گرچه در این میان محققان می‌گویند تحقیقات می‌تواند با وجود محدودیت‌های آبی نیز خودکفایی تولید برنج را در کشور به نتیجه برساند و برخی دیگر از کارشناسان برخلاف حامیان منابع محدود آبی کشور، معتقدند که کشت برنج در استان‌های غیر شمالی متوقف نشود بلکه باید سطح آن در برخی از مناطق که مشکل کم‌آبی دارند محدودتر شود.
به گزارش خبرنگار کشاورزی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، از همان زمان که مسئولان دولت گذشته از محمدرضا اسکندری، وزیرجهاد کشاورزی دولت نهم تا خلیلیان، وزیر جهاد کشاورزی دولت دهم بر وجود پتانسیل برای خودکفایی در تولید همه محصولات استراتژیک تاکید کردند و البته رای اعتمادشان را نیز از همین طریق از نمایندگان مجلس گرفتند، کشت برنج در مناطقی غیر از استان‌های شمالی در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفت.
گرچه تولید برنج طی چند سال اخیر روند افزایشی داشته اما نه تنها برنج بلکه تغییر سیاست‌های زیربنایی کشاورزی از افزایش بهره‌وری و عملکرد محصول به افزایش سطح زیرکشت و توسعه سرزمینی تولیدات کشاورزی سبب شده تا طی سال‌های گذشته هرساله بیشتر از سال گذشته از سطح سفره‌های آب زیرزمینی کاسته شود؛ به گونه‌ای که به گفته عیسی کلانتری، دبیرکل خانه کشاورز بیلان منفی سفره‌های آب زیرزمینی در هشت سال گذشته به اندازه 24 سال پیش از آن بوده است و باید برای آینده و نسل‌هایش فکری کرد چراکه آن‌ها هم حق دارند از این منبع عظیم الهی به اندازه کافی بهره‌مند شوند.
حالا و پس از روی کار آمدن دولت یازدهم و دولتمردان جدید، بحث‌ها درباره اینکه می‌توان در تولید برنج یا دیگر محصولات کشاورزی خودکفا شد یا باید قید آن را زد، داغ شده است؛ برخی می‌گویند با افزایش بهره‌وری تولید و در همه مناطقی که برنج کشت می‌شود می‌توان به خودکفایی برنج امیدوار بود اما برخی دیگر بر این باورند که دیگر نباید واژه "خودکفایی" را به کاربرد چراکه هدف قرار دادن آن باعث بروز مشکلاتی مانند "بحران آب" شده است.
توقف کشت برنج در استان‌های غیرشمالی
عیسی کلانتری - دبیرکل خانه کشاورز - ضمن تاکید بر کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی به حدود 70 میلیارد مترمکعب می‌گوید نمی‌توانیم در استان‌های خوزستان، فارس، اصفهان و ... که با مشکل کمبود آب مواجه هستند کشت دوم برنج را رونق دهیم و تولید هر محصول کشاورزی که از نظر اقتصاد آب توجیهی نداشته باشد نباید حمایت شود چراکه باید بدانیم خودکفایی در همه محصولات کشاورزی نه تنها اهمیت ندارد بلکه در اولویت‌های مهم کشورهم نیست و باید دقت کنیم که آب شیرین را در چه بخش‌هایی می توان هزینه کرد که اقتصاد کشور بهتر و بیشتر رونق پیدا کند.
وی معتقد است اگر بخواهیم تولید اقتصادی در بخش کشاورزی داشته باشیم باید به ازای مصرف هر متر مکعب آب بیش از دو دلار درآمد کسب کنیم. از سوی دیگر کشت‌های منطقه‌ای را بر مبنای وجود منابع آبی هر منطقه تنظیم کنیم؛ به عنوان مثال در خارج از مناطق شمالی کشور 15 هزار متر مکعب آب اختصاص داده شده تا در یک هکتار شالیزار حدود سه تن برنج برداشت شود این درحالی است که مصرف 5000 متر مکعب آب برای برداشت یک تن برنج غیر اقتصادی است چرا که هر تن برنج 500 دلار قیمت دارد و برای هر متر مکعب آن بیش از 10 سنت پرداخت می کنیم و اصلا صرفه اقتصادی ندارد. بنابراین باید کشت و تولید برنج در مناطقی غیر از استان‌های شمالی کشور که حدود یک سوم تولید برنج کشور را شامل می‌شود، متوقف شود.
کاهش کشت برنج بهتر از توقف آن
اما جمیل علیزاده شایق - دبیر انجمن برنج - معتقد است حتی در استان‌های خوزستان و سیستان که با مشکل کمبود منابع آبی مواجه هستند و در مناطقی که در فصل کشت برنج آب‌های روانی وجود دارد که می‌توان از آن‌ها برای کشت برنج استفاده کرد؛ بنابراین باید کشت این محصول استراتژیک در این استان‌ها مدیریت شود و کاهش یابد نه متوقف.
کنایه‌ای به مدعیان خودکفایی برنج
البته وی به خاطره‌های جالبی از دوران شعارهای خودکفایی در هنگام مسئولیت محمدرضا اسکندری در وزارت جهاد کشاورزی اشاره می‌کند که به هنگام تشکیل کمیته طرح خودکفایی اجازه ذکر کردن نام خودکفایی برای برنج را نداد و اسم این طرح را "طرح افزایش تولید برنج" گذاشتند.
به گفته وی حالا باید از این وزیر کشاورزی که مدعی بود می‌تواند همه محصولات کشاورزی در کشور را به مرز خودکفایی برساند پرسید آیا در حال حاضر در تولید محصولاتی مانند برنج، گندم، پنبه، ذرت و .. خودکفا شده‌ایم؟!
تحقیقات می‌تواند برنج را برای ایرانیان خودکفا کند؟
البته در این میان محققان کشاورزی نیز با توقف کشت برنج موافق نیستند چرا که غلامرضا خانکشی‌پور - عضو هیات علمی موسسه تحقیقات برنج – که البته خود مسئول تدوین برنامه خودکفایی برنج بوده با بیان اینکه در این برنامه بر افزایش سطح زیر کشت تکیه نشده و اجرای آن برای هر شرایطی از کشور پیش‌بینی شده است، می‌گوید اگر دولت و وزارت جهاد کشاورزی به خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک کشاورزی اعتقاد دارند باید برنامه خودکفایی برنج که توسط تعداد بسیاری از محققان بخش کشاورزی نوشته شده است را به اجرا درآورند چراکه در این برنامه راهبردها و استراتژی‌های مختلفی در زمینه آب و افزایش تولید محصول پیش‌بینی شده است که می‌تواند بر مبنای شرایط مختلف در کشور از سه تا 10 سال به طول بینجامد اما در این برنامه اساسا تکیه‌ای بر افزایش سطح زیر کشت نشده است.
البته وی تاکید می‌کند که مسئولان باید ابتدا تکلیف را در میزان اهمیت تامین امنیت غذایی و رسیدن به خودکفایی در تولید محصولات استراتژیکی مانند گندم و برنج مشخص کنند و پس از آن به اقتصاد آب ورود کنند که در این راستا باید نوع نگاه بر مبنای کارآیی آب در تامین غذای مردم تعریف شود که در این صورت ممکن است در استانی نیاز به کاهش و در دیگر استان نیاز به افزایش سطح زیر کشت برنج باشد.
توسعه کشت برنج با کاهش‌آب‌بری محصول
رییس موسسه تحقیقات برنج نیز معتقد است که برنج به عنوان یکی از محصولات استراتژیک تامین کننده امنیت غذایی مردم در همه کشورهای دنیا از اهمیت بالایی برخوردار است که می‌توان با تکیه بر یافته‌های تحقیقاتی مانند کشت مستقیم و کشت زمستانه تولید آن را با در نظر گرفتن محدودیت منابع آبی توسعه داد؛ بنابراین می‌توان با استفاده از روش‌هایی مانند کشت مستقیم و کشت زمستانه برنج که حاصل یافته‌های تحقیقاتی محققا کشاورزی است کشت برنج را البته با تکیه بر تحقیقات و با در نظر گرفتن محدودیت منابع آبی و کاهش آب‌بری آن توسعه داد.
توقف کشت برنج در استان‌های غیرشمالی روی میز وزارت کشاورزی
اما در این میان وزارت کشاورزی اهمیت و ارزش آب را بیشتر از خودکفایی در محصولاتی مانند برنج می‌داند چرا که نتنها دیگر مسئولان آن حرفی از خودکفایی نمی‌زنند بلکه به گفته عباس کشاورز - معاون بهبود تولیدات گیاهی وزارت جهاد کشاورزی – باید کمک کنیم تا کشت برنج در مناطقی که توجیه‌پذیری اقتصادی نظیر بهره‌وری آب و اقتصاد آب ندارد متوقف شود چرا که مصرف 30 هزار متر مکعب آب برای تولید دو تن برنج در خوزستان هیچ گونه توجیهی ندارد و می توان به جای آن چندین برابر محصولات دیگر مانند ذرت تولید کرد.
و البته محمد حسین شریعتمدار- مشاور عالی وزیرجهاد کشاورزی - در این باره می‌گوید که باید با در نظر گرفتن ارزش واقعی آب که شامل ارزش هزینه‌ای، اقتصادی و حیاتی آن است، الگوی کشت محصولات آب‌بر مانند برنج را مجددا بازنگری و در مناطقی که توجیه ندارد متوقف کرد چرا که تولید برنج در مناطقی که حدود 7000 تا 8000 متر مکعب در هر هکتار آب مصرف می‌شود ارزش اقتصادی دارد نه استان‌هایی مانند اصفهان، فارس، خراسان، خوزستان و ... که به دلیل شرایط اقلیمی حدود 25 تا 30 هزار متر مکعب در هر هکتار آب مصرف می‌شود.
باید دید آینده برای محصول استراتژیکی مانند برنج چگونه رقم می‌خورد و مسیر خودکفایی آن ادامه می‌یابد یا به گفته کارشناسان ارزش آب و حفظ آن برای نسل‌های آینده و تولید محصولات کشاورز با نگاه توسعه پایدار مهم‌تر از تولید برنج در استان‌های غیر شمالی است.
ایسنا