای دخیل در این تصمیمات در همه ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن و با کمک از تجارب ذیقیمت گذشته ، اخذ تصمیم کنند و بر اجرای درست و عملیاتی کردن آن پافشاری نمایند.

اما ریشه مشکلات صنعت شیر و لبنیات چیست؟ و راهکارهای حل آن کدام است؟برای پاسخ گفتن به این پرسش، بایستی در ابتدا به ترکیب هزینه های قیمت تمام شده شیر و محصولات لبنی پرمصرف توجه شود.

در شرایط متعادل فضای کسب و کار، به طور متوسط قیمت تمام شده محصولات لبنی ترکیبی از قیمت شیرخام 70 درصد، مواد اولیه کمکی 11 درصد، بسته بندی 7 درصد، دستمزد 5 درصد و سایر هزینه های سربار و حمل و نقل حدود 7 درصد است. بدیهی است با هر تکانه 10 درصدی در قیمت شیر خام ، افزایش قیمتی 7 درصدی را در فرآورده های لبنی ایجاد می کند و قس علیهذا.

75 درصد قیمت تمام شده شیرخام از قیمت خوراک ونهاده های دامی سرچشمه می گیرد. بنابراین ریشه مشکل قیمت خوراک و نهاده های دامی می باشد.

تقاضای دامداری ها علوفه خشبی است اما این تقاضا با عرضه علوفه هماهنگ نیست زیرا ما با محدودیت منابع آبی روبرو هستیم و تولید مکفی علوفه خشبی امکان پذیر نیست و علوفه خشبی وارداتی نیست چون اصولا تجارت جهانی ندارد پس بایستی کمبودها را با واردات نهاده های دامی جبران کنیم. واردات هم خود با محدودیت های شدید و گزنده ای روبرو است.

با این توضیحات و جهت جلوگیری از بروز فاجعه چه باید کرد؟ چرا از نزدیکی شدن بروز فاجعه سخن میگویم؟ و چرا آنرا محتمل می دانم؟ چون بی سابقه ترین حالت در فضای کسب و کار صنعت شیر ظهور کرده است و آن وارونگی عرضه و تقاضا در فصل پائیز و زمستان است به طوریکه در بی سابقه ترین حالتی که من بیاد دارم چنان کاهشی در مصرف لبنیات و به تبع آن تقاضای شیرخام اتفاق افتاده است که عرضه شیرخام بر آن پیشی گرفته است و این یعنی فاجعه نزدیک است.

مشکلات عام صنعت شیر و لبنیات در مقیاس کشوری

1-      کاهش سرانه مصرف شیر و فرآورده های لبنی

2-       افزایش قیمت خوراک و نهاده های دامی

3-      افزایش قیمت تمام شده شیر

4-      مصرف فله‌ای لبنیات

5-      خالی بودن بخشی از ظرفیت کارخانه های فرآورده های لبنی (عامل افزایش قیمت تمام شده لبنیات)

بررسی موردی استان کردستان

صنعت مدرن لبنیات در استان کردستان با احداث کارخانه شیر و لبنیات پاک آرا سنندج در سال 1369 به منصه ظهور رسید که هم اکنون در استان 10 کارخانه تولید لبنیات پاستوریزه موجود می باشند ( به شرح جدول ذیل )

تنها مزیت موجود و نقطه اتکاء عدم، وابستگی صنعت دامداری به تشکیلات دولتی و تولید به روش سنتی می‌باشد با این دلیل که با ورود دولت و نهاده‌های دولتی برای ایجاد واحدهای دامداری شیری صنعتی در سطح استان بجز ورشکستگی و عدم توفیق در حداقلها و هدر و هدم منابع استان نتایج دیگری حاصل نگردید. در واقع شیر خام موجود در رگهای صنعت شیر در استان بدون هیچ حمایت و کمکی از طرف تشکلها و نهادهای دولتی به حیات خود ادامه می‌دهد. و تداوم فعالیت صنایع لبنی را موجب شده است.

صنایع لبنیات استان به طور متوسط با 25٪ ظرفیت در حال کار می‌باشند. در نرم تحلیل اقتصادی هر صنعتی که واحدهای آن با حدود نیمی از ظرفیت به فعالیت خود ادامه دهد حتماً دچار چالش، مشکل و یا لااقل رکود است با این توضیح صنایع لبنی استان کردستان در حال اضمحلال و فروپاشی می باشد.

کاهش رانه مصرف شیر در کشور 22 درصد اعلام شده است اما در استان کردستان حداقل 60 درصد می باشد برای نمونه در شهرستان سقز قبل از حذف یارانه شیر، حداقل روزانه 25000کیلوگرم شیر توزیع و مصرف می شد اما هم اکنون به 7500 کیلوگرم بالغ نمی شود. به دیگر سخن 75 درصد کاهش مصرف شیر روی داده است. و این کاهش در دهکهای پایین جامعه شهری سقز به 95 درصد هم می رسد. و این یعنی صنایع لبنی استان در آستانه سقوط قرار دارند و به تبع آن صنعت دامداری استان که بدون کمک و حمایتی خود را سرا پا نگهداشته است و نیمی از اقتصاد روستایی را سامان می دهد در ورطه غلتیدن به کاهش حجمی و از بین رفتن پتانسیلهای ایجاد شده در طول این سالها می باشد.

پیشنهاد: تخصیص یارانه شیر به بخش تولید

این یارانه می تواند در قالب تحویل علوفه های ارزان قیمت به دامداران و یا پرداخت مابه التفاوت قیمت تمام شده شیرخام به کارخانه ها اختصاص یابد.

تهیه و تدوین: مسعود حسن نژاد دبیر انجمن صنایع فرآورده های لبنی استان کردستان (دی ماه 1392)